Предпосылки для появления новой идеологии

Идеология и политика

Основная статья: Политическая идеология

Политика, как практическая реализация интересов тех или иных обществ, социальных классов и групп, повсюду тесно связана с политической идеологией, как концептуальным, теоретическим отражением таких интересов. Политические программыосновываются на определённых системах ценностей^[13]. Основополагающие политические идеологии — это либерализм (опора на свободу), социализм (опора на равенство) и консерватизм (опора на традиции).

В политических дискуссиях часто встречается упрёк противника в «идеологизации». Таким упрёком как бы дают понять, что позиция противника небезупречна, поскольку базируется на какой-то политической идеологии. Собственная же позиция при этом (явно или скрыто) подаётся как основанная на научном анализе фактов, здравом человеческом рассудке или на несомненных этических принципах. Подобный подход часто связан с тем, что участники политической дискуссии не осознают, какиеидеологемы (элементы идеологии) в действительности определяют содержание дискуссии.

Идеология и религия

Основная статья: Религиозная идеология

Наряду с понятием «политическая идеология» широкое применение в науке имеет также понятие «религиозная идеология». Религиозная идеология — это идеология, которая благодаря обращению к потустороннему связывает общество и личность в концепции единого существования и создает интеграционные, связующие силы между различными социальными группами^[14]. Возникновение религиозной идеологии часто связано с тем, что в силу своей оппозиционности религиозная конфессияначинает играть значимую политическую роль^[14]. Общепринятыми примерами религиозных идеологий являются мировые религии, в особенности протестантизм^[15] и католицизм^[16], независимо от того, имели ли они изначально политические мотивы. В данном случае под религиозной идеологией понимается не религия в целом, а те её религиозные и политические аспекты, которые могут вызвать к жизни религиозное движение. Понятие религиозной идеологии употребляется в связи с понятиями «ортодоксия»^[17] и «фундаментализм»^[18].

Политолог Матиас Хильдебрандт, который пытается приравнять друг другу понятия «религиозной идеологии» и «фундаментализма», считает традиционализм общим признаком религиозных идеологий: «они претендуют на то, чтобы вернуться к первоисточникам собственной традиции и освободить её от искажений исторического развития, это развитие зачастую воспринимается ими как процесс дегенерации»^[19]. Парадокс религиозных идеологов состоит в том, что вопреки их претензиям на возврат к истинному учению, «в большинстве случаев они создают современную религиозную идеологию»^[19].

Наряду с понятием «религиозной идеологии» в политологии религии разрабатывается понятие «политической религии^[en]». В этом понятии подчеркивается тесная взаимосвязь между религиозными и политическими способами мышления и действия.

Типы идеологий

Основные современные идеологии сложились в XIX веке. Несмотря на значительное количество различных идеологий, в самом общем виде принято выделять:

· Социально-политические

· Анархизм

· Консерватизм

· Либерализм

· Классовые

· Социализм

· Капитализм

· Национально-этнические

· Расизм

· Нацизм

· Национализм

· Другие

· Феминизм

· Гуманизм

В конце XX века среди политиков и партий наметилась тенденция в прагматических целях всё чаще отказываться от устойчивой идеологии, то есть брать на вооружение тактику антиидеологизма, а то и популизма.^{[источник не указан 1291 день]}

Предпосылки для появления новой идеологии

Предпосылками для появления новой идеологии являются:

· социальный запрос на новые идеи;

· наличие активной образованной аудитории;

· наличие институциональных площадок и работающих сетей распространения идей.^[20]

 

Идеология (гр. идса – ой, пікір, идея + логос – сз) – ілім, оамды сана.

Идеолог – тапты немесе оамды топтастыты ойын білдіруші, идеялы мддесін ораушы деген тсінік. аза совет Энциклопедиясыны 4 – томында ол «тапты, леуметтік топтарды мддесін білдіретін, оамды сана, философиялы, моральды, эстетикалы жне діни кзарастар мен теорияларды жиынтыы» деген анытама берілген.^[1]

 

Тарихы[деу]

Алаш рет «идеология» деген терминді француз философы жне экономисі Де Гресси (1754-1836) олданды. Ол «Идеологияны элементтері» деген трт томды ебек жазан. Оны пікірінше, идеология идеялар туралы ылым, ол барлы табиат жне оам туралы ылымдарды, саясат, этика жне таы баса леуметтік былыстарды негізіне жатуа тиіс.

