Т ышылдарды синтезі. Холестрин мен т ышылдарды азадан шыарылуы.

Май ышылдарыны алмасуы. Бета-тотыу май ышылдарды катаболизмні згешелік жолы ретінде, оны физиологиялы мні. Митохондрияа май ышылдарды карнитинді шлмекпен тасымалдауыны механизмі.

Барлык липидтерді басты рылымды компоненттері май кышылдары болып табыла­ды. Барлы табии липидтер кмірсу атомыны жп саны бар май ышылдарынан трады. Липидтерді рамына аныан жэне аныпаан май ышылдары кіреді.Клеткаларда бос май ышылдарыны метаболикалы барлы айналымдары оларды белсендірілу процесінен басталады, яни ацил - КоА тзілуінен басталады. Бл реакцияларды ацил-коА-синтетазалар катализдейді. Митохондрияларда ацилкарнитин HS-KoA-ны кмегімен тиолизге шырайды. Ацил-КоА жэне карнитин тзіледі. Карнитин айтадан цитозольдан май ышылдарын жеткізу шін пайдаланылады, ал ацил-КоА Р-тотыуа ушырайды. Май ышылдарыны тотыу механизмін 1904 ж. Кооп болжап айтан болатын, біра толыымен оны Липман жэне Линен зерттеді. Кооп мынаны анытады: май ышылы сірке ышылына дейін ыдырайды, ол май ышылы радикалыны р -кміртекті атомны тотыу жолымен жэне тотыуды эрбір кезеінде оны 2 кміртегі атомына ысарып отыруынан болады. Липман мен Линен май ышылдарыны тотыуы HS-KoA-ны жэне мультиэнзимді комплексті атысуымен тетінін жэне ацетил-КоА-ны тзілуімен аяталатынын анытады.

10.Бауырда жне май тіде майларды биосинтезін ерекшеліктері.Барлы ткань-де, бауырда, май тканінде жэне ст бездерінде май ышылдарыны синтез процесі здіксіз жріп жатады, олар тек энергетикалы материал ретінде гана емес, сонымен катар эртрлі липоидтарды синтезі шін пайдаланылады. Бул процесс май ышылдарыны синтетазасы д а-н полиферментті молекулярлы ком­плекс ар катализденеді. Майышылдарыны синтетазасыны німі - пальми­тин ыш болгандытан , полиферменттік комплекс пальмитатсинтетаза д а. Пальмитин ыш- синтезі жэне баса да кміртегі атомыны аз саны бар май ыш- синтезі цитозольда эндоплазматикалы ретикулумда жреді

11/12. Майларды ора жиналуы жне ыдырауы.Адам мен жануарлар агзасынын басты ор липидтері-шацилглицеридтер болып табылады, олар май тканіні липоциттеріні клеткаларында жинакталады. Хиломикрондарды ыдырауы кезінде болінетін май ыш- пайдалану есебінен май тканінде липидтерді жинаталуы жреді. Май тканінде глицеринді белсендіруші фермент- фосфоглицераткиназаныН белсенділігі те тмен боландытан, липидтер синтезі шін глицеринді пайдалану ммкін емес. Бауырдаы сияты осы масатта глюкоза ыдырауыны дихотомиялы жолы кезінде пайда болатын фосфодиоксиацетон пайдаланылады. Соны нэтижесінде, таамга кмірсуларды млшерден тыс пайдалану май тканінде майларды синтезін жеделдетуі ммкін. Липидтерді мобилизациясы гормона сезімтал шацилглицеринлипазаны адреналинні белсендіруі арылы іске осылады. Бл негізгі фермент май тканьдерінде белсенді емес трде болады жэне аденилатциклазды каскадты механизм арылы белсендіріледі. Бл механизмді іске осушы фактор - адреналинні блінуі болып табылады, ол адренорецепторлармен бай-ланысып, АТФ-тан 3'5'-АМФ-ты синтездейтін фермент - аденилатциклазаны белсендіреді.Циклді АМФ(3'5'-АМФ) з кезегінде протеинкиназаны белсендіреді, ал белсенді про-теинкиназа гормона сезімтал шацилглицеринлипазаны белсендіреді. Осы ферментті эсерінен шацилглицерин диацилглицерин жэне май ышылына дейін гидролизденеді. Ары карай, клеткада белсенді трде болатын липолитикалы ферменттер- диацилглицеринлипаза жэне моноацилглицеринлипаза процеске осылады, олар диацилглицеринді глицерин мен май ышылдарына дейін толы ыдыратады.Май кышылдары мен глицерин липоциттерден анга тседі. Май ышылдары альбу-миндермен адсорбцияланады жэне осы трінде ан аынымен эртрлі тканьдерге тасымал-данады. Глицерин еріген трде тасымалданады да, кбінесе бауыра жеткізіледі , бл жерде глицерофосфата айналады да, ары арай тотыгады немесе глюконеогенезге пайдаланылады.

