Пн бойынша тапсырмаларды орындау мен тапсыру кестесі 2 страница

Азаматты одан шыан жне оны жоалтан жадайда тотатылады. Азаматтыты жоалту келесі жадайда жргізіледі: жеке адамны шет елде мемлекеттік кімет органы мен басару органына ызметке тран жадайында; егер де азаматты дейі жалан апарат пен жаттар тапсыру нтижесінде алынан болса; Р мемлекет аралы шарттарында арастырылан негіздер бойынша; егер де жеке адам Р тыс жерде траты трса жне консулдік есепке себепсіз 5 жыл шамасында есепке трмаса.

Р Президентіні азаматтыа абылдау, азаматтыты алпына келтіру, азаматтытан шыу мен азаматтыты орау мселелерін шешуге ерекше ыы бар.

Конституциялы ы пен бостандыты мазмнына арамастан мына топтара блуге болады: 1) жеке басыны ыы мен бостандыы; 2) леуметтік, экономикалы жне мдени; 3) саяси.

р адама жеке бас ыы туанда беріледі жне азаматтыпен байланысты болмайды. Оан мір сруге ы сияты ы жатады (Р Конституциясыны 15-бабы), жеке бас бостандыына (16-бап), адір-асиетіне ол спау (17- бап), жеке баса ол спау (18- бап), ар-ят бостандыы (22-бап) жне басалар.

леуметтік-экономикалы ы адама жасы мір мен леуметтік орауа ы береді. Бл ы ебек бостандыына (24-бап), жеке меншік ыына (26-бап), демалуа ы (24-бап), зейнеттік амтамасыз ету (28-бап) жне басалар. Мдени ытара тегін орта білім беру (30-бап), шыармашылы бостанды (20-бап).

Саяси ытара бостанды бірлестігі ыы (32-бап), мемлекет істерін басаруа атысу (33-бап), сайлау жне сайлану (33-бап), сз бостандыы (20-бап).

Жеке адамны конституциялы міндеттері республика Конституциясы жне занамасымен белгіленген ыты талап трінде бекітілген міндетті тртіп пен іс-шара трлерін орындау. Олар Р Конституциясыны 34,35, 36, 37 жне 38-баптарында айтылан. Мысалы, рбір адамны Республика Конституциясы мен занамасын сатауы.

Азамат пен адамны ы пен бостандыына конституциялы ы –Р Конституциясы мен занамасымен белгіленген мемлекет органдары мен оны лауазымды тлаларыны, оамды бірлестіктер мен азаматтарды жеке адамны ыы мен бостандыын наты іске асыру мен орауды амтамасыз ету жне олайлы жадай жасауа баытталан міндетіні жиынтыы. Жалпы, мемлекеттік жне ерекше кепілдіктерге блінеді. Жалпы кепілдік – саяси , материалды, рухани кепілдіктерге блінеді. Мемлекеттік кепілдеме – Р Конституциясы мен баса нормативтік ыты актілерінде бекітілген азамат пен адамны ытары мен бостандыын орауды тікелей амтамасыз ететін саяси рал мен жадай жйесі. ы пен бостанды кепілдігіне барлы мемлекет кіметі органдары атысады (Президент, Конституциялы Кеес, кімет, Парламент, Прокуратура жне т.б.). ы пен бостандыты ерекше зады кепілдігі Р Конституциясыны 13,14 жне 16- баптарында аныталан.

ыты абілеттілік жне абілетсіздік ыты мртебе элементі ретінде – бл тланы ы субъектісі ретінде жне оны зады ыы мен міндеттері барын мойындау.

Шет ел азаматтары Р занамасы бойынша ыты жадайы бойынша республика азаматтарына теестірілген. Бл 12-бапты 4-тармаында крсетілген – шет елдер азаматтары мен азаматтыы жо азаматтар азастан Республикасыны ы пен бостандытарын пайдаланады, сонымен атар егер Конституциямен, задармен жне халыаралы шарттармен крсетілмесе, бізді азаматтар шін белгіленген міндеттерді орындайды. Сонымен атар республикада зады кші бар Президентті 19.06.1995 жылы «Р шет ел азаматтарыны ыты жадайлары туралы» Жарлыы рекет етеді.