Біра «идеология» деген сзді ке тарауына себепкер болан адам – Наполеон Бонапарт. Ол либерал журналистерді, саясатшыларды «идеологтар» деп атап, оларды жаратылыстанумен айналысатын алымдара жне шынайы рекет иесі белсенді адамдара арсы ойды. Француз императоры саяси сайалдыа трасыз жне алдамшы оамды пікірге кп кіл аударатын мемлекеттік айраткерлерге жиіркенішпен келемеждеп арайтын. Осы кезде оамны кнделікті мірінен, алдында тран ккейтесті мселелерден жне мемлекетті шынайы саясатына алша идеяларды оштап таратушы адамдарды «идеологтар» деп атады. К.Маркс пен Ф.Энгельсті 1845 жыла дейінгі жазылан ебектерінде де «идеология» деген термин осы маанада олданылады. Бл кезде Германияда Гегельді философиялы мектебі ыдырап, трпай социалистік теориялар пайда болды. Маркс пен Энгельс осындай идея, тсініктерді жиынтыын менсінбей, «неміс идеологиясы» деп атады. 1845 жылдан бастап олар идеология туралы з тсініктерін алыптастырды. ХІХ жне XX асырлардаы идеология туралы айтылан ой-пікірлер маркстік пікірмен штасып, сабатасып жатыр. Маркстік идеологияны мні туралы тсінігіні алыптасуында екі кезеді ажыратуа болады. Бірінші кезеде идеология зіндік негізі, тірегі жо жалан сана деп тсіндіріледі. Идеологиялы ылыма, сіресе, Маркс пен Энгельс алыптастыран тариха материалистік кзараса арсы ойылады. Олар идеологияа философиялы идеализмді де жатызады.

 

Екінші кезе[деу]

Идеологияны мнін пайдалануды екінші кезеі К.Марксті «Капиталды» жазуымен (1857) байланысты. Бл кезде идеология тілек, масат (топты, тапты жне таы баса) трысынан шындыты бейнелейтін сана ретінде тсіндірілді. Осылайша идеология дегеніміз жеке тілек, масатты ылым, кркемнер, мораль, саясат, ы тілінде ктермелеп ткізу, жртшылыты санасына арбап ю. Осы масатта ылым тілінде, ылыми терминологияа кп жгінеді. Идеологияландыру саналы трде жне санасыз трде де жзеге асырылады. К.Маркс бл кезде идеологияны тек ылыма ана емес, жалпы еркін рухани ндіріске, яни барынша объективті, сондытан да жалпы (жеке емес) тілек, масатты білдіруге баытталан танымды, кркемдік жне баса ызметке арсы ояды. Экономикалы теория саласында К.Марск:

а) экономикалы шындыты объективті трде танып білуге мтылан классикалы саяси экономияны жне

) осы теория ралдарын пайдаланып, тапты мддені анытап, шындыты танып білуге мтылатын трпайы саяси экономияны ажыратып крсетеді.

Сол сияты К.Маркс ылым мен идеологияны бір-біріне жалпы, абстракты трде арсы оюа болмайтындыын, ылымыны зінде идеологияландыру кезеі, сті кездесе беретіндігіне кіл аударады. Осы жайды ол физиократтарды, А.Смит, Д.Рикардо ебектерін талдау стінде байап крсетеді.

 

орытынды[деу]

Идеологияны бл тсінігі бірінші кезеде алыптасан тсініктен ерекше, сонымен бірге оны негізгі сттерін де мыт алдырмай абыл алан. з ілімдерін Маркс пен Энгельс жалан сана ретінде идеологияа арсы ояды, рі оны объективтік таным жне білімні синонимі ретінде теория не ылым деп есептеді. Осы жйді дрыс тсінбеген В.И.Ленин кейін «ылыми идеология» деген жаса пікірді станан СОКП «партиялы идеология», «партияны идеологиялы саясатын» тым жоары ктерді.

