Пн бойынша тапсырмаларды орындау мен тапсыру кестесі 5 страница

2) объективті жатары – сырты іс-имыл актісі, рекет немесе рекетсіздік, оны салдары, сондай-а рекет пен оны салдары арасындаы себептік байланыс;

3) субъект – ы бзушылы жасаана дейін 16-а толан жеке, сондай-а зады тла;

4) субъективті жатары – за бзушыны істеген ылмысына психологиялы атынасы, дейі немесе байаусызда жасаан ісіне айыбы.

кімшілік жауапкершілік кімшілік ы бзушылыа зады трде жауап беру болып табылады. Замен жне зады актілермен белгіленеді. кімшілік ы бзушылы жасааны шін, соттау немесе жмыстан босату сияты жазалар олдануды ажет етпейтін, кімшілік сгіс арастырылан. кімшілік жауапкершілік шараларын олдануа негіз ы бзушылы болып табылады (ы бзушылы белгілеріні болуы).

азастан Республикасыны «кімшілік ы бзушылы туралы» Кодексіні 45-бабы кімшілік сгісті келесі трлерін арастырады: ескерту; кімшілік айып пл; кімшілік ы бзушылыа себепкер болан бйым немесе затты алу; кімшілік ы бзушылыа себепкер болан бйымды, кімшілік ы бзушылы жасау арылы келген кірісті, ашаны жне нды аазды алу; арнаулы ыынан шектеу; рсат аазынан, арнаулы біліктілік аттестатынан (кулік) айыру немесе жекелеген рекет тріне кшін тотату, немесе жекелеген рекет жасау; жеке ксіпкер немесе зады тланы ызметін тотату немесе тыйым салу; рсатсыз салынан рылысын ирату; кімшілік ттындау; шетелдіктерді жне азаматтыы жо тлаларды Р шекарасынан шыарып жіберу.

Аталан сгісті айсыбірін олдану бір жыл бойы тланы кімшілік жауапкершілікке тартыланын білдіреді, тек бір жылдан кейін кімшілік жауапкершіліктен босатылады.

кімшілік сгіс шараларынан баса айтадан ы бзушылыты ескерту масатында замен соттан тыс кімшілік ыты ыпал ету шараларын олдану ммкіндігі арастырылан. Мысалы, жол озалысы ережелерін білуін тексеру жне медициналы сипаттаы мжбрлеу шаралары.

кімшілік мжбрлеу шаралары оамды тртіпті сатау, оамды ауіпсіздік, азаматтарды ытары мен бас еркіндіктерін амтамасыз ету масатында атарушы органдар мен лауазымды тлаларды ызметінде крініс табады. Оларды арасында кімшілік – мжбрлеу шаралары, кімшілік – жолын кесуші жне кімшілік – алпына келтіруші шаралар басым.

 

сынылатын дебиеттер:

1.азастан Республикасындаы мемлекеттік ызмет. Алматы: Загер, 2004.

2. Жетпісбаев Б.А. азастан Республикасындаы кімшілік жауапкершілік. Оу ралы, Алматы: Жеті жары, 2000.

3. Р 2001 жылы 30 атардаы «кімшілік ы бзушылытар туралы» Кодексі

 

5-таырып. азастан Республикасыны азаматты жне отбасы ыыны негіздері. (3 саат)

Жоспар

1. Жалпы ережелер.

2. азастан Республикасында нарыты атынастарды реттеуді ыты негіздері.

3. Меншік ыы жне зге де затты ытар.

4. міндеттемелік ы негіздері.

5. Интеллектуалды меншік ыы.

6. азастан Республикасыны отбасы ыыны негізгі ережелері.

азастан ы жйесінде азаматты ытар е бір елеулі салаларды бірі болып табылады. Бл ыты саласыны тауар-аша зге де тедікке негізделген, мліктік атынастара негізделген атысушыларды сол сияты мліктік, жеке мліктік емес атынастарды реттейтін нормалары.

Азаматты ыа азаматты задар сйкес келеді. Р азаматты кодексі (ендігі жерде Р АК) жалпы блімнен (27.12.1994 ж.) жне ерекше блімнен (01.06.1999 ж.) ралан. Жалпы блімде пн, діс, азаматты ы жйесі, азаматты ытар атынастары, азаматты ытар субъектілері жне т.б. жалпы сратар аралады. Ерекше блімде наты міндеттемелер (сатып алу-сату, тасымалдау, сыйлау жне т.б.) сондай-а мрагерлік мселелері, зияткерлік меншік ыы жне халыаралы жеке ыы аралады.

