Пн бойынша тапсырмаларды орындау мен тапсыру кестесі 3 страница

Парламент мжілісі депутаттарын сайлау кезінде араласан сайлау жйесі олданылады. Мжіліске сайлану орытындысы бойынша депутатты мандаттарды блу барысына Р-ы сайлауа атысан 7 % кем емес сайлаушылар дауысын иеленген партиялар ана атыса алады. Дауыс беру партиялы тізім бойынша жргізіледі, жне рбір партия оан дауыс бергендерді тепе-те санына арай орын иеленеді.

Р сайлауа дайындалу мен оны ткізуді, бірыай жйе алыптастырушы мемлекеттік сайлау органдары йымдастырады. Мемлекеттік сайлау органдарыны бірыай жйесіне: республиканы орталы сайлау комиссиясы (ОСК); ауматы сайлау комиссиялары; округтік сайлау комиссиялары; учаскелік сайлау комиссиялары енеді. Сайлау комиссиясыны кілеттік мерзімі бес жыл.

ОСК Республиканы сайлау комиссияларыны бірыай жйесін басарады жне траты рекет етуші орган болып табылады. ОСК рамында Р Президентіні сынымы бойынша Парламент Мжілісі лауазыма таайындайтын жне лауазымнан босататын траа, хатшы жне комиссия мшелері болады. ОСК траасы мен хатшысыны жоары за білімі болу керек.

 

сынылатын дебиеттер

1. Амандыова С.К. азастан Республикасыны Конституциясы: мн жне за табиаты. араанды 2000.

2. Бйішев Ж. азастан Республикасыны Конституциялы ыы, 2001.

3. азастан Республикасыны Конституциясы ылыми-ыты тсініктеме/ Сапаралиева Г.С. редакциясы бойынша. Алматы, 2004.

4. Кбеев Е.. Конституциялы рылым негізі – азастан Республикасыны конституциялы ыыны жетекші институты. /Кбеев Е.. – араанды: арМУ, 2000.

 

СЖ шін баылау тапсырмалары (о.-1,4,5,13; д.-1,2,3,5,6,7,9,10)

1. Р Конституциясы – мемлекетті негізгі Заы.

2. Р конституциялы-ыты рылымы.

3. Р сайлау жйесі.

3-таырып. азастан Республикасыны ы орау органдары жне соты (1 саат)

Жоспары

1. азастан Республикасында ы орау органдарыны ызметіні жне йымдастырылуыны негіздері.

2. азастан Республикасындаы сот жне сот ділдігі.

Мемлекет оамды саяси йымдастыруды е здік трі, онда з субъектілеріні леуметтік ажеттіліктерін анааттандыруа арналан ртрлі ызметтер бар. Мемлекет теориясы жне ыымен танылан оны негізгі ызметтеріні бірі азаматтарды ытары мен бас бостандытарын, меншігін, ыты тртібін, жне адамны баса да трмысты маызды ндылытарын орау болып табылады. Осы баыттаы жмысын мемлекет еркіне беру, нсама жне тыйым салуларды белгілеп ыты нормалар арылы жзеге асырады. ыты кмегімен мемлекет адамдарды дрыс ылытар жасауа итермелеп, саналы мінез-лына сер етеді. ылытар зады жне засыз болуы ммкін, осыан байланысты мемлекет:

1) ыты нормаларды бзуа дейін жне одан тыс – субъектіні ыты мінез-лы шегінде стауа;

2) за бзу кезінде – заа айшы рекеттерге (рекетсіздік) тыйым салу, оларды жаымсыз салдарларын болдырмау;

3) за бзыланнан кейін – жазытыны шкерелеу, оны ыты жауапкершілікке тарту, бзылан субъективтік ыты алпына келтіру бойынша шаралар олдану.

ы бзышулы барысында жне одан кейін арапайым нормалар мен арнаулы белгіленген ораушы ыты санкцияларын олдану жолын сатау жне тікелей жзеге асыру ажеттілігі туындайды. здігінен бл нормалар жмыс істемейді, бл нормаларды озалыса келтіріп, баылап отыру ммкіндігіне ие арнаулы кілетті органны атысуы ажет.

