ыналарды кбеюі
ыналар сімді жолмен кбейеді. Оны денесінде кптеген балдырлар мен саыраула жіпшелеріні бліктері ынаны абышасын жарып сырта шашылады. рбір бліктен жне денелерінен блініп тскен блшектерінен де ына сіп жетіледі. ыналар жынысты кбейгенде саыраулатардаы сияты жемісті дене пайда болады. Оны ішінде 6жыныс жасушаларыны осылуы нтижесінде зигота тзіледі. Зиготаны ядросы ш рет блініп, сегіз спора, ал зиготаны абыынан алта пайда болады. Споралар шашылып, олайлы жадайда неді де, балдырлармен кездескенде ана ына жетіледі. ыналар те баяу седі. абыршаты ыналар жылына 1-8 мм, ал бта трізді ыналар 1-35 мм седі.
ына рамындаы жасушаларда жарыта фотосинтез жреді. Сондытан ыналар тек жары жерде седі, араыда денесі ыдырап кетеді. ыналара е ажетті жадай – оттекке бай таза ауа. алаларды лас ауасында се алмайды. Сол себепті ыналарды сырты орта тазалыыны крсеткіші есебінде пайдалануа болады.
ыналарды 20000-дай трі бар. ыналарды жіктегенде рамындаы саыраулатар мен балдырларды жіктелуі ескеріледі.
Бы ынасы (кладония) солтстік ірде, араайлы орманда седі. Оны денесі (таллом) – тата, біз, бокал трізді, тік седі. Кейде бта трізді трі де кездеседі.
ыналарды табиаттаы, шаруашылытаы маызы
ыналарды шаруашылытаы маызы те зор. Оларды топырата оректенуі нашар жреді. Тастарды бетіне, суыан лаваларды бетіне алаш «оныстанатын» да осы аналар. Олар сіп тран жеріне ына ышылын бліп, тасты гіте бастайды. Біртіндеп сол жерде топыра пайда болады. Оан баса сімдіктер орныады да, жануарларды мекеніне айналады.
Бдан жарты асырдан астам уаыт брын аын Иса Байназаров
Арада ел орнаан Абыралы,
Бойынан барлы дулет табылады.
Дегеле, Мыржы, Тайлан, Ккшетауым
Крген жан марланып саынады.
Бас айнар, Орта айнар, Ая айнар,
Семірген ына тасын жалап ой мал.
Шбі ст, брі шекер, суы андай,
Аына шабыт беріп, анат байлар, – деп тгілте жырлаан. Бдан азатар ынаны мал азыы ретінде пайдалананын байаймыз.
Бы ынасы деп аталатын ынаны бірнеше трі тундра, тайгада ыс кезінде быларды негізгі азыы болып табылады.
Этнографиялы апарат жинатау барысында, білгеніміз ата-бабаларымыз ынамен киіз й сйектерін, теріден жасалан ыдастарды, ыз-келіншектер тырна кбесін, шаштарын, сонымен атар асыты бояанын т.б. трмысты ажеттіліктерге пайдалананын білдік. Тстері ашыл ызылттан бастап шымай шие тске бейін болады екен.
ыналарды емдік асиеті де бар. Аашты дідерінде сетін жер – ынаны айнатып, дизентерия ауруын емдеуге пайдаланады. Сонымен бірге асазан, тыныс жолдарыауруларына дрілер жасалады. ынадан ант, спирт, бояу, лакмус алынады. ынаны кейбір трлерін ттті таамдар нерксібінде олданады.
Орытынды
Осы зерттеу жмысын жргізу барысында ол жеткізген нтижелеріміз:
· ынаны барлы таса бірдей се бермейтіндігі;
· ынаны трлі-тсті болып сетіндігі;
· ынаны мал азыы болатыны;
· ынаны тастан ажыратып алып, химиялы зерттеу арылы, оны пайдалануа болатындыы аныталды;
ынаны табиаттаы пайдасы, ына – «таза ауа индикаторы», яни ауасы ластанбаан жерде сетіндігін білдік жне азіргі кезде де ынадан бояу алып, пайдалануа болады
Дебиеттер тізімі
1. Жалпы жне олданбалы химия бойынша ХVІІІ Менделеев съезі. Баяндамалар тезисі. - М, 2007.