Біра К.Марксті кемегер алым, оны мрасыны уаыт таразысынан тіп, болашапен ндесіп жатан жатарын да мол екендігін де мытпаан жн. Марксті идеология туралы айтандары – соны длелі. Сонымен, иделогия бгін ана алыптасан ым емес. оамды-экономикалы формациялармен, мемлекеттік рылыспен атар туып, байланысты дамып келе жатан табии да толассыз оамды былыс. Идея, идеология дегеніміз тек алыптасып алан аса тсінік емес, даму барысында кн тртібіне ойылып отыратын масат-мдде. Болмаса – идеология дегеніміз белгілі бір масата баытталан идеялар жйесі. Осы идеяларды жзеге асыру арылы лтты немесе леуметтік топты тпкілікті масата жетуі кзделеді.Сонымен идеология жеке мддені олпаштайтын белгілі бір жйеге келтіріліп, делген кзарастарды жинтыы болып табылады. Мндай жйелерді арнайы идеологиялы ызметкерлер жасайды.

азіргі кзарас[деу]

Кп партиялы оамда айын аны бірнеше идеология мір среді. Олардан мемлекеттік идеология жоары трады. Мемлекеттік идеология – бгінгі кнде кіметті олында стап отыран партияны идеологиясы. Унитарлы мемлекетте жалыз ресми идеология болады. Ал баса идеологиялар болса олар алтарыста мір среді. Егер кімет ата тртіпті станса, мемлекеттік идеология міндетті, оны идеялары, аидалары, рандары жртты барлыы блжытпай орындайтын заа айналады. Мндай тртіп орнаан елдерде мемлекеттік идеология екі дрежеде кездесуі ммкін. Мысалы, нацистік Германияда мемлекеттік идеология, біріншіден, халы барасына бір талап ойса, екіншіден, элита, ел басшыларына баса міндет жктейді. Ал И.В.Сталинні диктатурасы кезінде бізді елде мемлекеттік идеология арапайым халы пен басшыларды барлыына бірдей орта міндет жктеді. Сонымен идеология адамдарды саяси жне экономикалы міндеттерді шешуге топтастыру мен жмылдыруды уаыт таразысынан ткен тсілі, леуметтік мінез-лыа алыптастыру механизмі. Осы тста бір-екі жанама мселерге назар аударан жн. Оны бірі – тсініксіз оамды пікір алыптасып аландай: кешегі коммунистік идеология мен бгінгі туелсіз елімізді идеологиясы арасында бір бос кеістік, уыс (вакуум) пайда болды, оам бір кезе идеологиясыз алды деген аида. Осыны зі аиата жата ма деген сра туады.

 

зге пікір[деу]

арсы пікіршілеріміз сол идеологиялы уысты длелі ретінде – империялы идеологияны «азасын», оны зімен бірге ала кеткен идеологиялы мекемелерін уж етеді. Идеологияны тек оны йымдастырушы, жргізуші аппаратты ызметінде баыныштылы жадайда оюа бола ма? Жаа рылып жатан идеологиялы блім ызметкерлері де лсін-лсін сездіріп алады: міне, енді Президент те тсінді, кімшіліктерде мойындай бастады, сондытан ішкі саясат блімдері рылды – идеологияны негізгі нсасы салынды, идеологиялы жмыса жадай туа бастады. Осы длелдеме де аншалыты зін атар екен? Бір-а мысал келтіре кетелік, коммунистік партияны ткірігі жерге тспей, бір жаты моноидеологияны «патшасы» болып, бір орталытан зі пішіп, зі шешіп транда да жергілікті идеологияны басаран трайымдар мен траалар арнайы мжілістер мен жиналыстар, насихатшылар, лекторламен кездесулер тріні траты «рметті онатары» боланымен, басым кпшілігі аузын бір ашпастан, идеологиялы иісін де ажыратпастан, оамнан ткені аиат емес пе? Бгін де кейбір мдени-рухани былыстар сол ткен кезедер састыын сездіреді. Осындайда «… кешегі идеялы басыбайлылы пен идеократиялы стемділікті айта тірілтіп аламаймыз ба деген ауіп басым тсіп жатады».

