Транскрипция жне транслитерация
Графика ауызекі сйлеу тіліні дыбысты жаын, оны ерекшеліктеріні барлыын тгелдей амтып бере алмайды. Мндай ызметті транскрипция (Транскрипция - латынны tгаnsсгірtiо - «айта жазу»деген сзінен термин) ана атара алады. Транскрипцияны деттегі жазудан мынадай айырмашылытары бар: деттегі жазу жйесінде сздерді дыбысты жаымен бірге оларды р трлі байланыстары, атап айтанда, этимологиялы жне морфологиялы байланыстары да арастырылып, есепке алынады. Ал транскрипцияда сзді дыбысты жаына ана назар аударылады. Транскрипция шін сзді этимологиялы, морфологиялы байланыстарыны ешбір мні жо. Бл - бір. Екіншіден, графика сзді дыбысталуын рашан длме-дл крсете бермейді. Ал транскрипцияны е негізгі ызметі - сзді дыбысты немесе фонемалы рамын длме-дл крсету. Бір ріп ыайына арай р трлі фонемаларды белгілей алса, транскрипциялы таба бір ана маынаа ие болады. Бір фонема жазуда (графика) р трлі ріптермен табалануы ммкін, ал транскрипцияда ол (фонема) рашан бір ана табамен белгіленеді.
Транскрипцияны екі трі бар: 1) фонематикалы (немесе фонологиялы) транскрипция, 2) фонетикалы транскрипция. Фонетикалы транскрипцияда фонемаларды барлы рекі (оттенки) бір ана табамен берілсе, фонематикалы транскрипцияда фонеманы рбір рекі р баса табамен белгіленеді.
Фонематикалы транскрипция рбір жеке тілді фонемалы жйесін айындап белгілеу шін жасалады да, фонетикалы транскрипция барлы тілдердегі немесе тілдерді тобындаы дыбысты ерекшеліктерді тгел амтып крсету шін жасалады.
Транскрипциядан транслитерацияны (Транслитерация-латын тіліні tгаns-«арылы» жне litега-«ріп» деген сздерінен алынан; бір жазудаы ріптерді екінші бір жазудаы ріптермен беру дегенді білдіреді) ажырата білу керек. Транслитерация жазыланды бір алфавиттен екінші алфавитке, мысалы, орыс алфавитінен латын алфавитіне немесе, керісінше, аударып жазуда олданылады. Транслитерация сіресе географиялы атауларды жне т. б. жалы есімдерді жазуда жиі олданылады.
Дріс №7
Лексикология жне оны трлері мен салалары
Жоспар:
1. Тілді лексика жйесі жне негізгі обьектісі (сз жне ым)
Сз маынасын ауыстырып олдану жолдары мен трлері
Табу жне эвфемизмдер
Омонимдер жне оларды трлері
Этимология жне оны салалары
Тірек сздер: лексикология, диалектология, этимология, семасиология
Лексикология - тілді лексикасы туралы ілім. Тілді лексикасы дегеніміз - бір тілді барлы сздеріні жиынтыы, яни тілді сздік рамы. Мнымен атар лингвистикада лексика термині таы да бірнеше маынада олданылады: лексика - тілдегі сздерді жасалуы мен шыу тегі, негізіне арай топтасан сздерді барлы жиынтыы; лексика - тілдегі сздерді олданылу аясы мен шеберіне арай топтасан сздер жиынтыы; лексика - тілді сздік рамыны белгілі бір стилистикалы абаттарында олданылатын сздер тобы; лексика - белгілі бір деби баыта тн сздер жиынтыы; наты бір жазушыны немесе кркем шыарманы сздік рамы (романтикалы, стильдегі лексика; Абай тілі лексикасы; «Абай жолы» романы лексикасы т. б.). олданылу аясы мен шеберіне арай тіл-тілді лексикасы ауызекі сйлеу тілі лексикасы, трмысты лексика, кітаби-жазбаша лексика, ылыми лексика, оамды-публистикалы, ндірістік-техникалы, ресми-іс ааздары, айматы, леуметтік лексика т. б. деп те кптеген трге блінеді.
Лексикологияны негізгі объектісі - сз. Сз - біреу мен біреу арым-атынас жасаанда олданылатын е негізгі единицасы. Сзсіз пікір алысу ммкін емес. Тсінісу, адамдарды бір-бірімен арым-атынас жасауы сз арылы болады. Сз - тіл дыбыстарынан ралатын негізгі единица. Олай болса, сз - лингвистиканы е басты объектісіні бірі. йткені тілді зерттейтін тіл біліміні зі де з аидалары мен задарын, тіл ерекшеліктері туралы орытындылары мен тжырымдарын сз негізінде жасайды.