Азаматты ы атынастары бл- мліктік жне жеке мліктік емес азаматты ы атынастары нормаларымен реттелу нтижесінде пайда болатын оамды атынастар. Субъектілік ытар жне оны атысушыларыны міндеттері оны мазмны райды. Азаматтар, зады тлалар, мемлекет, кімшілік-ауматы бірліктер азаматты ы атынастарыны атысушылары бола алады. Азаматты ы атынастары кп жне ртрлі, одан мліктік жне мліктік емес; жай жне крделі; абсолюттік жне салыстырмалы ы атынастары блініп шыады.

Р АК 12 бабы – жеке тла бл – Р азаматтары, зге мемлекет азаматтары, азаматтыы жо тлалар екендігін анытайды. ы атынастарыны атысушылары болу шін азаматты ы абілеті жне іс-рекетке абілеттілік болуы ажет.

Азаматты ы абілеттілігі бл – азаматты ытарды болу асиеті жне жауапкершілікті мойындау. Ол барлы азамата тепе-те лшемде жктеледі. Туылан кнінен пайда болып дниеден ткенде тотатылады. (Р АК 13 бабы).

Азаматты іс-рекетке абілеттілік - з іс-рекетімен азаматты ытар мен міндеттерді зі шін ие болу, жзеге асыру, жасау жне оларды орындау.

Іс-рекетті болуыны ыты абілеттіліктен згешелігі тмендегі асиеттермен шартталан – жекелеген психикалы кмелеттік меже, ыты нормаларды тсіну – бл жас ерекшелікке жне денсаулыа туелді.

За іс-ректетке абілеттілікті (18 жаса жету), кмелетке жетпегендерді іс-рекетке абілеттілігін (14 жастан 18жас аралыы), жас балаларды іс-рекетке абілеттілігін (ішінара іс-рекетке абілеттілікті, 14 жаса дейін) жекелейді.

Р АК 26 бабы сотты тртіпте тланы іс-рекетке абілетсіздігіні негіздерін анытайды. Р АК 27 бабы іс-рекетті шектелу ммкіндіктерін арастырады. Бл тлаларды стінен ораншылы аморшылы аныталады.

За азаматтарды ксіпкерлікпен зады тлаларды білімсіз шылдану ыын мойындайды (замен арастырылан жадайлардан зге)

Ксіпкерлік бл – меншік меншік нысанына баынышты емес тауара сранысты анааттандыру жолымен таза кіріс алуа баытталан (жмыс, ызмет ету) жеке меншікке негізделген (жеке ксіпкерлік)немесе мемлекеттік ксіпті шаруашылы ыында жргізуге (мемлекеттік ксіпкерлік) негізделген азаматтар мен зады тлаларды ыыласты рекеті. Ксіпкерлік ызмет ксіпкерді атымен, туекелділігімен жне мліктік жауапкершілігімен жзеге асырылады. Жеке ксіпкерлерді мемлекеттік тіркелуі ашы жргізіліп, жеке ксіпкер ретінде есепке алумен тжырымдалады (Р АК 19 бабы).

Р АК 33 бабы зады тла ымын анытайды. йым - зады тла бола алады. Ол жеке меншік ыына, жедел басаруа ие, шаруашылы трінде жргізілетін ошау млікке ие жне аталмыш млігімен з міндеттемелері бойынша жауап береді, з атынан мліктік ыа жне міндеттемелерге ие болады, сотта талапкер жне жауапкер бола алады, дербес баланса немесе стетаа ие

Азаматты за зады тлаларды келесі трлерге бледі:

1). ызметтік масаты бойынша:

а) коммерциялы (ызметті негізгі масаты пайда тауып, таза кірісті рылтайшыларды арасында блісу); б) коммерциялы емес;

2). Жеке меншік нысаны бойынша:

а) мемлекеттік; б) мемлкеттік емес;

3). йымдастырушылы нысаны бойынша:

а) коммерциялы мемлекеттік ксіпкерлік нысанында, шаруашылы серіктестік нысанында, ттыну кооператив нысанында, діни бірлестік нысанында алыптаса алады.

4). Пайдаланылудаы млік ыыны клеміне байланысты:

а) шаруашылы жргізу ыына немесе жедел басаруа ие болушылар; б) жеке меншік ыына ие болушылар.

Зады тланы азаматты ыы жне іс-рекетке абілеттілігі бір мезгілде туындап тотатылады. Замен белгіленген трде ділет органдарында мемлекеттік тіркелуі оны туындауыны негізі болып табылады (егер зады тланы жзеге асырып отыран ызметі лицензиялауа жатса бл осымша алдын ала келісіледі). Жойылуы нтижесінде тотатылады. Зады тланы бірынай мемлееттік зады тлалар тізіліміні шыарылан кезінен жойылу нтижесінде тотатылады.

