Шаын ксіпкерлікті олдауды шетелдік тжірибелері
азіргі кездегі лемдік экономиканы одан рі даму жадайында, ірі компаияларды айбыныны артуы ылыми техникалы революцияны болуымен, шаын жне орта фирмаларды саталуымен жне дамуымен оса жреді. Жаа німдерді кптеген толеріні ндірісі атап айтанда, шаын жне орта компанияларды ксіпорындарында басталады, себебі олар «кн» астындаы орын шін, ттынысты згеруіне икемді сезімтал болуа, ндіріспен лі анааттандырылмаан жаа ажеттіліктерді іздеуге мжбр. Сондытан шаын фирмаларды бір жмыс істеушіге есептегендегі, ылыми-зерттеу мен конструкторлы жмыстара шыындарынан жиі асып тсуі кездейсо емес.
азіргі уаытта шаын бизнесті рлі нарыа ендірілген жаа німдерді орта санында айтарлытай мол.
Жапония, лкен тжірибеге ие болып отыр. Жапонияда шаын бизнеске ерекше назар аударады. Себебі шаын бизнесті дамыту арасы жапония соыстан ираан елден жоары техналогиялы дамыан елге айналады.
Жапонияны халы шаруашылыындаы шаын жне орта бизнес субьектілері саны, тауар айналымы баса секторлар мен салыстыранда саны алдыны атарда тр.
Дср бойынша рбір ірі корпарация з жанында бірнеше шаын ксіпорын рады. Бл ксіпорындар бос ксіпорындара туелсіз болады жне здеріні йымды рылымы жасайды, жаа німдерді шыара бастайды. Жапонияда шаын ксіпорындар лесіне: ндірісті німі 50% -зы, ктерме сауда 60% -зы.
Еркін нарыты бсеке шаын ксіпорындара сырты ортаа бейімделуіне кмектеседі. Мндай жадайда мемлекеттік орган шаын ксіпорына рал жабдытарды жаартуа техналогияны жасартуа, німге деген сранысты дамытуы кмек береді. Жапонияны шаынбизнесті масатты трде бюджеттен аржыландыруды, рбір министірлерін, р ведомство з шыындар бюжетіне шаын бизнеске жмсайтын аржыны кіргізеді. Шаын жне орта ксіпорындара женілдетілген салы млшерлемесі олданылады.
Жапония шаын жне орта ксіпорындар Ж 73% -ына ие болып отыр. Экономиканы рылымды айта ру шін шаын бизнесті дамыту маызды мселе. Ресей Федерацяынан экономиканы бл секторын дамыту масатында біратар экономикалы шаралар жасалып , жзеге асырылды.
1995 жылы Ресей Федерацясында «Шаын бизнесті мемлекеттік олдау туралы» за абылданды. Бл за бойынша жаадан рылан ксіпорындар 2 жыла дейін табыс салыын тлеуден басталады.
Шаын бизнесті олдауды Федералды оры арылы р трлі жобалар аржыландырады.Бл ора федералды меншіліктегі ксіпорындарды жекелендіруден тсетін аржыны 5 % келіп тседі . Федералды ор арылы шаын ксіпкерлікті аржыландыру жйесі екі аидаа негізделген:
- Федералды ордан жмсалатын рбір рубльге айматардан да бір рубль жмсалуы керек.
- аржыландыру кілетті банктер арылы жзеге асады.
1994-1995 жылдары «Шаын Ксіпкерлікті мемілекеттік олдауды мемлекеттік программасы» жзеге асырылады. Бл бадарлама іске асырыланнан кейін, Ресей Федерасиясында шаын ксіпкерлікті олдауды біркелкі жйесі жмыс істей бастады . Бл жиеге: Ресей Федерациясыны шаын ксіпкерлікті олдау мен дамытуды мемлекеттік комитеті, айматын орлар мен орталытар кіреді.
Шаын бизнесті олдауды айматы орлары мен орталытары барлы айматара рылан. Шаын ксіпкерлік Федералды жне жергілікті бюжеттерден аржылы кмек алады, жергіліті салытар бойынша р трлі жеілдіктерге ие. 1999 жылды басына есептелгенде Ресей Федерациясында 900 000-нан аса шаын ксіпорындар жмыс істеп трды.Бл ксіпорындарды орташа жмысшылар саны – 7 адамнан трады.
