Фразеологиялы оралымдарды трлері, сипаты.

Фразеологиялы оралымдарды трлері бір-бірінен рашан ашы айын ажыратыла бермейді, осыан орай, оларды классификациялау (тр-трге блу, топтастыру) тіл білімінде те-мте крделі мселе болып саналады. Академик В. В. Виноградов фразеологиялы единицаларды бтіндей фразеологизмні бір ттас маынасы мен оны растырушы сыарларды маыналарыны ара атысы трысынан фразеологиялы ттасты, фразеологиялы бірлік жне фразеологиялы тізбек деп ш трге бледі. Орыс тіліндегі фразеологизмдерді зерттеуші Н. М. Шанский аталан классификацияны олдай келіп, фразеологиялы оралымдарды тртінші трі фразеологиялы сйлемше деп есептейді.

Фразеологиялы ттасты. Семантикалы жатан блініп ажыратылмайтын, бір ттас маынасы сыарларыны маынасымен жуыспайтын (байланыспайтын) фразеологиялы оралым фразеологиялы ттасты деп аталады. Фразеологиялы ттастыты рамындаы сыарлар (сздер) бір-бірімен біте айнасып, з ара ттасып, бітісіп кетеді де, бтіндей тіркес семантикалы жатан блінбейтін, бір ттас единица ретінде ынылады.

Фразеологиялы бірлік. Фразеологиялы оралымдарды бл трі де - фразеологиялы ттасты сияты, семантикалы жатан блінбейтін, бір ттас (бтін) единица. Фразеологиялы бірлікті фразеологиялы ттастытан айырмасы мынада: фразеологиялы ттастыты бір бтін маынасы растырушы сыарларды маыналарымен млдем жанаспайтын болса, фразеологиялы бірлікті блінбейтін маынасы растырушы сыарларды маыналарыны бтінні бір ттас келтірінді маынасына ласуы нтижесінде пайда болады.

Фразеологиялы тізбек. Фразеологиялы оралымны бл трі ерікті маынасындаы сз бен фразеологиялы байлаулы маынасындаы сзді тіркесінен жасалып, зіні даяр алпында, тіркескен кйінде жмсалады. Фразеологиялы тізбекті атарына мидай дала, асар тау, шалар кл, тас араы (немесе тастай арацы), ата мекен, ата жау, аталы сз, су жаа (судай жаа), ыпша бел трізді траты сз тіркестері енеді.

Фразеологиялы сйлемше. Фразеологиялы оралымны бл трі маынасы ерікті сздерді тіркесінен ралады, біра рамы мен олданылуы траты болып келеді. Мысалы: Айдааныц екі ешкі, ысырыы жер жарады; Шегірткеден орыан егін екпес; Крпее арап ксіл; жоары оу орны жне т. б.

Фразеологизмдерді пайда болу жне шыу негіздері.

Тіл-тілде фразеологиялы оралымдар р трлі жолдармен жасалан. Оларды жасалуына алуан трлі былыстар, ымдар, тсініктер негіз болан.

Фразеологиялы оралымдара р трлі былыстарды адам ойында орытылан образды бейнесі негіз болуы ммкін. Мысалы, ер ашты болу (маынасы-«бден жалыу, мезі болу») деген фразеологиялы оралымны негізінде кп мініс крген ары атты ер саларда одан ашып мезі болуы, бойын аула салуыны бейнесі жатыр. детте, ер ашты болу деген траты сз тіркесін олдананда, жоарыдаы былысты негіз боланы бізді ойымыза келмейді. Сондытан да бл тіркес адам ісіне байланысты олданыла беріледі. Шаласынан тсу (маынасы -«кенет келіспей алу, кнбеу») деген фразеологиялы оралымны негізінде байаусыз.да шаласынан лап тсуді бейнесі, оны астарлы, келтірінді маынасы жатыр. Саалын сипап алу, тбе шашы тік тру, екі аяын бір етікке тыу, сабасына тсу, аузынан суы ру, аузымен ора ору, иттен де бір сйек арыздар, у бастан уырда ет алан, сйекке таба болу деген фразеологиялы оралымдарды жасалуы жайында да осыны айту керек. Блара да р трлі былыстарды образды бейнесін елестету негіз болан. Дрекі, слекет имыл жасауды, икемсіздікті халы тйені стінде трып сира йтумен салыстырып, епсіздікті мысылдап, тйе стінен сира йту десе, дрекі сйлеген адамны сзін сзі тйеден тскендей дейді. Бірдемеге «ттеген-ай»- деп кінген адамдарды санын соып алатыны бар; осы жайды бейнесі санын соып алу деген траты тіркесті (маынасы -«кіну») жасалуына негіз болан.

Дріс№10

Аза фразеологиясындаы лтты болмыс

Жоспар:

Фразеологизмдерді мдени негізде пайда болуы

Фразеологизмдерді пайда болуына ыпал еткен лтты ерекшеліктер