Мліктік байлы жне жеке мліктік емес ы азаматты ы атынастарыны объектісі болып табылады. Атап айтса бл заа сйкес азаматты айналымнан (аша, зат, тауарлы белгілер, мліктік ы) алынып оймаан кез келген млік.

Мліктік емес байлы атарына мір, денсаулы, отбасылы жне коммерциялы пия т.б. жатады.

Азаматты ы атынастарыны мазмны райтын азаматты ытар мен міндеттемелер мірлік жадайлардан туындайды. За осы ы пен міндеттемелерді туындайуын, згеруін немесе тотатылуын осымен байланыстырады. Келісім азаматты ыта е кп тараан зады факт болып табылады.

Азаматтарды немесе зады тлаларды азаматты за жне міндеттемелерін анытауа, згертуге немесе тотатуа баытталан іс-рекет келісім деп танылады (Р АК 147 бабы).

Келісімдерді бірнеше негіздемелер бойынша жіктеуге болады.

1. Келісімге атысушылар санына байланысты

а) біржаты – жасалуы шін бір жаты ерікі жеткілікті (мысалы сиет руда). б) екі немесе кп жаты келісімдер – екі не одан кп жатарды келісімін ажет етеді. Бл келісімдер келісім-шарттар деп аталады.

2. Келісімні туындаан кезіне орайластырыла пайда болан келісімдер.

а) наты, атысушыны бірімен зат зат екіншісіне берілген кезінде жасалан болып есептеледі (мысалы сыйлау, сатау). б) консуальды – Келісім мен келісімні жасалуын ана талап ететін барлы келісімдер (сатып алу-сатыу.

3. ызмет ету мезгілі бойынша:

а) мезгілсіз – олардакелісімні жзеге асырылу мерзімдері, уаыты крсетілмеген. б) асыысты. в) шартты – белгісіз бір оиаа беттестірілген, дегенімен сол оианы болуы болмауы белгісіз ы пен міндеттемелер.

Сол сияты аылы жне аысыз келісімдер болып жіктеледі.

За келісімдерді ауызша жне жазбаша трде жасалуын анытайды. За кейбір келісім трлеріні міндетті нотариалды тлжатыны екі жаты белгілі бір ыты нтижеге ол жеткізуі келісімні жарамды екендігін танылуы шін оны тмендегідей шарттара сйкестігі ажет.

1) Ол зады болуы ажет. За талаптарына, ыты тртіп негіздеріне, адамгершілікке сйкес емес келісімжарамсыз болып табылады.

2) Ол іс-рекетке жарамды тлалармен жасалуы керек

3) Келісімде з еркін білдіру натылы келісімді жасаан тланы еркіне сйкес болуы ажет.

4) Келісімні нысаны саталуы ажет.

Жарамсыз келісімдер ажетсіз жне талас тудыратын болып жіктеледі. Оны талас тудыратындыын сотты тртіпте ана тануа болады.

Меншікті экономикалы арым-атынасы оамны материалды негізін райды. Бл арым-атынасты ы нормаларымен реттейді. Меншік ыы з рамына белгілі бір субъектілерге тиісілі материалды байлыты реттеп орау ы нормаларын енгізеді.Жиынтыта бл нормалар кешенді ыты институтын немесе объективті маынада меншік ыын тудырады.

Субъектілік маынада Р АК 188 бабына сйкес меншік ыы дегеніміз мойындалан жне за актілерімен оралатын субъектіні зіне тиісілі млікке з арауымен иелік етуі, олдануы жне з йаруымен пайдалануы.

Меншік иесі з дниесіне арасты з арауымен кез келген рекетті жзеге асыра алады (кепілге беру, сату, жою). Меншік ыы мезгілсіз.

Меншік иесіні ш таанды ыты кілеттілігі бар. Иелік ету ыы – зады трде натылы млікке ие болу. Пайдалану ыы – зады трде з млікінен оны ажетті асиеттерін пайдалану, алу, сол сияты мліктен табыс тсіру. Билік ету ыызады трде амтамасыз етілген млікті зады болашаын анытау ммкіндігі. Меншік иесі млкін зі стауы жне осы масаттаы шыындарды зі теуі тиіс. Меншік иесіні млкі жоалуы блінуі ммкін.