Нормаларды озалыса келтіру ммкіндігі бар кілетті органдара жататындар:

азастан Республикасыны Конституциялы Кеесі – ол мемлекетті барлы аумаында конституцияны барлы задардан, зады жне зге де нормативтік ыты актілерден жоары труын амтамасыз етеді;

Прокуратура – Республика аумаында задарды, азастан Республикасы Президенті Жарлыыны жне зге де нормативтік-ыты актілерді дл рі біралыпты олданылуын жоарыдан баылауды, жедел іздестіру ызметіні, анытау жне тергеу, кімшілік жне атарушы ндірісті задылыын амтамасыз етеді;

ділет органдары – ыты нормаларды дрыс ызмет етуін олдау бойынша міндетті жзеге асырады, сот ділдігі ызметіне тікелей жрдемдеседі, оан материалды, техникалы жне баса да кмек трлерін крсетеді.

ылмысты уындау органдары (ІІМ, К, Президентті кзет ызметі, Салы полициясы жне баса органдар) – оларды зыретіне ылмысты табу жне ашу, ылмыс жасаушыларды тауып, ылмысты жауапкершілікке тарту жатады.

Сот билігі органдары – оларды зыретіне: азаматтар мен йымдарды ытарын, бас бостандыы мдделерін орау, Конституцияны, заны, жне зге де Республиканы нормативтік ыты актілеріні орындалуын амтамасыз ету жатады.

Адвокатура – оны басты міндеті білікті зады кмек крсету арылы, кмек сраан азаматтарды жне йымдарды ыты орауды амтамасыз ету болып табылады.

Нотариат - ділет органдарыны кілдігімен тараптар арасында келісімге жне зге ресми жаттара ол оюа байланысты ммле жасау барысындаы задылыты саталуын баылайды.

азастан Республикасыны Конституциялы Кеесі Конституция задары мен зге де нормативтік ыты актілерді сйкес келуін баылауды жзеге асырады.

Конституциялы Кеесті ызметі азастан конституциясымен, азастан Республикасы Президентіні «азастан Республикасыны Конституциялы Кеесі туралы» Жарлыымен жне дербес регламентімен реттеледі.

Конституциялы Кеес зін-зі басарады жне мемлекеттік органдара, йымдара, лауазымды тлалара жне азаматтара туелді емес, Конституцияа ана баынады. Оны ызметіне араласу, ысым крсету немесе Кеес мшесіне андай да болмасын жадайда ыпал ету замен удаланады. Конституциялы кеесті траасы мен мшелеріні кілеттігі мерзімінде оларды міріне ол спаушылы мртебесін иеленеді.

Конституциялы кеесті – азастан Республикасы Конституциясыны мемлекетті барлы аумаында стемдік етуін амтамасыз ететін міндеті бар. Осы масатта ол:

1) Президент сайлауын, Парламент депутаттарын жне республикалы референдум ткізу дрыстыы туралы мселе туындаса, дауды шешеді;

2) Президент ол ойана дейін Парламент абылдаан задарды Конституцияа сйкестігін арастырады;

3) Республиканы халыаралы келісімін ратификациялауа дейін Конституцияа сйкестігін арастырады;

4) Конституция нормаларына ресми тсінік береді;

5) Парламентті Президентті мерзімінен брын ызметтен кетуі немесе ызметтен кетіру туралы соы шешімін абылдаана дейін белгіленген конституциялы рдістерді саталаны туралы тжырым жасайды;

6) Егер сот адамдар мен азаматтарды белгіленген Конституциялы ытарымен бас бостандытарына ысым жасайды деп тапса, зады жне зады актілерді конституцияа айшы деп танылан соттарды ндеулерін арастырады;

7) Конституциялы ндіріс дадысын топтастыру нтижесі бойынша жыл сайын Парламентке Республикадаы конституциялы задылы жадайы туралы жолдау жібереді.

Конституциялы Кеесте жеті мшесі болады, оларды біреуі Траа болып табылады. Сонымен бірге Республиканы экс-Президенті зады трде мір бойы мшесі болып саналады. Конституциялы Кеесті Траасын жне екі мшесін лауазыма азастан Республикасыны Президенті, екі мшесін Парламент Сенатыны Траасы, жне алан екі мшесін Мжіліс Траасы алты жыла таайындайды жне лауазымнан босатады. Кеесті алан жарты блігі рбір ш жыл сайын жаартылып отырады. Кеес рамына мемлекет аумаында мекендейтін, жоары за білімі, за мамандыы бойынша 5 жылдан кем емес жмыс тілі бар азастан Республикасыны 30 жастаы азаматы таайындала алады.