лыбританияда шаын бизнес субьектілеріне: жылды тауар айналымы 2 милион фунт стерлинг аспайты , активтер сомасы 1 милион фунт стерлинг жне жыл бойы 50 адамды жмыспне амтитын ксіпорындар жатады. лыбритания мемлекеттік консультациялы ызмет бастаушы ксіпкерлерге ажетті кеестер береді. Мысалы: коммерциялы мселеледі алай шешу керек екені, бухгалтерлік есепті алай жргізуді керектігі туралы, нарыта алй зерттеу екендігі туралы кеестер.
азастанда шаын ксіпорынды ашу шін жмсалатын кш – жігерді шет елде шаын ксіп орын ашуа жмсалатын уаытпен салыстыру масатында Франция кіметіні шаын ксіпорындар шін жасап жатан шараларыны атап ткен жн. Франциядаы траты трде дамып жатан саясаты жатыр. Басты назарда шаын жне орта ксіпорындар. Себебі бл Ксіпорындар наты экономиканы е динамикалы елі. Францияда шаын ксіпорындара жмысшылар саны 500-ден аспайтын ксіпорындар жатады. Ресми дерек бойынша Францияда шаын жне орта ксіпорындар -16500000 адам жмыспен амтылан. Орташа есеппен бір ксіпорында 7 адам жмыс істеген. детте кімшілік процедуралар шаыын ксіпорындар руа кедергі келтіретін млім, Сондытан Франция кіметі формальді мселелерді ысаруа кшті. Францяда шаын бизнесті несиелеу негізінде пайдасызды сімді мемлекет бонофикацилайды. Бонификция – бл жеілдету.
Орталы бюджет арылы шаын жне орта бизнеске жмыспен амтуда да аржыландырады. Яни ебек леуметтік шыындар бойынша жеілдіктер беріледі.Францияда жмысыздар з ксіпорны ашу шін мемлекет кегімен сйене алады. Азиялы аржылы кризис крсеткендей шаын жне орта ксіпорындар сырты фактора аз туелді. кіметті шаын жне орта ксіпрындарды олдауа баытталан саясатты те алуан трлі болып келеді жне бл саясат ксіпорындрды ары арай дамуын алайды.
Германяда шаын жне орта ксіпкерлікті басты сипаттамасы – е алдымен меншік ы мен ксіпорынды тікелей басаруды бірлігі болып табылады.
Екінші сипаттама – ксіпорын ызметіні айшытылыы, оны клеміні шектеулігі, ожайын мен жмыскер арасындаы зіндік ерекше атынас сипатын білдіріп,дірісті тпкі нтижесі шін екі жатында бірдей мдделігін, ынталыын тудырады.
шіншіден, ксіпорын мірінде баскрушы рліні ерекше маыздылыы: ол шаруашылыты нтижелігіне тек ана млік иесі боландытан ана емес, сонымен бірге зіні де ндіріспен тікелей айналысып, оны йымдастыруа барлы жаынан атысуынан крінеді.
Тртіншісі – істі жанялы негізде жргізу,яни ксіпорын ызметін нтижелі йымдастыруа, жргізуге атадан болан мра ретінде машытану.
Бесіншіден. шаын ксіпкерлікті таы бір сипаты белгісі ретінде ксіпорынды аржыландыру мселесін айтуа болады.
Шаын ксіпкерлікті жоарыда аталан сапалы жатарымен, бірге санды жаынан да сипаттамалары бар.
Германияда 80-жылды аяына арай жоарыда крсетілген стратегиялы есептеу тжірибесіне байланысты 1,9 милион шаын жне орта ксіпорын жмыс істеп, олар халы шаруашылыыны салалары бойынша мынандай негізге блінеді: олнерінде -537, сауда-225, нерксіпте -108, ызмет крсету саласында -665, еркін маманды секторы 360.
Шаын ксіпкерлікті барлы кешенде ішкі жне сырты проблемалары оларды з кшімен шешілуі ммкін емес.
Германияда шаын бизнесті мемлекеттік олдау жйесіні негізінде жатан басты принцип — здігінен, ммкіндігінше, з бетінше дамуды барынша ынталандыратын кмек беру болып табылады.
Бадарламаны масаты – шаын жне орта бизнесті тиімділігі мен бсекеге абылетілігін артыруы. Салы салуа жеілдіктер,концультатциялы ызмет саласында артыру. Мемлекеттік органдар, бір жаынан, ксіпкерлерге арнайы мамандарды ызметі арылы кмек крсетеді; екінші жаынан, жеке концультатцияа жргізген жадайда фиирмаларды ол шін жмсайтын шыындарды айтарлытай блігін теуді з мойынына алады.
