Пн бойынша тапсырмаларды орындау мен тапсыру кестесі 8 страница

ылмысты ыты бірден-бір айнар кзі 16.07.1997 жылы Р ылмысты кодексі (бдан кейін Р К)болып табылады.

ылмысты ы жйесі жалпы жне ерекше блімдерден трады. ылмысты ыты жалпы блімі – ылмысты занаманы міндеттерін, оны аидаларын, ылмысты жауапкершілік негіздерін, кін жне оны нысандары жайлы сратарды анытайды. Ерекше блім ылмысты наты трлері мен жаза трлері мен млшерлерін анытайды.

ылмыс - жазалау атерiмен тыйым салынан айыпты оамды ауiптi рекет (iс-рекет немесе рекетсiздiк) деп танылады. ылмыс белгілері болып мыналар табылады:оамды ауіптілік, ыа арсылы, кінлілік жне жазаланатынды.

оамды ауіптілік дрежесі мен сипатына байланысты барлы ылмыстар аса ауыр емес, орташа ауырлытаы, ауыр жне ерекше ауыр ылмыстара жіктеледі.

ылмыс рамы – оамды ауіпті рекетті наты ылмыс ретінде анытайтын, замен бекітілген белгілеріні жиынтыы.Ол белгілерге мыналар жатады:

ылмыс объектісі –елеулі зиян немесе ондай зиян келтіруге ауіп туыза отырып, ылмыс ол сатын, ылмысты замен оралатын оамды атынастар. Теорияда жалпы, тектік жне тікелей объектілер бліп крсетіледі.

Объективтік жаы - рекетті зі (іс-рекет немесе рекетсіздік) тланы саналы белсенді немесе енжарлы мінез-лы, сырты сипаттамасы. рекетті оамды ауіптілік салдары жне рекет пен туан салдарды арасындаы себептілік байланыс. Кейбір жадайларда сонымен атар, ылмыс жасалу орны, уаыты, тсілі, жадайы, ралы сияты мн-жайлар болады.

Субъект – ылмысты замен арастырылан оамды ауіпті рекетті жасаан жне ылмысты жауапкершілікті орындай алатын, аыл – есі дрыс жеке тла. Жалпы тртіп бойынша ылмысты жауапкершілік 16 жастан бастап туындайды. Біра за кейбір ылмыстар шін (Р К 15 бап 2 тарм.) 14 жастан бастап жауакершілікке тартуды арастыран. Субъект ылмысты жауапкершілікке тартылу жасына жетумен атар, аыл-есі дрыс болуы керек, ылмыс жасау кезінде зіні жасаан рекеттеріне есеп беріп жне оны басшылыа алу. ылмысты субъективтік жаы – тланы зі жасаан ылмыс пен осы рекетті нтижесінде туындаан салдара психикалы атынасы. Бл асаана не болмаса абайсызды нысанындаы тланы кінсі. асааналылы тікелей жне жанама болып блінеді. Абайсызды, ылмысты менмендік пен ылмысты немрайдылыа блінеді. Сонымен атар, ылмысты себепбі, масаты жне тланы ылмыс жасау кезіндегі эмоционалды жай-кйі субъективтік жаты ажетті белгілері болуы ммкін.

Жаза - сотты кiмi бойынша таайындалатын мемлекеттiк мжбрлеу шарасы, ылмыс жасауа кiнлi деп танылан адама олданылатын жне ол адамды ытары мен бостандытарынан ылмысты замен кзделген айыру немесе оларды шектеу болып табылады. Мемлекеттік мжбрлеу шарасы ретінде жаза леуметтiк дiлеттiлiктi алпына келтiру, сондай-а сотталан адамды тзеу жне сотталан адамны да, баса адамдарды да жаа ылмыстар жасауынан сатандыру масатында олданылады. ылмысты за ылмысты жауаптылытан жне жазалаудан босататын біратар мн жайларды арастырады. Олар ажетті ораныс; ол сушылы жасаан тланы стау кезінде зиян келтіру;аса ажеттілік;орынды туекел ету; кштеп немесе психикалы мжбрлеу; бйрыты немес кімді орындау.

Жазаларды жйесі – ылмыс жасаан кінлі тлаа таайындалатын, ауырлы дрежесіне арай орналастырылан, жаза трлеріні,соттар шін толы жне міндетті тізбесі.