13. Семіруде бл процесстерді бзылуы. май депосында майларды млшерден тыс жинаталуыны жэне семіздікті бір себебі - майлы тамапен таматану емес, кмірсуларды пайдалану болып табылады. Май депосында майларды жинаталуына йы безіні гормо­ны инсулин да эсер етеді. анда глюкозаны дегейі тмендегенде липидтерді жинаталуы тотайды да, липидтерді ыдырау процесі іске осылады. Май депосынан майларды моби­лизациясы за дене шынытыру кезінде, стрессте, суыа бейімділік кезде байалады, бл кезде тканьдер мен мшелер энергияны кзі ретінде май ышылдарыны осымша келіп тсуін ажет етеді. Май кышылдарыны негізгі ттынушылары - жректі блшы еті, кпе ткані, оыр май жэне т.б. болып табылады.

14. Кетон денелерді синтезі , пайдалануы жне физиологиялы мні.

Кетон денелеріні синтезі тек бауырда ана жреді, баса мшелерде бл синтез жрмейді. Кетон денелеріні синтезі ацетил-КоА-ацетилтрансферазаны атысуымен ацетил-КоА-ны 2 молекуласынан ацетоацетил-КоА-ны тзілуінен басталады: Ары арай гидроксиметилглутарил-КоА-синтетазаны эсерінен ацетоацетил-КоА-а ацетил-КоА-ны таы бір молекуласы келіп осылады. Бета-гидрокси- бета -метилгутарил-КоА тзіледі, ол лиазаны кмегімен ацетил-КоА жэне ацетоацетата ыдырайды: Бауырда кетон денелері ары арай айналыма шырамай, ана тседі. ан аынымен кетон денелері жрекке, бауыра, бйрекке, блшы еттерге, жйке тканьдеріне жеткізіліп, энергетикалык субстраттар ретінде пайдаланылады. Мысалы, жрек блшы етінде ацетоа-цетат сукцинил-КоА-мен HS-KoA-а алмасады да, тзілген ацетоацетил-КоА мен сукцинат тікелей энергия кзі ретінде катаболизмні жалпы жолдарына осылады:алыпты жагдайда андаы кетон денелеріні млшері 0.1-0.6 ммоль/л. Оларды дегейіні артуы (гиперкетонемия) антты диабет кезінде жэне за ашыуда байалады (ашыуды 2 жэне 3 кезедері), бл кезде май ышылдарыны арынды тотыгу процесі орын алады. Кетон денелеріні зэрде пайда болуы- кетонурия деп аталады. Асынан кетоне-мия метаболикалы ацидоза экеледі.

16. Стероидтерді алмасуы. Стероидтара 10 жэне 13 (андростан) немесе 13-орында (эстран) метильденген циклопентан-пергидрофенантренні туынды-кмірсулары жатады. птеген стероидтарды 17- орнында бйірлі тізбегі бар. Осы бйірлі тізбекті рылысы бойынша стероидтар 4 топа блінеді:-стериндер (холестерин) -сегізкміртекті бйірлі тізбек.

-т ышылдары-бескміртекті бйірлі тізбек. -кортикостероидтар жэне прогестерон- екі кміртекті тізбек. -эстрогендер жэне андрогендер- 17- орнында тізбек жо.