Р Конституциялы рылымы - адамдарды оам мен мемлекеттегі экономикалы, саяси, леуметтік жне рухни атынастарын крсететін оамды атынастара негізделетін Конституция жйесіне бекіту.

Конституцияны 1-бабында азастан Республикасы егеменді, демократиялы, зиялы (зайырлы), ыты жне леуметтік мемлекет болып жарияланан. Р егемендігі баса мемлекеттерді егемендігін бзбай ішкі жне сырты мселелерді зі шешуді крсететін туелсіздігін крсетеді. Егемендікті нормативтік амтамасыз етуді 25.10.90 жылы «аз ССР мемлекеттік егемендігі туралы» Декларация орындайды, 9 бап егемендікті экономикалы негізін бекітеді: «егемендікті негізін рап, республиканы ерекше меншігіне Р аумаындаы жер мен азба байлытары, су, уе кеістігі, баса табии ресурстар, халыты мдени жне тарихи ндылытары, барлы экономикалы. ылыми-техникалы потенциал – барлы лтты байлытар жатады .

Сонымен атар демократиялы саяси режим (тзім) Р занамаларына бекітіледі. Конституцияны 3-бабына сйкес мемлекеттік кіметті жалыз табыс кзі болып халы саналады. Ол зіні кімін тікелей жне мемлекеттік органдар жйесі арылы Конституцияда белгіленген трмен іске асырады. Демократизмні басты рамы халыты басару, кімет блу, саяси плюрализм, лтты егемендік, жергілікті зін-зі басару болып табылады.

Р зайырлы мемлекет деп жариялау Республикада ресми мемлекеттік дінні болмауын, мемлекетті барлы діндерге те арауын білдіреді. Дін мемлекеттен толы блінген, діни негізде саяси партиялар ызметтеріне жол берілмейді. Мемлекет діни бірлестіктерді ызметтеріне араласпайды, оларды дамуына кедергі жасамайды.

леуметтік мемлекет – саяси йым, оны басты міндеттері адам міріне лайыты жадай ру, леуметтік тедік принциптері ыын бекіту болып табылады. леуметтік атынастар ебек, білім беру, денсаулы сатау, демалыс, зейнетаылы амтамасыз ету жне т.б. мселелерді амтиды.

ыты мемлекет лауазымды адамдар мен азаматарды мемлекеттік органдар шін міндетті ыты самалары белгілерімен сипатталады; мемлекет пен тлаларды зара жауапкершіліктері; заны басымдылыы; кімет блу принциптерін іске асыру; за басымдылытары; сот кіметтеріні туелсіздігі жне басалар.

Р Конституциясы басаруды республикалы нысанын белгілейді. Мемлекет басында бкіл халы сайлаан Президент трады. Ол азастан халыны аты мен барлы мемлекет атынан сйлеуге ылы.

Р мемлекеттік рылым трінде бірттас мемлекет болып табылады. Р бірттас мемлекет ретінде бір азаматты, бір задылы, бір мемлекеттік аппарат рылымы, кімшілік-ауматы онысты сатылы жйесі барымен сипатталады.

Конституция республика ызметтеріні негізін райтын прннциптерді белгілейді: оамды келісім; саяси тратылы; барлы халы пайдасы шін экономикалы дамыту; азастанды патриотизм; мемлекеттік мірдегі е маызды мселелерді референдум немесе Парламентте дауыс беруді оса аланда шешу.

Р конституциясына сйкес кіметті жалыз кзі болып халы табылады, халы з кіметін мемлекеттік органмен іске асыруды табыстайды.

Мемлекеттік органдар – белгіленген занама тртібімен рылан, мемлекеттік басару мен баылау ызметтерін орындауа укілеттіленген мемлекеттік мекемелер.

Конституциялы принциптерге сйкес Р мемлекеттік кіметке бліну задылы, атарушы жне сот тармаы жйесінде мемлекеттік кімет органдары трлерге блінеді.

Мемлекеттік кімет органдары жйесінде басты рл Президенттікі. йымдастыруа атысты ол зерікті, мемлекеттік кімет тарматарыны біреуіне де кірмейді, олар арасындаы арбитр болып табылады. Оны ыты мртебесі Конституция нормаларымен жне Р задарымен аныталады. «Р Президенті туралы» 26.12.1995 жылы Конституциялы заа сйкес - мемлекет басшысы Президент Р ел іші мен халыаралы атынастара таныстыратын жоары лауазымды адам.