Конституциялы Кеесте мселелерді арастыру конституциялы ндіріс ережесі бойынша жргізіледі. Конституциялы Кеес зіні барлы шешімін мшелері саныны басым блігіні даусымен коллегиалды трде абылдайды. Дауыс беру ашы трде жргізіледі. Траа соынан дауыс береді, жне оны дауысы шешу болып саналады. Конституциялы Кеесті барлы мшелері белсенді позиция станады – оларды ешайсысыны дауыс беруде алыс алуа немесе атыспауа ыы жо.

Конституциялы Кеесті соы шешімі міндетті трде ндеу жолдаан субъектілерге немесе оларды кілдеріне, азастан Республикасыны Президентіне, Парламентті ос палатасына, Жоары Сота, Бас прокурора, ділет министріне, сондай-а республикалы басылымда жарияланады.

ділет министрлігі азастан Республикасы кіметіні рылымына енетін орталы атарушы орган болып табылады. Оны ызметі республикалы бюджеттен блінген аржы есебінен жне зге де занамалармен тыйым салынбаан кздерден аржыландырылады. Министрлікті Премьер-министрді сынымы бойынша азастан Республикасыны Президенті лауазыма таайындайтын жне босататын Министр басарады.

ділет министрлігіні орталы аппараты департаменттерден, агенттіктерден жне негізгі міндеттерді орындауды амтамасыз ететін баса да рылымдардан ралады. Олара: занамалар жне халыаралы ытар департаменттері; сот ызметін йымдастырушы сот сараптамсы жне атарушы ндірісі; зады ызмет крсету; аржылы жне ресурсты амтамасыз ету йымы; ішкі кімшілік жне жылжымайтын млікті жне зады тлаларды тіркеу жніндегі агенттігі жатады. Бл рылымдарды рекеті олар туралы ережеге сйкес реттеледі.

ділет органдарына келесі міндеттер жктелген:

1) зажобалы, талдау, жетілдіру, занаманы жйелендіруді жмысын жргізу;

2) нормативтік ыты актілерді ыты сараптау;

3) соттар жмысын йыдастыру, кадрмен жне материалды-техникалы амтамасыз ету;

4) азаматты даулар бойынша, сондай-а келген материалды нсанны орнын толтыру жніндегі ылмысты істер бойынша атарушы ндірісті амтамасыз ету;

5) сот-сараптамалы ызметті йымдастыру;

6) азастан Республикасыны халыаралы келісім дайындауын жне келісім жасасуын ыты амтамасыз ету, шетелдік ыты кмек берумен байланысты шараларды йлестіру;

7) Мемлекеттік тіркеу жргізу:

- зады тлаларды,

- жылжымайтын млікке жне олара атысты ммілені;

- нды ааздар эмиссиясын;

- нормативтік ыты актілерді;

8) ыты кмек жне зады ызмет крсетуді йымдастыру;

9) ыты насихаттау мен ыты жалпы оытуды йымды - дістемелік амтамасыз ету;

10) занамамен жктелген зге де міндеттерді орындау.

Прокуратура ызметі кп ырлы жне мазмндылыы жаынан маызды. Ол оамды атынастарды занамалы реттеуді талап ететін кптеген салаларын амтиды. ыты нормаларды олданан кезде туындайтын андайда болмасын мселе прокуратураны (юрисдикциясына) хкімі шегіне енеді. Прокуратураны барлы органы Бас прокурора баынады. Прокурорды лауазымды атару мерзімі белгіленбеген. Бас прокурор 5 жыл мерзімге таайындалады.

Прокурорды таайындауды басты себебі, ы бзушылара, ы бзушылыа жне оларды салдарларына императивтік ыпал етуді мейлінше тиімді демократиялы дісін олданып, сондай-а елдегі задылыты ныайюына жрдемдесу болып табылады. Прокуратура зыреттігі:

1) ылмыспен кресте басты йымдастырушы жне йлестіруші болады;

2) тергеу, анытау жне жедел іздестіру ызметін жргізуге зырлы барлы мемлекеттік органдар ызметіні задылытарын баылайды;

3) ттындау жне барынша маызды тергеу рекетіне санкция береді;

4) жазаланушыны сота береді;

5) мемлекеттік айыптауды олдайды;

6) зада арастырылан жадайларда азаматты процесстерде арыз беруші тарапынан басты процессте айыптаушы жа болады;

7) ылмысты жне азаматты істер бойынша наразылы білдіру ыына ие;

8) баса да кілеттіліктер атарады.

