Тйіршікті лейкоциттер

Тйіршікті лейкоциттерге базофильдер, эозинофильдер жне нейтрофильдер жатады. Олар ызыл сйек кемігінде тзіледі жне цитоплазмасындаы тйіршіктері мен сегменттелген ядроларымен сипатталады.

Нейтрофильді тйіршіктер– лейкоциттерді е кп тараан тобы. Олар домала пішінді, диаметрі шамамен 7 – 9 мкм. Ересек адамдарды анында нейтрофильдер жалпы лейкоциттерді 65 – 75% райды. Оларды цитоплазмасы лсіз оксифильді жне онда са тйіршектер байалады. Бл тйіршіктер тек балауса анда ана емес, фиксацияланан жне боялан препараттарда да лсіз крінеді. р жасушадаы тйіршікті саны 50-200-ге дейін болуы ммкін. Рамановский – Гимза дісімен бояан кезде тйіршіктер ызылт – клгін тске ауысады. кп млшерде нейтрофильді тйіршіктер мен аз млшерде азурофильді тйіршіктер болады жне ол нашар оксифильді болып келеді. Химиялы рамы жне асиетіне байланысты тйіршікті негізгі екі трін - нейтрофильді тйіршіктер мен азурофильді тйіршіктерді ажыратады. Азурофильді тйіршіктер нейтрофильден ертерек пайда боландытан оны біріншілік деп атайды. Азурофильді тйіршіктер жетілген нейтрофильдерді 10-20% райды. Арнайы нейтрофильді тйіршіктер азурофильді тйіршіктерден кейін пайда боландытан, оны екіншілік деп атайды. Жасушаларды мамандану процесі барысында оларды млшері артады. Жетілген нейтрофильдердегі барлы тйіршіктерді 80-90% райды. Жетілген нейтрофильді тйіршіктерді диаметрі 0,1 - 0,3 мкм, пішіндері домала, сопаша. Жетілмеген нейтрофильді тйіршіктерді диаметрі 0,2 - 0,4 мкм, пішіндері домала. Лизосомальді ферменттер мен пероксидазаны болмауы жне сілтілі фосфатазаны, негізгі катионды белоктарды, фагоцитиндерді, лактоферринні, лизоциманы жне т.б. болмауы оларды химилы рамына тн. Демек, спецификалы тйіршіктерді маркерлері сілтілі фосфатаза жне катионды белок, азурофильді тйіршіктерді маркерлері – ышыл фосфотаза жне пероксидаза. Нейтрофильді цитоплазмасында органеллалар лсіз крінген – аздаан митохондриялары, кішкентай Гольджи аппараты, эндоплазмалы торды элементтері бар. Оан осындылар – липидтер, гликоген жне т.б болуы тн.

Нейтрофильді лейкоциттерді ядроларында сіресе шет жаында тыыз хроматин болады. Ядроларды пішіндері р трлі, сондытан оларды полиморфты - ядролы деп атайды.

ан нейтрофильдерінде ртрлі дрежедегі жасушалар бар – жас, таяшалы ядролы, сегментті ядролы. Алашы екі трі – жас жасушалар. Олар алыпты жадайда 0 – 0,5%. Таяшалы ядролы нейтрофильдер 3-5%, бл жасушаларды ядролары таяша трізді. Сегментті ядролы нейтрофильдер – 60-65%.

Нейтрофильдерді фагоцитозды асиеті те жоары. Бактериялар мен баса блшектерді жтан со, оларда алдымен арнайы тйіршіктермен осылатынфагосомалар алыптасады. Бдан кейін фагосомаларды біріншілік тйіршіктермен осылуы жреді жнефаголизосома алыптасады.

18 – 45 жастаы сау адамдарда фагоцитоздаушы нейтрофильдер 68,5 – 99,3%, ал фагоцитарлы индекс 12 -23. Нейтрофильдерде гранулоциттерді атарындаы жасушаларда ДН синтезін тежейтін жне лейкоциттерді пролиферациясы мен дифференциялану процесіне реттеуші сер крсететін арнайы заттар -кейлондарбар.

Нейтрофильдерді мір сру затыы шамаммен 8 тулік.

Эозинофильді тйіршіктер.Олар нейтрофильдерге араанда нерлым ірі жасушалар. Балауса анда диаметрі 9 – 10 мкм, ал жында шамамен 12 – 14 мкм. Перифериялы анда эозинофильді тйіршіктерді млшері шамамен 3-5%.

Эозинофильдерді цитоплазмасында ірі эозинофилді тйіршіктер кп жне са азурофильді тйіршіктер аз млшерлерде болады. Эозинофиьді тйіршіктер шамамен бкіл цитоплазманы толтырады. Оларды орта тсында рамында негізгі белок, пероксидаза, эозинофильді катионды белок, сондай – а гистаминазасы бар кристаллоидтар орналасан.

Эозинофильді тйіршіктерді негізгі белогы эозинофильдерді антипаразитарлы функциясына атысады. Гистаминді бзатын фермент – гистаминаза абынуды негізгі медиаторларыны бірі.

Эозинофильді тйіршіктер фагоцитоза абілетті, біра оларды фагоцитозды асиеті нейтрофильдерге араанда тмен. Олар аллергиялы жне анафилактикалы реакциялара атысып, оранышты ызмет атарады.

Базофильді тйіршіктерлейкоциттерді 0,5-1% райды. Жаа анда оны диаметрі шамамен 9 мкм, ал жында шамамен 11 – 12 мкм. Базофильдерді ядролары сегменттелген. Метохроматикалы тйіршіктері бар, олар кбінесе ядроларды жауып трады. Тйіршікті метохромазиясы рамында ышыл гликозаминогликан -гепаринніболуына байланысты. Бл тйіршіктерде гистамин, серотонин, пероксидаза, гистидиндекарбоксилаза, ышыл фосфотаза болады. Базофильдерді рамына арнайы тйіршіктерден баса азурофильді тйіршіктер енеді.