Занама Президентке кандидат адама келесі талаптарды ояды: туаннан азамматтыыны болуын, жасы – 40 жас емес, республикада траты 15 жылдан аз трмаан, мемлекеттік тілді еркін сйлейтін. Президент укілеттілігі 7 жыл. Бір адам екі мезгілден кп атарынан Президент бола алмайды.

Президентті конституциялы ызметтері Р Конституциясыны 40 бабында рылан:

Мемлекеті ішкі жне сырты саясатыны негізгі баыттарын анытау жне азастанды ел ішінде жне халыаралы атынастарда таныстыру;

- Президент – азамат пен адамны ыы мен бостандыыны, Конституцияны халы пен мемлекеттік кімет бірлігіні бейнесі мен кепілдігі;

- Мемлекеттік кіметті барлы тармаыны келісілген ызметін жне халы алдындаы кімет органдарыны жауапкершілігін амтамасыз ету. Бл ызметтерді дамуы мен натылануы Конституция мен баса занама актілерде бар.

Р жоары атарушы органы болып кімет табылады. Бл мемлекетті атарушы кіметі жйесін басаратын алалы орган. кімет мемлекеттік басару мселелеріні Конституцияа, 18.12.1995 жылы «Р кімет туралы» конституциялы за мен баса занамаа сйкес болуын шешеді .

кіметті Р Президенті рамында Премьер-министр, оны орынбасарлары, баса лауазымды министрлар бар раммен рады. Премьер-министрді Президент Парламентті екі Палатасыны келісімімен таайындайды. зі таайындаланнан кейін 10 кн мерзімінде Премьер-Министр Президентке кіметті рамы мен рылымы туралы сыныс енгізеді.

кіметті ке трдегі кілеттілігі бар, оны ішінде:

- мемлекетті леуметтік-экономикалы саясатыны негізгі баыттарын, оны ораныс абілеттілігін, ауіпсіздігін, оамды тртіпті амтамасыз етуі мен оларды іске асыруды амтамасыз етеді;

- республикалы бюджетті жобасы мен оны орындалуына есеп беруді зірлейді;

- Мжіліске за жобалары мен оларды орындауды амтамасыз етуді енгізеді;

- Мемлекетік меншіктілікті басаруды йымдастырады;

- Республиканы ішкі саясаты мен баса ызметтерін ткізу бойынша іс-шараларды зірлейді;

кімет Р Конституциясыны, задарды, Президент актілеріні, баса нормативтік ыты актілерді негізінде жне орындалуы шін нормативтік жне жеке аулылар шыарады. Премьер-министр жеке актілер болып табылатын жне рамында норма ыы жо кім шыарады.кімет аулысы мен Премьер-Министрды кіміні барлы республика аумаында міндетті кштері бар.

Республиканы жоары кілетті органы болып Парламент табылады. Оны ыты жадайы Конституция нормаларымен, баса занама актілермен аныталады, оны ішінде маызды орын Р 16.10.1995 жылы «Р Парламенті мен оны депутаттарыны мртебесі туралы» Конституциялы заа беріледі.

Сенат конституциялы зада белгіленген тртіппен р облыстан, республикалы маызы бар аладан жне азастан Республикасыны астанасынан екі адамнан кілдік ететін депутаттардан ралады. Сенатта оамны лтты-мдени жне зге де елеулі мдделеріні білдірілуін амтамасыз ету ажеттілігі ескеріліп, Сенатты он бес депутатын Республика Президенті таайындайды. Мжіліс конституциялы зада белгіленген тртіппен сайланатын жз жеті депутаттан трады. Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаа бiрдей мше бола алмайды.