Р ылмысты кодексі жазаны негізгі жне осымша трлерін арастыран. Негізгі жаза трлеріне мыналар жатады:айыппл;белгілі бір лауазымды атару немесе белгілі бір ызметпен айналысу ыынан; оамды жмыстара тарту; тзеу жмыстары;скери ызметі бойынша;бас бостандыын шектеу; амау; тртіптік скери блімде стау; бас бостандыынан айыру; лім жазасы. осымша жазалар: арнаулы, скери рметті атаынан, сыныпты шенінен, дипломатиялы дрежесінен, біліктілік сыныбынан жне мемлекеттік наградаларынан айыру;млкін тркілеу. Айыппл жне белгілі бір лауазымды атару немесе белгілі бір ызметпен айналысу ыынан айыру негізгі жаза ретінде, сонымен атар осымша жаза ретінде де олданылады.

Жаза таайындау кезінде ылмысты сипаты мен оамды ауіптілік дрежесі, айыпталушыны жеке басы, жауаптылы пен жазаны жеілдететін жне ауырлататын мн – жайлар, сонымен атар тланы тзелуіне оны отбасы мен аморындаы тлаларды жадайыны сер етуі.

Р К жазаны жеілдететін жне ауырлататын мн-жайлар тізбесі крсетілген. Жеілдететін мн – жайлара мн-жайларды кездейсо тоысуы салдарынан алаш рет кiшiгiрiм ауырлытаы ылмыс жасау; айыпкердi кмелетке толмауы; жктiлiк; айыпкердi жас балалары болуы; ылмыс жасааннан кейiн зардап шегушiге тiкелей медициналы жне зге де кмек крсету;кштеп немесе психикалы мжбрлеу салдарынан не материалды, ызметтiк немесе зге де туелдiлiгi себептi ылмыс жасау жатады (жне Р К 56 б. сйкес т.б.). Бл крсетілген мн – жайларды тізбесі толы емес, йткені сот жасалан рекетті зге де жеілдететін мн – жайларын ескере алады.

Ауырлататын мн – жайлара мыналар жатады: ылмыстарды лденеше рет жасау, ылмыстарды айталануы; ылмыс арылы ауыр зардаптар келтiру; адамдар тобыны, алдын ала сз байласан адамдар тобыны, йымдасан топты немесе ылмысты ауымдастыты (ылмысты йымны) рамында ылмыс жасау; ылмыс жасаанда айрыша белсендi рл атару; айыпкер шiн психикасы бзылуыны ауыр трiнен зардап шегетiнi алдын ала белгiлi адамдарды не ылмысты жауаптылы жасына толмаан адамдарды ылмыс жасауа тарту; лтты, нсiлдiк жне дiни шпендiлiк немесе аразды себебi бойынша, баса адамдарды зады iс-рекетi шiн кектенушiлiктен, сондай-а баса ылмысты жасыру немесе оны жасауды оайлату масатында ылмыс жасау; алкогольдiк, есiрткiлiк немесе уытылы елiту жадайында ылмыс жасау (Р К 54 б. сйкес т.б.). Мн – жайлар тізбесі толытай амтылан.

ылмысты ыта асаана ылмыс жасау сатылары туралы сра арастырылан, оан сйкес кезкелген асаана ылмысты бірнеше саты арылы жзеге асыратын былыс ретінде арастыру сынылан. Кінліні рекетін кезкелген сатысында алдын алу оны ылмысты жауапкершілігі туралы сраты оюа ммкіндік береді. Егер тла бастаан ылмысын з еркі бойынша соына дейін жеткізбесе ылмысты ыта оны ылмысты жасаудан з еркімен бас тарту деп аталады.асаана ылмыс жасауды мынадай сатыларын бліп крсетеді:ылмыса дайындалу; ылмыс жасауа оталу;аяталан ылмыс.

азіргі кезеде сыбайлас жеморлыпен крес азастанны ауіпсіздігін ныайтуды басты мселесі болып табылады. азастанды занамада сыбайлас жеморлы тсінігі берілген, мемлекеттiк мiндеттердi атаратын адамдарды, сондай-а солара теестiрiлген адамдарды лауазымды кiлеттiгiн жне соан байланысты ммкiндiктерiн пайдалана отырып не млiктiк пайда алу шiн оларды з кiлеттiктерiн згеше пайдалануы, жеке зi немесе делдалдар арылы зада кзделмеген млiктiк игiлiктер мен артышылытар алуы, сол сияты бл адамдара жеке жне зады тлаларды аталан игiлiктер мен артышылытарды ыа арсы беруi арылы оларды сатып алуы сыбайлас жеморлы деп ынылады.