Шетелдік тжірибеге арап Республикамызда атаратын іс-шаралар лі кп екені байауа болады. «Шаын ксіпкерлікті олдау туралы » за атаратын іс –шараларды бастамасы ана, экономиканы бл секторы ктеру шін жйелі трде жмыс атарылуы керек. Республикамызда шаын жне орта ксіпкерлікке кмек керек.
Орытынды
Жалпы орытындылай келе, шаын ксіпкерлік ай ел болмасын экономиканы дамуыны негізгі ттасы деуге болады.Ол ркениетті елдерде бл саланы дамыту басты назардаы мселені райды. Мысалы, АШ-та шаын ксіпкерлікпен айналысатындар саны 53%, Германияда 63%, Жапонияда 73%, лыбританияда 75%, Италияда 80% жетіп отыр. Ал бл салада азір Ресейде 10%, Беларусияда 8% шамасында, ал азастанда бл крсеткіш 6%-дан аспай отыр. Жалпы бгінгі тада шаын ксіпкерлікті дамыту мен оны олдау ел экономикасыны реформалауды басым баыттарыны бірі. Сондытан, бл жмыстар шаын ксіпкерлікті дамыан, ркениеттегі елдердегі даму сипаты мен барысын сипаттай келіп, оны негізгі йымдастыру шаралары мен дістері кеінен талыланды. Сонымен бірге, АШ-та жне Германиядаы шаын ксіпкерлікті дамуы мен алыптасуы туралы мселелер жзеге асырылуы мен іске асыруы сияты маызды шаралар зерттелінді. Бл елдердегі шаын ксіпкерлікке крсетілетін олдау іс шараларыны алыптасу ерекшеліктері мен оны тиімділігі арастырылды. Оан мысалы, АШ-ы ртрлі шаын ксіпкерлікті дамыту мен орауа байланысты бадарламалар мен атару жмыстары арылы жзеге асырылады. Сонымен бірге, ол шаын бизнесті кімшілігі арылы олдау табатындыы айындалды.
Сонымен орыта айтанда шаын ксіпкерлік – ел экономикасыны дамуыны негізгі ттасы деуге болады. ркениетті елдерде бл саланы дамытуа басты назар аударады жне шаын ксіпкерлік негізгі саланы райды. Дегенмен, бгінгі тада шаын ксіпкерлікті дамыту мен оны олдау азастан Республикасыны экономикалы реформаларыны басым баыттарыны бірі болып саналады. Сондытан, бл жмыста еліміздегі шаын ксіпкерлікті даму барысын, оны алыптасудаы кездесетін негізгі бкеттері мен оны мемлекеттік олдау саясатынны маызды баыттары сипатталып, басару трысынан талданды. Сонымен атар, осы ылыми жмысты олданбалы мнділігі шаын ксіпкерлік ызметті ылыми негізде жзеге асыру арылы елімізді экономикасына байланыстыру мселесі ке талыланды. Бл трыда:
- ызметті тиімділігі мен тымдылыын арттыру;
- шаын ксіпорындар ызметіні барлы істеріні нормативтік ыты актілерін алыптастыратын базаны ру;
- салы салу жйесін тиімді тратандыру;
- шаын ксіпкерлік субьектілеріні ызметін мейлінше баылап, басару арылы проблемаларын шешу, яни тиімді менеджментті іске асыру сияты мселелер жатыр.
орытындылай келе, дамыан елдерді кпшілігінде экономикалы суді шешуші бір факторы шаын бизнесті жан-жаты дамыту болып табылады. Ксіпорындарды жалпы саныны ішінде шаын жне орта фирмаларды лесі 80-нен 99%-а дейін млшерін амтып, жалпы лтты німні 50%-тен астам жуыын ндіруді амтамасыз етіп отыр. Шаын ксіпорындарды шаруашылыты жргізуде икемділігі оларды ылыми-техникалы прогресті негізгі бір озаушы кшіне айналуда. Сондытан да олар нарыа те икемді боландытан азастанда да осы ксіп трін ала бастыруымыз бізді олымызда.
Пайдаланылан дебиеттер:
1. Ашонлы . «Шаын ксіп жне нары»
2. инашева Ж. «азастан экономикасын алыптастырудаы шаын ксіпкерлікті ролі»
3. Бейсеназиев М.Б. «Ксіпкерлік негіздері»
4. Жатканбаева Е. Б. «Малое предпринимательство»
5. Берденалиев «Экономиканы басару негіздері»