Сенат депутаттарыны кiлеттiк мерзiмi - алты жыл, Мжiлiс депутаттарыны кiлеттiк мерзiмi - бес жыл. Мжілісті тосан сегіз депутатын сайлау жалпыа бірдей, те жне тте сайлау ыы негізінде жасырын дауыс беру арылы жзеге асырылады. Мжілісті тоыз депутатын азастан халы Ассамблеясы сайлайды. Мжіліс депутаттарыны кезекті сайлауы Парламентті жмыс істеп тран сайланымы кілеттігіні мерзімі аяталардан кемінде екі ай брын ткізіледі. Сенат депутаттары жанама сайлау ыы негiзiнде жасырын дауыс беру жолымен сайланады. Сайланан Сенат депутаттарыны жартысы рбiр ш жыл сайын айта сайланып отырады. Бл орайда оларды кезектi сайлауы бларды кiлеттiк мерзiмi аяталана дейiнгi екi айдан кешiктiрiлмей ткізiледi. Парламент немесе Парламент Мжілісі депутаттарыны кезектен тыс сайлауы тиісінше Парламент немесе Парламент Мжілісіні кілеттігі мерзімінен брын тотатылан кннен бастап екі ай ішінде ткізіледі.

азастан Республикасыны азаматтыында тратын жне оны аумаында соы он жылда траты трып жатан адам Парламент депутаты бола алады. Жасы отыза толан, жоары білімі жне кемінде бес жыл жмыс стажы бар, тиісті облысты, республикалы маызы бар аланы не Республика астанасыны аумаында кемінде ш жыл траты трып жатан адам Сенат депутаты бола алады. Жасы жиырма беске толан адам Мжіліс депутаты бола алады. Республика Парламенті депутаттарын сайлау конституциялы замен реттеледі. Парламенттi депутаты азастан халына ант бередi.

Жергiлiктi кiлдi органдар - мслихаттар тиiстi кiмшiлiк-ауматы блiнiстегi халыты еркiн бiлдiредi жне жалпымемлекеттiк мдделердi ескере отырып, оны iске асыруа ажеттi шараларды белгiлейдi, оларды жзеге асырылуын баылайды. Мслихаттарды жалпыа бiрдей, те, тте сайлау ыы негiзiнде жасырын дауыс беру арылы бес жыл мерзiмге халы сайлайды. азастан Республикасыны жиырма жаса толан азаматы мслихат депутаты болып сайлана алады. Республика азаматы бiр мслихатты ана депутаты бола алады. Мслихаттарды арауына мыналар жатады: ауматы дамыту жоспарларын, экономикалы жне леуметтiк бадарламаларын, жергiлiктi бюджеттi жне оларды атарылуы туралы есептердi бекiту; здерiнi арауына жатызылан жергiлiктi кiмшiлiк-ауматы рылыс мселелерiн шешу; замен мслихат зыретiне жатызылан мселелер бойынша жергiлiктi атарушы органдар басшыларыны есептерiн арау; мслихатты траты комиссияларын жне зге де жмыс органдарын ру, оларды ызметi туралы есептердi тыдау, мслихат жмысын йымдастыруа байланысты зге де мселелердi шешу; Республика задарына сйкес азаматтарды ытары мен зады мдделерiн амтамасыз ету жнiндегi зге де кiлеттiктердi жзеге асыру. Мслихатты кiлеттiгiн мерзiмiнен брын Республика Президенті тотатады, сондай-а мслихат зiн-зi тарату туралы шешiм абылдаан ретте де оны кілеттігі мерзімінен брын тотатылады.Мслихаттарды зыретi, йымдастырылуы мен ызмет тртiбi, оларды депутаттарыны ыты жадайы замен белгiленедi.

 

 

Парламент зырына кіретіндер:

- палаталарды бірлескен отырысында іске асырылан зырлылы;

- палаталарды блінген отырысында іске асырылан зырлылы;

- Сенатты ерекше зырлылыы;

- Мжілісті ереше зырлылыы;

- Баса палатаны атысуынсыз з еркімен шешілетін палаталар зырлылыы.

- Парламент сессиясы палаталарды бірлескен жне блінген отырыстары трінде теді.

Парламент ызметтеріні негізгі баыттары задарды зірлеу мен абылдау болып табылады. Задылы деріс келесі кезедерде болады: 1) за жобасын енгізу (задылы бастама Мжілісте іске асырылады); 2) за жобасын Мжілісте арау; 3) за жобасын Сенатта Мжіліс депутаттарыны жалпы санынан кп дауыспен малдананын арау, бл жадайда Сенатты депуттарыны жалпы санынан кп дауыс жинаан за жобасы зады болады; 4) Заа Президентті ол оюы; 5) зады ресми трде жариялау.