2. Шилов В. П. Координациялы химия. - М, 1981.
3. Шкрім. Иманым, А.: Арыс, 2000.
4. Шкрім дайберділы. Шыармалары. ІІ том. – А.: «Ел-шежіре», 2008.
5. Глинка Н. Л. Жалпы химия. – М, 1978.
Соы жарияланан материалдар тізімі
|
Блім: Уроки / Оушымен жмыс | Крсетілім: 1752 | осты: NA | Ілмек сздер:
Информация
Посетители, находящиеся в группе Гости, не могут оставлять комментарии к данной публикации.
Блімдер
| История открытые уроки по истории |
| Педагогика открытые уроки по педагогике |
| Биология открытые уроки по биологии |
| Информатика открытые уроки по информатике |
| Математика открытые уроки по математике |
| Физика открытые уроки по физике |
| Химия открытые уроки по химии |
| Разное открытые уроки |
| География Открытые уроки по географии |
| русский язык |
Жаалытар
 стаз рамына осыл сайт стазы дрежесін ал
|
II. й тапсырмасын срау:
« Ия,жо »ойыны
1. Кздік бидай,ара бидай,арпада кбіне сабатарын да жапыратарында ол мата сияты болып крінеді. (ия)
2. Егістікті аралап жргенде бидай масаынан сл иіліп келген ара тсті астауышты круге болады. Ол анта саыраулаы. (жо )
3. Ааштарды сабаында сетін діла саыраулаыны пішіні малды тяына сас. (ия)
4. Тат саыраулаы днді даылдарды амысты жне баса да сімдіктерді заымдайды.
5. Паразит саыраулатарымен кресуде улы химикатткр пайдаланады. (ия)
6. Заымдалан днді айта сепкенде,одан ауру скін пайда болады. (ия)
7. Жер бетінде бидай тсімі жылына 15 % -а жоарлайды. (жо)
III. Жаа сабаты тсіндіру:
Бактериялар мен топырата болатын баса да майда саыраулатар бірлесіп,сімдіктер мен жануарларды, саыраула алдытарын ыдыратып, шірітеді. сімдіктер мен жануарларды алдытарын ыдырамай, делмей, топырата жата берсе, р трлі жпалы ауруларды таралуына себепші болар еді. Саыраулатарды рамы ферменттерге бай.
Ферменттерді р трлі салаа пайдаланады:
жеміс шырыныны тсін згертеді
шикі заттарды дейді
нруызды,крахмалды сйылтады.
Зе саыраулаынан пенециллен антибиотигі алынады.
Жеуге жарамды таама пайдаланылады
Саыраулатарды 250-ге жуы трлері ааздарды, суреттерді, темір жола тселген, шахтадаы тірекке ойылан ааштарды блдіреді. Аспергилл саыраулаы старды кпесінде аспергиллез ауруын туызады. Адамдарды лаын, кесірігін, кзін, терісін, шашыны тбін, тырнаын заымдайды. Дниежзілік денсаулы сатау йымыны мліметі бойынша, жер бетінде рбір 5 адам саыраула ауруымен ауырады. рбір екінші адамны тырнаы заымдалан. Брын тырнаты алып тастап емдейтін. азір орунгал деген дріні ішу арылы емдейді. Тутанхомон фароныны орымын ашуа атысан 21 адам аспергилл саыраулаыны споралары кпені заымданандытан, мірден озды.
Саыраулатар мен бактериялар топыра рамындаы кейбір зиянды бактерияларды кбейіп кетпеуіне ыпал етеді. здерінен арнайы зат бліп, зиянды бактерияларды суін тежейді. Оларды антибиотиктер деп атайды. Ондай антибиотиктерге бактериялардан блінетін стрептомицин, тетрациклин жне саыраулатардын алынатын пенециллин жатады. Адам баласы бл дрілерді кнделікті пайдаланады. Соы кезде медицинада жректі, бйректі операция жасап ауыстыранд пайдалантын дрі топыратаы саыраулатан блініп алынады. сімдіктерді тез сіретін белсенді зат – гибереллин, зиянды бунаденелілерге арсы олданылатын боверин де саыраулатардан алынады. Саыраулатарды тек дрі алу шін ана емес, тамаа пайдалану шін де сіреді. Арнайы орындарда арашірік топыраа жылы тезегін осып, озыйрыты спораларын себеді. азір 70 елде озыйры, жазы тбіртек егу жола ойылан. Одан жылына 14 млрд доллар осымша табыс тседі. азастанда да озыйры пен жазы тбіртекті олдан сіру жзеге асырылуда.