Прокурорлар келесі адаалау трлерін жргізеді:

1) адам жне азаматты ытары мен бас еркіндіктерін, зады тлалар мен мемлекетті мдделеріні саталуын адаалау;

2) жедел іздестіру ызметін адаалау;

3) тергеу жне анытау задылытарын адаалау;

4) кімшілік істерді задылыын адаалау;

5) атарушы істерді задылытарын адаалау;

6) сот аулыларыны задылытарын адаалау.

адаалау міндетінен баса прокуратура баса міндеттерді атарады – бл ылмысты іздестіру жне сотта мемлекет мддесін орау.

Прокурор жзеге асыратын ылмысты іздестіру ылмыс жасаан тлаларды кінсын мойындату, сондай-а олара жаза олдану немесе баса да ылмысты-ыты ыпал ету шараларын олдануды амтамасыз ету. Прокурор бл ретте, анытау жне алдын-ала тергеу органы сияты жеке тергеу рекеттерін жасауа, оларды жргізу туралы тапсырма беруге ылы.

Ішкі істер органдарыны ызметі азастан Республикасы Конституциясымен, азастан Республикасы Президентіні азастан Республикасы ішкі істер органдары туралы за кші бар Жарлыымен жне баса да айшы келмейтін нормативтік актілермен реттеледі. Олара сйкес ішкі істер органдары оамды тртіпті сатау жне оамды ауіпсіздікті амтамасыз ету, адамдар мен азаматтарды ытары мен бас бостандытарына ол суды алдын алу, ылмысты жне баса ыты арсы рекеттерді болдырмау жне жолын кесу, оам мен мемлекетті мделерін орау бойынша атарушы жне реттеуші міндеттерді жзеге асырады.

Ішкі істер министрлігін бір мезгілде ішкі скерлер олбасшысы болып табылатын Ішкі істер министрі басарады. Оны лауазыма Премьер-министрді сынымы бойынша Президент таайындайды. Министр ол астындаы ведомстволара басшылы жасайды.

азіргі уаытта ІІМ жйесінде келсі ведомстволар ызмет етеді:

- криминалды полиция департаменті (оан ылмысты іздестіру жне жедел ызмет ызметтері енеді). Департаментті басты міндеті – анытау, тыйым салу жне ылмысты ашу;

- тергеу департаменті – ылмысты істерді тергеу мен анытау жргізумен айналысады;

- криминалистік блімшелер – заттай айатарды алу жне ажетті жедел зерттеулер жргізуде тергеуге кмектеседі;

- кімшілік полициясыны департаменті кімшілік ы бзушылытарды алдын-алуды жзеге асырады;

- патрульдік полиция департаменті кшедегі жне аланы, елді-мекендерді оамды орындарындаы оамды тртіпті саталуын йымдастырады;

- жедел-техникалы ызмет департаменті ІІМ-ін апаратты жне жедел-техникалы амтамасыз етумен айналысады;

- жол полициясы департаменті брыны МАИ жмысын атарады;

- мемлекеттік кзет ызметі департаменті барлы кзет жйесі ведомстволарыны жмысын басарады;

- арнаулы полиция департаменті арнаулы нысандардаы ыты тртіпті амтамасыз етеді (арнаулы милиция блімшесі негізінде рылан);

- ылмысты-тзеу жйесі департаменті ебекпен тзеу мекемелеріні ызметін йымдастырады;

- тыл, аржылы амтамасыз ету департаменті ІІМ ызмет атаруын амтамасыз етеді.

Ішкі істер органдарыны негізгі міндеттері:

- оамды тртіпті орау жне оамды ауіпсіздікті амтамасыз ету;

- ылмысты болдырмау, анытау, ылмысты жне баса да ы бзушылыьы жолын кесу;

- ылмысты істер бойынша анытау жне алдын-ала тергеу жргізу;

- кімшілік ы бзушылытар туралы істер бойынша іс жргізу;

- ылмысты жне кімшілік жазалауды орындау;

- бас бостандыынан айыру орындарындаы ыты тртіпті амтамасыз ету жне ерекше тзім алыптастыру, кімшілік жазаа тартыландарды стау;

- кмелетке жасы толмаандар ыбзушылыын, баылаусыздыты анытау жне болдырмау;

- жол озалысы ауіпсіздігін амтамасыз ету жне саталуын баылау;

- тлжатты жне визалы жмыс жргізу, шетел азаматтары мен азаматтыы жо тлаларды азастан аумаына келу ережелерін сатауды баылау;

- баса да занамамен белгіленген міндеттер.