02.07.1998 ж. абылданан «Сыбайлас жеморлыа арсы крес туралы» Р Заыны масаты азаматтарды ытары мен бостандытарын орауа, сыбайлас жеморлы крiнiстерiнен туындайтын ауiп-атерден азастан Республикасыны лтты ауiпсiздiгiн амтамасыз етуге, сыбайлас жеморлыа байланысты ы бзушылыты алдын алу, анытау, оларды жолын кесу жне ашу, оларды зардаптарын жою жне кiнлiлердi жауапа тарту арылы мемлекеттiк органдарды, мемлекеттiк мiндеттердi атаратын лауазымды жне баса да адамдарды, сондай-а олара теестiрiлген адамдарды тиiмдi ызметiн амтамасыз етуге баытталан.

Сыбайлас жеморлыа байланысты ы бзушылы субъектілері:

1) барлы лауазымды адамдар, Парламенттi жне мслихаттарды депутаттары, судьялар;

2) азастан Республикасыны мемлекеттiк ызмет туралы задарына сйкес барлы мемлекеттiк ызметшiлер жатады.

3) мемлекеттiк мiндеттердi атаруа укiлеттi тлалар (жергiлiктi зiн-зi басару органдарына сайланан адамдар; зада белгiленген тртiппен азастан Республикасыны Президенттiгiне, азастан Республикасыны Парламентi мен мслихаттарды депутаттыына кандидаттар ретiнде тiркелген азаматтар, сондай-а жергiлiктi зiн-зi басару сайланбалы органдарыны мшелері;жергiлiктi зiн-зi басару органдарында траты немесе уаытша жмыс iстейтiн, ебегiне аы азастан Республикасыны мемлекеттiк бюджет аражатынан тленетiн ызметшiлер;мемлекеттiк йымдарда жне жарылы капиталында мемлекеттi лесi кемiнде отыз бес процент болатын йымдарда басару мiндеттерiн атаратын адамдар)

4) лауазымды жне мемлекеттiк мiндет атаруа укiлеттi зге де адамдарды немесе олара теестiрiлген адамдарды сатып алуды жзеге acыpушы, сол сияты олара заа айшы мліктік игiліктер мен артышылытар беретiн жеке жне зады тлалар да жатады.

Аталан заны 5-бабына сйкес сыбайлас жеморлыпен крес мынадай аидалар негізінде жзеге асырылады: барлы адамдарды за мен сот алдында тедiгi; мемлекеттiк органдарды ызметiн аны ыты регламенттеудi, мндай ызметтi задылыы мен жариялылыын, оан мемлекеттiк жне оамды баылауды амтамасыз ету; мемлекеттiк аппаратты рылымдарын, кадр жмысын жеке жне зады тлалар ытары мен зады мдделерiн озайтын мселелердi шешу рсiмдерiн жетiлдiру; жеке жне зады тлаларды ытары мен зады мдделерiн, сондай-а мемлекеттi леуметтiк-экономикалы, саяси-ыты йымды-басару жйелерiн орауды басымдыы;лауазымды адамдар мен мемлекеттiк мiндеттердi атаруа укiлдiк берiлген баса да адамдарды, сондай-а солара теестiрiлген адамдарды ытары мен бостандытарын шектеуге жол берiлуiн тану; жеке жне зады тлаларды бзылан ытары мен зады мдделерiн алпына келтiру, сыбайлас жеморлыпен ы бзушылыты зиянды зардаптарын жою жне оларды алдын алу жне т.б.

 

сынылатын дебиеттер

1. азастан Республикасыны ылмысты кодексі

2. Жнісов Б.Ж. Р ылмысты ыы: Жалпы блім. араанды, 1998.

3. айыржанов Е.И. ылмысты ы. Жалпы блім. Алматы: ДОИВА – Братство, 1995.

4. азастан Республикасыны ылмысты кодексіне тсініктеме. – Алматы: Баспа, 2000.