Меншік ыы жне зге де млікті затты ытарын ажырату ажет. Меншік иесі з млкімен пайдаланып, билік етеді. зге затты ыты иесі – бтен млікке ие. Затты ыа : жерге иелік ету, шаруашылы жргізу ыы, жедел билік ету ытары жатады.

Шаруашылы жргізу ыы мемлекеттік ксіпорынны затты ыы болып табылады. Ол бл млікті мемлекеттен меншік иесі ретінде алып Р АК жне зге ыты актілермен белгіленген задылытара сйкес иелік етуге, пайдалануа жне билік етуге ыны болуы.

Мiндеттемеге сйкес бiр адам (борышор) баса адамны (несие берушiнi) пайдасына млiк беру, жмыс орындау, аша тлеу жне т.б. сияты белгiлi бiр рекеттер жасауа, не белгiлi бiр рекет жасаудан тартынуа мiндеттi, ал несие берушi борышордан з мiндеттерiн орындауын талап етуге ылы. Несие берушi борышордан атарыланды абылдауа мiндеттi. Мiндеттемеде оны р тарабы - несие берушi немесе борышор ретiнде бiр мезгiлде бiрнеше адам атыса алады. Мндай реттерде осы Кодексте белгiленген ережелерге сйкес лестi, ынтыматы немесе жрдем берушiлiк мiндеттеме пайда болады (осы Кодекстi 286-288-баптары). Борышор жаынан мiндеттемеге атысушы адамдарды бiрiне несие берушi ойан талаптарды жарамсыз болуы, сол сияты мндай адама ойылатын талап бойынша талап ою мерзiмiнi тiп кетуi несие берушiнi зге де осындай адамдара оятын талаптарына здiгiнен сер етпейдi. Егер мiндеттемеге сйкес тараптарды райсысы баса тарапты пайдасына мiндет алса, бл оны пайдасына жасауа мiндеттi баса тарапты борышоры жне сонымен бiрге оан талап оюа ыы бар оны несие берушiсi болып есептеледi. Тараптар (борышор мен несие берушi) жне шiншi жа мiндеттемеге атысушылар болып табылады. шiншi жа ретiнде мiндеттеме тараптарыны бiреуiне мiндеттемелер немесе зге де ы атынастары арылы байланысты жатар атысады. Мiндеттеме шiншi жа шiн мiндеттер туызбайды. Задарда немесе тараптарды келiсiмiнде кзделген реттерде мiндеттеме шiншi жатар шiн мiндеттеменi бiр немесе екi тарапына да атысты ытар туызуы ммкiн. Мiндеттемелер осы Кодекстi 7-бабында крсетiлген шарттан, зиян келтiруден немесе зге де негiздерден пайда болады. Екi немесе одан кп адамны азаматты ытар мен мiндеттердi белгiлеу, згерту немесе тотату туралы келiсiмi шарт деп танылады. Шарта осы Кодекстi 4-тарауында кзделген екiжаты жне кпжаты ммiлелер туралы ережелер олданылады. Екiден кп тараптармен жасалатын шарттара (кпжаты шарттар), егер бл осындай шарттарды кпжатылы сипатына айшы келмесе, шарт туралы жалпы ережелер олданылады. Шарттан мiндеттемелiк, затты, авторлы немесе зге ыты атынастар туындауы ммкiн. Шарттан туындаан мiндеттемелерге, осы тарауды ережелерiнде жне осы Кодексте аталан шарттарды кейбiр трлерi туралы ережелерiнде згеше кзделмегендiктен, мiндеттемелер жнiндегi жалпы ережелер олданылады (осы Кодекстi 268-377-баптары). Шарттан (бiрлескен ызмет туралы шарт, рылтай шарты, авторлы шарт жне басалар) туындайтын затты, авторлы немесе зге де ыты атынастара, егер задардан, шарттан немесе ыты атынастарды мнiнен згеше туындамаса, осы тарауды ережелерi олданылады

Интеллектуалды меншiк ыыны объектiлерiне: 1) интеллектуалды шыармашылы ызметтi нтижелерi; 2) азаматты айналыма атысушыларды, тауарларды, жмыстарды немесе ызмет крсетулердi дараландыру ралдары жатады.

Интеллектуалды меншiк 2 трге блінеді:

- нертапышты ыы, тауарлы белгі, тауарды шыатын жеріні атауы кіретін нерксіптік меншік;

- дебиетке, музыкаа, кркем, аудио-визуалды шыармалар енетін деби-кркем.Интеллектуалды меншікті екі трі де мазмнына арай абсолютті ыа ие, тек ана ы иесі туындыларын табыс табу масатында пайдалана алады, ал шінші жаты тлаларды оны келісімінсіз мндай ыы жо. Парасат меншігі аясында нысандарды белгілі бір жйесі пайда болды ( Р АК 961-бап): ылыми жаалы ашу, нертабыс, деби жне кркемтуындылар, нерксіптік лгілер, тауарлы белгілер жне т.б.