Азаны тканьдеріні негізгі стероиды холестерин болып табылады, одан сэйкес клет-каларда адам мен жануарлар азасыны баска да стероидтары синтезделеді ( т ышылдары, андрогендер жэне эстрогендер, глюкокортикоидтар жэне минералокортикоидтар, прогесте­рон жэне провитамин ДЗ): Жалпы аланда азаны барлы тканьдерінде шамамен 140г. холестерин болады. анда холестерин жэне оны эфирлеріні концентрациясы 3.9-6.5 ммоль/л. сіресе жйке ткані жэне бйрек сті бездері холестеринге бай. Тканьдерде холестерин бос трде жэне май ышылдарымен этерифицирленген холестеридтер трінде болады.

17. Холестеринні биосинтезі мен реттелуі туралы тсінік. ТТЛП –ге холестеринні егізілуіХолестерин- синтезі шін ажетті фермент-р жетілген эритроциттерден баса клеткаларды барлыында бар. Адам агзасында бір тэулікте синтезделетін холестеринні жалпы млшері 1 грама жетеді. Холестеринні кп блігі (80%) бауырда, 10%-ы жіішке ішекте, 5%-тері клеткаларында синтезделеді.Холестеринні синтезі шін е басты зат - ацетил-КоА жэне В -гидрокси- В - метилглутарил-КоА тзілу кезеіне дейін холестеринні синтезі кетон денелеріні синтезі сиякты теді: Ары арай редуктазаны эсерінен тотысызданан НАДФ-ты (НАДФН2) атысуымен В -гидрокси- В - метилглутарил-КоА (ГМГ-КоА) мевалон ышылына (С6) айналады, одан бірнеше айналымнан кейін диметилаллилпирофосфат молекуласы (С5) тзіледі. Холестерин синтезіні жылдамдыгы теріс кері байланыс механизмы бойынша реттеледі. Реттеуді заты- мевалон ыш-н синтездейтін- ГМГ-КоА- редуктаза ферменті. Холестерин осы зіні синтезіні ферментін ингибиторлайды. Мысалы, тэуліктік таамда холестеринні млшері 2-3 гр. болан кезде, адамны з холестериніні синтезі толыымен токтайды. Егер таамда холестерин болмаса, онда тканьдердегі оны синтезі те жогары жылдамдыпен жреді. Холестерин тааммен нерлым кп тссе, сорлым тканьде аз синтезделеді де, агзадан шыгарылатын холестеринні негізгі блігін таамны холестерині райды. Бауырда жэне жіішке ішекті клеткаларында синтезделетін холестерин осы жер­де тзілетін ТТЛП жэне тыгыздыы ТТЛП крамына кіреді. Диффузия жолымен холестерин алмасуыны екі жаты жруі сонымен атар липопротеиндерді клеткалармен байланысы кезінде де теді. ТЖЛП холестеринді клеткалы мембраналардан шыгарып алса, ТТЛП керісінше, клетканы холестеринмен амтамасыз етеді. Холестеринге толы ТЖЛП -ді ішек пен бауырды клеткалары ан аымынан эндоцитоз жолы­мен шыгарады, ол жерде холестеринні арты млшері жинаталады немесе тті рамында шыарылады.

т ышылдарды синтезі. Холестрин мен т ышылдарды азадан шыарылуы.