 

Либерализм (лат. liberalis - «еркін») — е жоары ндылы рі басымды ретінде жеке еркіндікті станатын идеология. Либерализмні леуметтік-саяси теориясы оамды жне мемлекеттік рылымны демократиялы принциптеріне негізделеді, леуметтік, саяси, экономикалы атынастарды зорлы-зомбылысыз трлерін станады, тланы еркін дамуын шектемейтін жне рбіріне мемлекеттік-ыты орау, адам ы мен азамат бостандыын сатау кепілдігін беретін оам руды кздейді.^[1]

Либерализм саяси аым ретінде ХVI . ортасында пайда болды, аылшын вигилеріні бадарламасы мен іс-рекетімен, сондай-а мдделер тепе-тедігі мен ртрлі ынлытарды сыйымдылыына негізделген келісім мен ымырашылды саясатымен байланысты болды. Кейіннен аылшын жне француз аартушылары леуметтік-философиялы, ынлыты-дниетанымды, ыты жне экономикалы либералды идеяларды жасап, негіздеді. XIX . ортасынды либерализм аламды идеологияа айналып, бкіл лемде ыпалы артты.

Либерализм леуметтік мірді негізі ретінде з мддесіне сйкес еркін рекет етуге ы шексіз, сзсіз ынлыты рі автономды тланы атайды. Тланы жеке мірі ол суа болмайтын жоары саласы болып табылады жне мемлекет тарапынан (либералды фундаментализм) араласуа болмайтын (laisser-faire) мбебап принциппен оралады. Демократиялы мемлекетте толы билікке азаматты оам ортатасады. оамдаы ділеттілік за стемдігімен жне барлы азаматты за алдында тедігімен амтамасыз етіледі. Либералды демократияны оам дамуыны гуманистік баыты ретінде орныуы жаандануды саяси ырын райды жне тланы ыты орауа шбсызды мртебесін берумен байланысты.

Либерализмге сйкес, мемлекеттік ы адам ын орауда тла басымдыына назар аударады, ол мемлекеттен туелсіз рі замен жасалмайды, жоа да шыарылмайды. "ы - шын мнінде - тепе-те еркіндік принципінен шыатын орытынды мні" (Г. Спенсер). Туа бітті адама кері айтарылмайтын, ешкім тартып ала алмайтын табии ы - мір сруге, бостандыа жне баыта мтылуа беріледі. Мемлекет жекеменшік ын, этникалы ытарды, дінге еріктілік ын орауа міндетті. Маызды саяси мнге ие азаматты ытар: сайлау ы, сз бостандыы, баспасз бостандыы, бірлесу жне жиналу бостандыы, шеруге шыу еріктілігі. XX . леуметтік ауіпсіздік ы бекітілді: білім алу ы, ебек ету жне оан лайыты жалаы алу ы, жеке мірді ол судан оралуы ы жне т.б.

Либерализмні экономикалы станымы материалды мірде бостанды кепілі болатын бсекелестікті жетекші рліне негізделеді. Сондытан да мемлекет антимонополиялы шараларды олдана отырып, бсекені олдап, дамытуы керек. леуметтік атынастар жйесінде либерализм кш олданбауды жне стамдылыты олдайды. Жаандану жадайында бсекелестік жне кш олданбау бірдейлендіру мен дамуды кедейленуіне, алуан трлілікті басып-жаншуа арсы трады. Либерализмні кптеген негізгі идеялары батыс лемінде мбебап, жалпыа орта аидаттар мртебесіне ие болды жне халыаралы ы ережелерінде бекітілді. Міне, либерализмді кейде жаандану идеологиясы деп атау осыдан.

Либерализм жне социализм - зара байланысты ымдар. Бл мселені орыс философ В. М. Межуев жан-жаты зерттеген. Либералды идеология (адам еркіндігі) алышарттары мен оны жзеге асырылуыны леуметтік нтижелері (адамдар тесіздігі) арасында ішкі арама-айшылы бар. Ол бойынша еркіндік адамды тедікке емес, тесіздікке жетелейді, онда брі еркін, біра біргбіріне те емес. Осыдан келіп либрализмге социалистік оппозиция алыптасты. Осылайша, бгінгі кнге дейін либерализм тендікке зияны тиетін еркіндікті олдайды, ал социализм - еркіндік есебінен тендікке мтылады деп тсіну алыптасан. Бл тыырытан шыу жолын либералистер де, социалистер де іздестіруде. азіргі либерализм бл мселені шешімін ы пен моральды бірлестіретін жаа леуметтік ділеттілік теориясын алыптастыру арылы таппашы болды. Ал, социализм болса, Маркстен бері еркіндік пен тедікті зара штасуынан туатын мселені басаша шешімін сынады. Оны негізінде - жеке меншікті болуы жадайында бл мселені шешімін табу ммкін еместігін длелдеу жатыр. Жеке меншік жадайында не еркіндікті, не тедікті рбандыа шалу керек болады. Осылайша, еркіндік идеясын уаыздаушы социалистік аымды либерализмні тарихи мрагері ретінде арастыруа болады.