Базофильдерді ызметі – гистамин жне гепарин метоболизміне атысу. Базофильді тйіршіктер гепарин мен гистаминді бліп, анны ю процесін реттеуге, организмні иммунды реакцияларына, кбінесе аллергиялы реакциялара атысады. Оларды фагоцитозды абілеті тмен.

Базофильдер сйек кемігінде тзіледі. Перифериялы анда 1-2 тулік болады.

Тйіршіксіз лейкоциттер

Тйіршіксіз лейкоциттер тобыны цитоплазмасында тйіршіктер болмайды жне ядролары сегменттелмеген. Олара лимфоциттер мен моноциттер жатады.

Лимфоциттер.Ересек адамдарды аныны20-35% лимфоциттер райды. Клеміне байланысты лимфоциттер:кіші– диаметрі 4,5-6 мкм,орташа– диаметрі 7-10 мкм,лкен– диаметрі 10 мкм жне одан жоары болып блінеді. лкен лимфоциттер жаа туан нрестелер мен балаларды анында кездеседі. ересек адамдарда олар болмайды. Лимфоциттерге жасы боялан сопаша ядро мен базофильді цитоплазма тн. Кейбір лимфоциттерді цитоплазмасында аз млшерде саазурофильді тйіршіктерболады.

Ересектерде электронды микроскоппен араанда лимфациттерді 4 трлі жасушаларын ажыратады: 1) кішірек ашы тсті лимфоциттер, 2) кішірек кгірт лимфоциттер; 3) орташа лимфоциттер; 4) плазмоциттер.

Адам аныны кп млшерін кішірек ашы лимфоциттер райды. Оларды диаметрі шамамен 7 мкм. Ядросы домала, хроматині конденсацияланан. Ашы цитоплазмада бос рибосомалар мен полисомалар, тйіршікті эндоплазмалы торды, Гольджи апаратыны, митохондрияны, центросоманы нашар айындалан элементтері орналасан.

Кішірек кгірт лимфоциттер лимфоциттерді 12-13% райды, оларды диаметрі шамамен 6-7 мкм. Хроматин тыыз, ядрошы ірі болып крінеді. Цитоплазмада кп млшерде рибосомалар орналасан. Митохондриялары аз. Баса органеллалары сирек кездеседі.

Орташа лимфоциттер адам аныны лимфоциттеріні 10-12% райды, оларды диаметрі шамамен 10 мкм. Хроматині нерлым болбыр, ядро абыыны асында конденсацияланан хроматинні аймаы крінеді, ядрошыы жасы айындалан. Цитоплазмасында ТЭТ зынша зекшелері, рибосомалар мен полисомалар орналасаан. Митохондриялары са. Лизосомалар аз млшерде кездеседі.

Плазмоциттер адам аныны лимфоциттеріні 1-2% райды.

Лимфоциттерді 2 негізгі функционалды класттарын – Т жне В лимфоциттерді ажыратады.

Т-лимфоциттерсйек кемігіні бааналы жасушаларынан тимуста тзіледі, олклеткалы иммунитетті реакциясын амтамасыз етедіжнегуморалды иммунитетті реттейді.

В-лимфоциттерстарда сйек кемігіні бааналы жасушаларынан фабрициев сумкасында тзіледі, ал адамдарда эмбрионалды кезеде бауырда тзілуі ммкін. Ересектерде сйек кемігінде. Оны негізгі ызметігуморалды иммунитетті амтамасыз ету.В-лимфоциттерден тзілетін эффекторлы жасушалар –плазмоциттер, ана келіп тсетін ораушы ерекше белоктар –иммуноглобулиндер (антидене) тзеді.

Т-лимфоциттер мен В-лимфоциттер арасындаы морфологиялы аны айырмашылытар лі длелденбеген. Электронды микроскопты кмегімен жргізілген зерттеуде В-лимфоциттерде тйіршікті эндоплазмалы торды, ал Т-лимфоциттерде лизосомаларды жасы дамыаны крінеді. Морфометриялы сараптама жасушаларды, оларды ядроларыны клемдеріні р трлі екендігін, ядроларды гетерохроматинді немесе эухроматинді болатындыын анытады. Т-лимфоциттер мен оларды ядроларыны клемдері кішірек, рамындаы гетерохроматиндері кп.

Моноцитер -ірі ядролы лейкоциттер.Олар адам анында лейкоциттерді 6-8% райды. Жаа анда диаметрі шамамен 9-12 мкм, ал жында шамамен 18 – 20 мкм. Моноциттерді ядролары сегменттелмеген. Лимфоциттерден айырмашылыы, оларды ядролары пішінсіз. Олар анны е ірі жасушасы. Моноциттер тінге тсіп, макрофагтара айналады. Тгел мшелерді макрофагтары моноциттерден дамиды. Моноциттер организмні макрофаг жйесіне кіріп, оранышты реакциясына атысатын кшті ораныш аппаратын тзеді.

Моноциттерге амебаша озалу мен фагоцитозды асиет тн. Олар ірі бгде блшектерді жне жасушаларды немесе са блшектерді кп млшерде жтуа абілетті. Бл кезде детте моноциттер тіршілігін жоймайды. Олар осы асиетімен нейтрофилдер мен эозинофилдер макрофагтарынан ерекшеленеді.

Моноциттер ерігіш цитокиндердісекреттейді. Олар иммунды жйені баса буындарыны ызмет етуіне серін тигізеді. Моноциттер секреттейтін цитокиндермонокиндердеп аталады.