Бауырда холестериннен т ышылдары синтезделеді. Оларды тзілуі гидроксила-заларды атысуымен гидроксильді топтарды енгізу реакцияларынан жэне холестеринні бйірлі тізбегіні жартылай тотыу реакцияларынан трады. Гепатоциттерде холестериннен хенодезоксихоль (3,7-диоксихолан ышылы) жэне холь ышылы (3,7,12-триоксихолан ышылы) синтезделеді. Олар тті рамында і.шекке шыарылан со, ішек флорасыны эсерінен олардан литохоль жэне дезоксихоль ышылдары тзіледі.Жоарыда айтыландай, т ышылдары ішекте майларды эмульгирленуіне жэне оларды орытылу німдеріні сіірілуіне атысады. Соны нэтижесінде, т ышылдарыны басым блігі ішек уысынан клеткалара сііріледі, апа венасыны ан аынымен бауыра келіп тседі де, айтадан тті тзілуіне пайдаланылады. т ышылдарыны біраз блігі (тэулігіне 0.5г ) азадан нэжіспен шыгарылады. Аралас мицеллаларды рамында т ышылдарымен бірге холестерин де шыгарылады. Ересек адамда тті рамында нэжіспен шыарылатын жэне от ышылдары трінде шыарылатын холестеринні жалпы млшері тэулігіне шамамен І.Згр.райды. Нэжісте болатын холестерин ішекті микрофлорасыны ферменттеріні эсерінен капростеринге дейін гидраттанып, азадан шыгарылады. Тааммен жэне тпен тсетін холестеринні шамамен 30 % жіішке ішекті тменгі блімдерінде ішек клеткаларына сііріліп, айтадан ТТЛП-дерді рамына кіреді. алыпты жагдайда, тааммен ішекке келіп тсетін холестерин мен тканьдерде синтезделетін холестеринні жал­пы саны агзадан шыарылатын холестерин мен айналымдаы холестерин жэне от ышылы трінде шыарылатын холестеринні жалпы санына те:

ХОЛ(та)+ХОЛ((синт)=ХОЛ(шыг)+тыш(шы)

19.Гиперхолестеринемия, дамуыны себептері. ан тамырішілік липолиз.Гиперхолестеринемия жэне гиперлипопротеинемия атеросклероз ауруыны пайда болу аупін тудырады. ртрлі дегейдегі атеросклероз адамдарды барлыында болады, ал оны салдары лімді тудырушы себептерді ішінде 1-ші орын алады. ан тамыр-рдаы атеросклеротикалы згерістер шамамен 3 жастан бастап белгі бере бастайды. Аортада, артерияларды ішкі абатында липидтік табалар мен жолатар пайда бола бастайды. Уаыт ткен сайын оларды саны кбейеді, олар ан тамырларыны баса бліктерінде де­коронарлы артерияларда (15-20жаста) жэне аяты артери-рда- пайда бола бастайды. Бдан со таба мен жолатарды орнында алы абаттар - атеросклеротикалы тйіндер пайда болады, олар лкейіп, дэнекер тканімен апталады жэне кальцинатталады. Бл кез­де тамырды абыралары деформацияланады, олар атайып, уысы тарыла бастайды да, гемодинамикасы заымдалады. Соны нэтижесінде ан тамырларыны атеросклерозыны асыну салдары - жректі ишемия ауруы, инсульт, миокард инфарктысы, облитерлеуші эндоартериит, аяты гангренасы жэне т. б. дамиды.

20. Атеросклерозді биохимиясы. ТТЛП/ТЖЛП концентрациясыны атынасы анда жогары болган сайын ан тамырларыны атеросклерозы- даму ммкіндігі артады, яни бауыр мен ішектен тканьдерге жеткізілетін холестерин нерлым коп болса, сорлым атеросклероз тез дамиды. Гипертония, абыну процесі, анны юы бзылуы, улы зат-рды эсерінен ан тамырлары эндотели- заымдалуы анны липопротеин- тамыр эндотелиіне ену ммкіндігін арттырады. Блклеткааралы зат шін "бтен" болып табылады, сондытан фагоцитоза шырайды. Фагоциттелген липопротеин-р холе­стериннен баса барлы компонент-і осы клетка-р- лизосома-р- фермент-р- эсерінен ыдырайды. Оларда холестерин тек этерифицирленеді жэне жинаталады. Соында, холестеринді жинатаан макрофаг-р кпіршікті клеткаларга айналып, ызмет етуден алады да, жойылады, ал холестерин клеткааралы кеістікте алып ояды да, ботен зат ретінде дэнекер тканьмен оршалып, атеросклеротикалы тйін пайда болады.