Авторлы ы – дебиет пен нер ылымдарыны шыармаларын тудырушылара тиесілі жеке мліктік жне мліктік емес ыты жиынтыы. Авторлы ыты нысандары Р АК 972-бабында крсетілген, бл деби шыармалар, сценарийлы туындылар, хореография мен пантомима туындылары, ЭЕМ бадарламалары жне т.б.

Авторлы ы авторды бкіл міріні ішінде жне лгеннен кейінгі 50 жыл ішінде кшінде болады. Авторлы ыты пайда болуы шыарманы туу фактісімен ескерілген.

Отбасылы ы – бл некеден жне отбасына тиісті затардан туындайтын жеке жне мліктік атынастарды реттейтін нормалар саласы. Отбасылы ыты негізгі кзі «Неке жне отбасы туралы»17.12.1998ж. Р заы болып табылады. 3-бап неке-отбасылы занамамен реттелген атынастарды белгілейді. Олара мыналар жатады: некеге труды шарттары мен тртібі, некені тотату жне оны жарамсыз деп тану; азаматты ы пен міндеттер, отбасы мшелеріні арасындаы жеке мліктік жне мліктік емес атынастар; ата-ананы аморлыынсыз алан отбасына орналастыру тртібі; азаматты хал актілерін тіркеу тртібі.

Неке ымы отбасылы ытаы негізгі тсініктерді бірі болып табылады. «Неке жне отбасы туралы» Заны 1-бабында некені ерлі-зайыптылар арасындаы мліктік жне мліктік емес жеке атынастарды туызатын, отбасын ру масатымен задарда белгіленген тртіппен тараптарды ерікті жне толы келісімі жадайында жасалан еркек пен йелді арасындаы те ыты одаы ретінде анытайды. Некеге тру тртібі 13-баппен реттеледі. Некеге тратын адамдарды тікелей атысуымен неке мемлекеттік азаматты хал актілерін жазу органдарында иылады.

Некені ию шін арыз берген кннен бастап бір ай мерзім кту замен белгіленген. Длелді себептер болан жадайда мерзім ысаруы ммкін.

Некеге труды шарттары мыналар болып табылады: 1) еркек пен йелді зара ерікті келісімі; 2) неке жасына жетуі. За еркектер мен йелдер шін бірдей неке жасын - он сегіз жасты белгілейді. Длелді себептер болан жадайда азаматты хал актілерін жазу органдары неке жасын екі жылдан аспайтын мерзімге тмендетуі ммкін.

Некеге труа мынадай жадайларда жол берілмейді: 1) баса тіркелген некеде транда; 2) тікелей ата-тегі бойынша жне зінен тарайтын жаын туыстарды арасында; 3) асырап алушылар мен асырап аландарды ; 4) біреуін болса да психикалы ауруыны немесе аыл есі кемдігіні салдарынан сот рекетке абілетсіз деп таныан болса.

Некеге тру мемлекеттік тіркелген кннен бастап ерлі-зайыптыларды жеке жне мліктік ытары мен міндеттері туындайды. Некелік занамамен реттелген жеке ыа ерлі-зайыптыларды райсысыны ызмет, ксіп трін, трылыты жерді тадау еркі жатады. Ана, ке болу, балаларды трбиелеу, олара білім беру мселелері мен отбасы міріні баса да мселелерін ерлі-зайыптылар бірлесіп шешеді. Ерлі-зайыптылар отбасындаы з атынастарын зара сыйласты негізінде руа міндетті. Ерлі-зайыптылар з тілектері бойынша орта тек ретінде здеріні біреуіні тегін тадап алады не ерлі-зайыптыларды райсысы зіні некеге трана дейінгі тегін сатап алады, не з тегіне екінші жбайды тегін осады.

За мліктік ыты егжей-тегжейлі реттейді. Егер неке шартында згеше белгіленбесе, ерлі-зайыптыларды бірлескен орта меншігіні режимі оларды млкіні зады режимі болып табылады. Ерлі-зайыптылар некеде тран кезде жинаан млік оларды бірлескен орта меншігі болып табылады. Мндай млікті иелену, пайдалану жне оан билік ету ерлі-зайыптыларды зара келісімі бойынша жзеге асырылады.