Жергілікті мемлекеттік басаруды жергілікті кілетті жне атарушы органдар іске асырады. Оларды ыты жадайлары Р Констиитуциясыны 8 блімі мен Р «Р жергілікті мемлекеттік басару туралы» 23.01.2001 жылы Заымен аныталан.

Жергілікті кілетті органдар – мслихаттарды – тиісті кімшілік-ауматы бірліктерде тратын азаматтар сайлайды. Депутаттар саны Р Орталы сайлау комиссиясымен аныталады. Р 20 жаса толан азаматы депутат болып сайлана алады.

Мслихаттарды жйесі облысты, алалы жне ауданды мслихаттардан трады. Мслихаттар тиісті ауматы леуметтік жне экономикалы даму бадарламаларыны орындалуын, жергілікті жерлерде Конституцияны, задарды, Президент пен кімет актілеріні орындалуын, республикалы жне жергілікті органдар арасындаы байланысты, халыты жергілікті істерді басаруа тартуды амтамасыз етеді.

Жергілікті атарушы органдар бірыай атарушы органдар жйесіне кіреді, атарушы кіметті ауматы даму мддесі мен талаптарыны йлесуін жргізуді амтамасыз етеді. Атарушы кімет органдарыны жйесіне жергілікті жердегі кімдер мен кімдіктер, басармалар, блімдер мен комиссиялар жне баса блімшелер мен ызметтер кіреді.

Облыс, республикалы маызы бар ала мен астана кімдерін лауазымдарына Премьер-Министрды сынуы бойынша республика Президенті сайлайды.

Баса кімшілік-ауматы бірліктерді кімдері лауазымдарына Р Президенті анытаан тртіппен сайланады немесе таайындалады.

Сот кіметіні органдары – бл Жоары сот пен жергілікті соттар кіретін Р сот жйесіні рам блігі. Арнаулы жне ттенше соттарды мекемелеріне республикада тыйым салынан.

Жоары сот Р барлы сот жйесін басарады жне тменгі тран соттарды ызметтеріне сотты баылау жасайды. Жоары сотты траасы, сот аласыны траалары мен траты судьялары болады. Жоары сотты судьясы Р Жоары сот Кеесіні сынысына негізделген Р Президентіні сынуы бойынша сайланады.

Жоары сот соттылыа жататын сот істерін арайды; республика соттарыны ыты сота жіберудегі задылытарды сатауларына сот тжірибесін зерттейді; сот тжірибесінде занаманы олдану мселесі бойынша тсінік беретін нормативтік аулыларды абылдайды.

Облысты судьялар мен солара теестірілген соттарды Жоары сот Кеесіні сынысы бойынша Президент таайындайды. Тменгі тран соттарды судьяларын Президент білікті ділет аласыны сынысына негізделген ділет министрлігіні сынысы бойынша Президент таайындайды. Траты судьяларды Парламент Сенаты сайлайды немесе лауазымдарына Президент таайындайды.

Сайлау ыы объективті маынада – мемлекеттік кімет органдары мен жергілікті зін-зі басару органдары сайлауын ткізу барысында туындайын оамды атынастарды реттейтін, ыты нормаларды жиынтыы. Субъективті маынада – бл мемлекеттік органдар мен жергілікті зін-зі басару сайлауларына, сайлауа (ынталы сайлау ыы) жне сайлануына (пассивті) азаматты атысу ммкіндігіне мемлекеттік кепілдік.

Сайлау жйесі – принциптер белгілейтін, соларды негізінде сайлаулар іске асырылатын зады нормаларды жиынтыы. Ол йымдастыруды тртібі мен сайлау ткізуді анытайды, мемлекеттік кімет органдарын ру мен жергілікті зін-зі басару барысында туындаан атынастарды реттейді.