21.т - тасты ауру дамуыны механизмі. Атеросклерозбен жне т – тас ауруды емдеуіні биохимиялы негіздері. Азадаы холестеринні траты, алыпты дегейде холестеринні болуы осы проце-стерге байланысты болады. Осы балансты бзылу салдарыны бірі - гиперхолестеринемия болып табылады. Ол от -тас ауруына, жректі ишемия ауруына жэне атеросклерозды да-муына экеледі. т -тас ауруы кезінде т уысында немесе от жолдарында от комцоненттері-холестерин мен билирубинні тнбаа тсуі мен кристалдануы эсерінен тастар тзіледі. т тастарында негізінен холестерин басым болады. Холестерин тастарыны тзілуі тті рамында холестерин млшеріні артуынан жэне т ышылдарыны синтезі немесе экскрециясыны тмендеуінен болады. Холестеринні тнбаа тсуіне тті трып алуы, т уысыны абыну процестері де эсер етеді. Холестеринні кристалдануыны орталыгы ретінде белок конгломераттары болады. От тас ауруын емдеуді консервативті эдісі ретінде хенодезоксихоль ышылын пайдалануды айтуга болады, холестеринні ерігіштігі кбінесе осы ышыла тэуелді болады.Сонымен атар хенодезоксихоль ышылы ГМГ-КоА-редуктазаны ингибиторлайды жэне холестеринні синтезін тотатады. Мысалы, кніне хено­дезоксихоль ышылыны 1г. пайдаланганда холестеринні синтезі 2 есе тмендейді жэне тті рамындаы концентрациясы тмендейді. Бл жагдайда холестеринні тнбаа тсуі тотап ана оймай, сонымен бірге пайда болан тастарды еруі де орын алады. Атеросклерозды алдын алу жэне емдеу эдістеріхолестеринні кері аынын кшейтуге баытталан. Сол шін холестерині аз диета, холестеринні экскрециясын арттыратын немесе оны синтезін ингибиторлайтын дэрілер (мевалон ышылы лактоныны аналогы, "компактин"), гемодиффузия арылы аннан холестеринді тікелей экету эдісі жэне т.б. пайдаланылады.

22.Фосфолипидтер мен гликолипидтерді биосинтезі жне катаболизмі туралы тсінік.адам тканьдеріні фосфолипидтері глицерофосфатидтер жэне сфингофосфатидтер трінде болады, ал гликолипидтер цереброзидтер мен ганглиозидтер трінде болады. Клетка мембраналарыны бауырда тетін бл рылымды компоненттеріні синтезі шін липидтерді кэдімгі компоненттерінен (глицерофосфат пен май ышылдарынан) баса:-сфингозин -холин немесе коламин -сиал ышылдары жэне баса кмірсулар ажет.Коламин жэне холин серин аминышылынан синтезделеді. Холинні синтезі кезінде метильді топты донаторы ретінде метионин пайдаланылады, ол клеткаларда S- аденозил-метионин трінде болады: Ары арай, холин мен коламин холинфосфокиназаны (коламинфосфокиназаны) эсерінен АТФ-ты атысуымен фосфорильденеді де, холинфосфат пен коламинфосфата ай­налады: Бдан со ЦТФ -пен реакцияда холинфосфат пен коламинфосфат сэйкес ЦДФ -холинді жэне ЦДФ -коламинді тзеді.

Гликолипидтерді синтезі эндоплазматикалы ретикулум мембраналарында жреді. Тзілген гликолипидтер эндоплазматикалы ретикулум цистернасын жауып жатан мембраналарды стінде орналасады. Бл жерден олар Гольджи аппаратына тасымалдана-ды да, е соында сырта шыарылып, плазматикалы мембрананы сырты абатыны рамына кіреді.Сфингофосфатидтер мен гликолипидтерді басты рылымды компоненті - сфингозинні синтезі негізінен бауырда жреді. айнар кзі серин аминышылы жэне пальмитоил-КоА болып табылады: Барлы сфинголипидтерді молекулаларында сфингозин май ышылымен ацильден-ген. Бл туындылар (N-ацилсфингозин) церамидтер деп аталады: Сфингофосфолипид сфингомиелин церамид пен ЦДФ-холин арасындаы реакцияны орытындысында синтезделеді.

Гликолипидтер катаболизмі лизосомалардаы згешелік ферменттерді тобымен амтамасыз етіледі.