Ішкі істер органдарыны ызметі ы орау ызметіне тн, оны ішінде: задылы, дара басшылы, жйені ттастыы, жариялылы, баса ы орау органдарымен зара рекеттесу, йымдармен жне азаматтармен ріптесу сияты жалпы принциптермен сипатталады.

азастан Республикасы Президентіні 1997 жылы 5 арашадаы «лтты ауіпсіздікті ныайту, йымдасан ылмыспен жне сыбайлас жеморлыпен кресті одан рі жргізу жніндегі шаралар туралы» Жарлыымен мемлекеттік тергеу комитеті таратылан. Жауапты мемлекеттік лауазымдар атаратын тлаларды, скериызметкерлерді, ы орау органдары ызметкерлеріні, арнаулы ызметтер мен соттарды йымдасан ылмыса арсы, сондай-а ылмысты оамдасты жзеге асыратын контрабандамен жне есірткі бизнесімен крес жніндегі кілеттігі лтты ауіпсіздік комитетіне берілді.

лтты ауіпсіздік комитетін Парламент Сенатыны келісімімен азастан Республикасыны Президенті лауазыма таайындап, лауазымнан босататын Траа басарады. Ол ызметті негізгі баыттарына сйкес келетін басарма жне блімдерден тратын аппарата орынбасарлар абылдайды.

лтты ауіпсіздік органдарыны ызметіне:

- мемлекетті оамды ауіпсіздігін амтамасыз ету саласында мемлекеттік саясатты зірлеуге жне жзеге асыруа атысады;

- азастан Республикасы аумаындаы барлау жне баса да шетел мемлекеттеріні жне жекелеген тлаларды жауызды рекеттерін анытап, жолын кесу бойынша жмыс жргізеді;

- террорлы жне конституциялы рылымды зорлыпен згертуге, шекара ттастыын жне мемлекет ауіпсіздігін бзуа баытталан баса да рекеттерді анытау, ескерту жне жолын кесу;

- оларды рекетіне атысты ылмысты анытау, жолын кесу, ашу жне тергеу;

- мемлекеттік органдарды, йымдарды жне скери рылымдарды шифрлы жне кодты байланыспен амтамасыз ету енеді.

лтты ауіпсіздік органдарыны ытары:

- аса крделі ылмысты істер бойынша, ауыр жне ерекше ауыр ылмыстар, жоарыда аталандардан баса, сондай-а конституциялы рылым мен мемлекет ауіпсіздігіне, терроризмге атысты ылмыстар туралы істер бойынша алдын-ала тергеу жргізу;

- жекелеген жадайларда анытау жмысын жргізеді, мысалы экономикалы контрабанда, айналымнан алынып, шектелген (біліксіз рамдар) препараттар немесе бйымдармен кантрабанда туралы істер бойынша.

Аталан органдар ылмысты іс озаан жадайда:

- азастан Республикасы Президентіні «Жедел-іздестіру ызметі туралы» Жарлыы арастыратын жедел-іздестіру шараларын жргізеді;

- амауа алу шараларын олдану туралы шешім шыарылан ылмыс жасаан деген кдікті тлаларды стау шін тергеу изоляторы бар;

- ртрлі салада сараптамалы-криминалистік зерттеулер жргізеді;

- ызметіне штаттан тыс еріктілерді тартады;

- арнаулы кзетілетін нысандара кіруге талпынумен байланысты кімшілік ы бзушылы жасаан тлаларды стайды;

- баылау жасайды, мемлекеттік, коммерциялы жне банк пияларын жне зге де замен оралатын пияларды сатауды амтамасыз ету мселелері бойынша дістемелік жне практикалы кмек крсетеді;

- лтты ауіпсіздік органдарыны ызметкерлеріні, оларды блімшелеріні ведомстволы, жайларыны жне кліктеріні рпиялылыын сатау масатында баса мемлекеттік органдармен йымдарды жаттарын пайдалана алады;

- замен крсетілген жадайда кш, сондай-а ару мен арнаулы ралдар олдана алады;

- замен крсетілген баса да рекеттер орындауа ылы.