Азаматтарды сайлауа атысу принциптері – бл сайлау ыыны негізгі басы, онда оам мен мемлекет істерін басаруа (Р Конституциясыны 33 бабы) азаматтарды атысу ыын іске асыру негізі жатыр.Р сайлау ыыны негізгі принциптері: жалпылы, тедік, тік жне жанама сайлауа дауыс беруді пиялыы. Бл Р Конституциясы мен Р 28.09.1995 жылы «азастан Республикасындаы сайлау туралы» Конституциялы заында бекітілген.

Жалпыа орта сайлау ыы – Р аныталан жаса жеткен, жынысына, лтына, шыу тегіне, дін станымына жне т.с.с арамастан барлы азаматтары сайлауа жне мемлекеттік кіметті сайлау органына сайлана алады. Жалпыа орта сайлау ыы активті жне пасссивті болып блінеді. Активті - Р 18 жаса жеткен азаматтарыны сайлауа атысып дауыс беруге атысу ыы. Пассивті- Республика азаматтарыны Президенттікке, Мжіліс парламенті мен Мслихат депутаттыына Конституцияда белгіленген шектеулермен сайлана алулары.

Р Парламентінде депутаттарды тікелей жне жанама сайлаулары аныталан. Тікелей сайлау ыыны принциптері Президент, Парламент мжілісі мен Мслихатты депутаттары, Республиканы жергілікті зін-зі басару органдарыны мшелерін азаматтарды тікелей сайлауларымен тсіндіріледі. Жанама сайлау ыы Парламент Сенаты депутаттарыны сайлауына сайлаушылар атысады, яни Мслихат депуттары болып табылатын Р азаматтары.

Сайлау ыына Р азаматтарыны тедігіні принципі, сайлаушыларды Президентті, республиканы Парламент Мжілісі мен Мслихат депутаттарын те негізде сайлауа атысуы жне рбір сайлаушы тек бір ана тізімге енгізіледі, бл сайлауда тек бір рет ана дауыс бере алады, бірде-бір сайлаушы баса сайлаушылар алдында ешандай артышылыа ие болмайды.

пия дауыс беру сайлаушыны з еркімен дауыс беруін баылауды, сонымен атар сайлаушы еркіне ысым жасау ммкіндігін болдырмайды.

Сайлау жйесі дауыс беру нтижесіне байланысты кандидаттар арасында мандаттарды блу тсілімен тсіндіріледі. Бл маынада мажоритарлы жне пропорционалды жйе крінеді.

азастан Республикасыны Президентiн конституциялы заа сйкес жалпыа бiрдей, те жне тте сайлау ыы негiзiнде Республиканы кмелетке толан азаматтары жасырын дауыс беру арылы бес жыл мерзiмге сайлайды. Республика Президентi болып тумысынан Республика азаматы болып табылатын ыры жаса толан, мемлекеттiк тiлдi еркiн мегерген рi азастанда соы он бес жыл бойы тратын Республика азаматы сайлана алады. Республика Президентiнi кезектi сайлауы желтосанны бiрiншi жексенбiсiнде ткiзiледi жне ол мерзiмi жаынан Республика Парламентiнi жаа рамын сайлаумен тспа-тс келмеуге тиiс. Дауыс беруге атысан сайлаушыларды елу процентiнен астамыны дауысын алан кандидат сайланды деп есептеледi. Егер кандидаттарды бiрде-бiрi крсетiлген дауыс санын ала алмаса, айтадан дауыса салынады, оан кп дауыс алан екi кандидат атысады. Дауыс беруге атысан сайлаушыларды е кп дауысын алан кандидат сайланды деп есептеледi.
Парламент Сенатыны депутаттарын сайлау жанама сайлау ыы негізінде (азаматтар сайлауа атыспайды) іске асырылады. Сенатты республиканы тиісті облыс, республикалы маызы бар алалар мен астаналарды барлы кілетті органдары депутаттарыны бірлескен отырысында Р р облыс, республикалы алалар мен астаналарынан екі адамнан сайланан депутаттар райды. Сайлаулар сайлаушыларды бірлескен отырысында жзеге асырылады. Тиісті облысты, республикалы маызы бар алалар мслихаты мен астаналарды барлы мслихаттарынан сенім білдіретін сайланан депутаттар санынан 50% артыы атысулары ажет. Дауыстарды санау мен дауыс беру орытындысын анытаан кезде сонымен бірге кпшілік дауыс берген мажоритарлы жйе олданылады.