Либерал - оамны барлы экономикалы, леуметтік-саяси, рухани салаларында жеке тланы еркіндігін жатайтын саяси жне идеологиялы аымды станушы; либералды партияны мшесі; ескі. - еркін ойлаушы; шектен шыан жмсаты танытып, жылы жауып, бетімен жіберетін адам.^[2]

Социализм (латын. socialis - оамды) - леуметтік ділеттілік пен тедікке негізделген, масаттары мен мраттары социалистік оам орнатумен байланысты ілім.

азіргі кезде социализм теорияларын бірнеше топтара блуге болады:

а) ортодокстік марксизм, ол 20-асырда буржуазиялы оамды революциялы жолмен згерту жне тапты крес арылы коммунизмді жне оны тменгі сатысы болып табылатын социализмді орнатудылениндік теориясына ласты;

) марксизммен генетикалы трыдан байланысты леуметтік-демократиялы ілімдер;

б) лт-азатты озалыстар негізінде туындаан трлі социалистік тсініктер, т.с.с. Социализмні трлі ілімдері негізінде оамны социалистік рылысыны лгілері жасалды.

Мселен, ортодокстік марксизм (ленинизм) Ресейде жне Шыыс Еуропа елдерінде практикалы олданыс тапты. Бл лгілерге мынадай белгілер тн:

а) мемлекеттік меншікті басымдыта болуы, жеке меншікті тек халы шаруашылыыны жекелеген салаларындаы (ауыл шаруашылыы, ызмет крсету аясы) трі ретінде ана болуы;

) экономиканы нарыты негіздерін теріске шыару жоне шаруашылыты жоспарлы жргізу, мемлекеттік реттеу;

б) оамды ттыну орлары арылы медицина ызметін крсету жне білім беру тетігі, тегін білім беру, денсаулы сатау;в) оамдаы леуметтік-экономикалы атынастарды негізі ретіндегі жымшылды;

г) бір партиялы рылыс жне мемлекеттік рылымдарды басты аидаты болып табылатын тоталитаризм.

Жалпы аланда мндай Социализмді мемлекеттік немесе номенклатуралы Социализм ретінде сипаттауа болады. Сайып келгенде, "мамыражай революциялар" мен айта ру реформалары салдарынан социализм нарыты шаруашылытара згертілді. Батыс Еуропада Социализмні леуметтік-демократиялы (скандинавиялы) лгісі дамыды. озалыстаы бл лгіге сйкес Социализмге бкіл оам атысуа тиіс, оны стіне большевиктік лгіден згеше трде бл озалыс леуметтік келісім жадайында эволюциялы сипатта болуа тиіс. Жалпы аланда осы лгіні іске асыру практикасы ойдаыдай болды. шінші баыт — антиимпериалистік лтшылды шегінде леуметтік идеяларды іске асыру (мны зі нашар дамыан елдерге - брыны отарлара тн) Мндай жадайда Социализм лтты айта рлеуді, ндірісті суін жне леуметтік ділеттілікті амтамасыз ететін оамды рылыс болып табылады. Социализмні бл лгісіні ерекшеліктері: Социализм мен лтты айта рлеу идеяларыны дінмен жне тиісінше лтты дстрлермен, дет-рыптармен штасуы жоне оларды Социализмні осы трпатыны табии негізіне айналуы. Аыр соында, Социализм нышандарыны жымшылды пен зін-зі басаруа негізделген жекелеген леуметтік нысандарда дамып келе жатанын айтуа болады. Олар: халыты ксіпорындар да (АШ-та, Еуропада), Израильдаы кибуцтер де, трлі трпаттаы кооперативтер де. Жалпы аланда зірге леуметтік тесіздіктер мен леуметтік-экономикалы айырмашылытар орын алып отыранда социализм идеялары мен оларды іске асыру рекеттері дами береді.^[1]