IV. Жаа сабаты бекіту.
Сзжмба
Саыраулатар тайгада, тундрада, далалы жерлерде, тау ормандарында, шалындыта, батпата, оймаларда, рылыстарда кездеседі. Сйтіп табиатта зат айналымына атысады. Бактериялар мен топырата болатын баса да майда саыраулатар бірлесіп, сімдіктер мен жануарларды, саыраула алдытарын (сімдікті ураан тамырлары, сабатары, жапыратары, сылынып тскен абытары, ураан бтатары, жануарларды лекселері, жндері, сынып тскен мйіздері, тятары, сйектері, майда бунаденелілерді лекселері) ыдыратып, шірітеді. Сйтіп топыраты азалы заттармен байытып, нарлылыын арттырады.
алы аашты ормандарды жапыратары жыл сайын жаппай тсетіні белгілі. Ааштарды тбінде сетін алпашалы саыраулатар жапыратарды ыдыратып, олара бактериялар оыстанады да, ара топыраа айналдырады, сондытан орман арасындаы топыраты рамы сімдіктерге ажетті минералды тздара те бай болады.
Сазды-батпаты жерлерде шымтезек мгі алы болып седі. Азалы заттармен оректенетін алпашалы саыраулатар тобыны да атысуымен батпа кепкен кезде шымтезек абаты нарлы топыраа айналады. Саыраулатарды рамы ферменттерге бай. Ферменттерді р трлі салаа пайдаланады, олар: жеміс шырыныны тсін згертеді; шикізаттарды (мал азыын, ааз алдытарын) дейді; нруыздарды, крахмалды сйылтады. Зе саыраулаынан пенициллин антибиотигі алынады. Аспергилден – лимон ышылы ндіріліп, медицинада, нерксіпте кеінен олданылады.
Жеуге жарамды алпашалы саыраулатар мен ашыты саыраулатары таама пайдаланылады.
Саыраулаты 250-ге жуы трлері ааздарды, суреттерді, темір жола тселген, шахтадаы тірекке ойылан ааштарды блдіреді. Сонымен бірге ааш йлерді, металды заымдап, рамындаы заттармен оректеніп, оларды бзады.
Аспергилл саыраулаы старды кпесінде аспергиллез ауруын туызады. Адамдарды лаын, кесірігін, кзін, терісін, шашыны тбін, тырнаын заымдайды. Дниежзілік денсаулы сатау йымыны мліметі бойынша, жер бетінде рбір 5 адам саыраула ауруымен ауырады. рбір екінші адамны тырнаы заымдалан. Брын тырнаты алып тастап емдейтін. азір орунгал деген дріні ішу арылы емдейді.
Египет фараондары туралы естіген боларсыдар. Тутанхомон фараоныны орымын ашуа атысан 21 адам аспергилл саыраулаыны споралары кпені заымдаандытан, мірден озды. Оны кейін баса египет орымдарындаы адам мрделеріне аптап скен аспергилдер арылы анытаан.
Саыраулатар мен бактериялар топыра рамындаы кейбір зиянды бактерияларды кбейіп кетпеуіне ыпал етеді. здерінен арнайы зат бліп, зиянды бактерияларды суін тежейді. Оларды антибиотиктер деп атайды. Ондай антибиотиктерге бактериялардан блінетін стрептомицин, тетрациклин жне саыраулатардан алынатын пенициллин жатады. Бл антибиотиктерді ндірісте олдан алу жола ойылан. Адам баласы бл дрілерді кнделікті пайдаланады. Соы кезде медицинада жректі, бйректі операция жасап ауыстыранда пайдаланылатын дрі топыратаы саыраулатан блініп алынады. сімдіктерді тез сіретін белсенді зат – гибереллин, зиянды бунаденелілерге арсы олданыла тын боверинде саыраулатардан алынады. Саыраулатарды пайдалы жатары толы анытауды ажет етеді.
