В020500 - «Филология» мамандыы шін

М.Х. Дулати атындаы Тараз мемлекеттік университеті

Филология жне журналистика» кафедрасы

ТЕСТ ТАПСЫРМАСЫ

«аза тіліні тарихи грамматикасы» пнінен 4 курс,

В020500 - «Филология» мамандыы шін

 

 

1. л-Фараби мегерген шет тілдері?

А) араб, парсы, грек

C) татар, парсы

С) йыр, араб, француз

D) збек, татар

Е) монол, ытай, грек

 

2. «тты білікті» толы тексін орыс тіліне аударан алым?

А) С.Н.Иванов

C) А.Н.Кононов

С) С.Е.Малов

D) Н.Гребнев

Е) У.Х.Шалекенов

 

3. «Клтегін», «Тоныкк» жырларын жазан кім?

А) Иоллы-Тегін

C) орыт

С) Тоныкк

D) Яссауи

Е) Білге

 

4. «Оыз аан» жырындаы Оызды аылшысы кім?

А) лы Трік

C) Білге

С) Тоныкк

D) Клтегін

Е) орыт

 

5. Тркі халытары тілдері туралы пікір айтан швед офицері?

А) Т.Стралленберг

C) Г.Дерфер

С) В.Томсен

D) Г.Клапрот

Е) В.Радлов

 

6. «Краткая грамматика киргиз-казахского языка» авторы?

А) Мелиоранский

C) Радлов

С) Малов

D) Березин

Е) Фон Габен

 

7. М.ашариды «Диван лат ит-трік» ай асыр ескерткіші?

А) ХІ .

C) Х .

С) ХІІ .

D) Х . соы

Е) ІХ .

 

8. «тты білікті» аза тіліне тыш аударушы?

А) А.Егеубаев

C) .міралиев

С) .Нжіп

D) В.Радлов

Е) Р.Арат

 

9. «Глстан бит-трки» дастаныны авторы?

А) С.Сараи

C) .Фердауси

С) М.ашари

D) М.Х.Дулати

Е) Навои

 

10. «Опыт словаря тюркских наречей» ебегіні авторы?

А) В.Радлов

C) И.Мелиоранский

С) С.Е.Малов

D) М.Казим-бек

Е) В.Томсен

 

11. азатар арасында «зірет Слтан» деп атанан лама?

А) А.Яссауи

C) М.Х.Дулати

С) М.ашари

D) Фердауси

Е) Омар аям

 

12. «Бабырнаме» андай шыарма?

А) Энциклопедиялы

C) Дидактикалы

С) Философиялы

D) Прозалы

Е) Поэтикалы

 

13. Араб графикасына негізделген аза ліппесін жазан алым?

А) А.Байтрсынов

C) Ш.Улиханов

С) Ы.Алтынсарин

D) А.Жбанов

Е) М.Дулатов

 

14. «Диуани лат ит-трік» ебегі алаш рет айда жары крді?

А) Тркияда

C) Сауд Арабиясында

С) Египетте

D) Грецияда

Е) Парижде

 

15. «Аттуфа» жазбасыны азаша баламасы?

А) «Тркі тілі туралы жазылан ерекше сыйлы»

C) «Тркі тілі туралы жазылан тсіндірме кітап»

С) «Трікше-арабша тржім»

D) «Парасаттылы»

Е) «туфалар тілі»

 

16. «Тркі тілі туралы жазылан тсіндірме кітап» блімдері?

А) Фонетика, морфологиялы, сздік

C) Диалектілер, сздік, грамматика

С) Грамматика, морфология

D) Фонетика, синтаксис

Е) Септіктер, синтаксис

 

17. «Кодекс куманикус» ай асырда жазылан?

А) ХІІ

C) ХІ

С) ІХ

D) ІІ

Е) ІІІ

 

18. Кімні аудармасымен ашари сздігі збек тілінде жарияланды?

А) С. Муталибов

C) Б. Аталай

С) . Фазылов

D) . Нжіп

Е) Е. Жбанов

 

19. «Тркше-арабша тржім» сздігі ай жылы айда шыан?

А) 1245 жылы Египетте

C) 1210 жылы Тркияда

С) 1312 жылы Каирде

D) 1402 жылы Мысырда

Е) 1315 жылы Парижде

 

20. «Тркі тілі туралы жазылан тсіндірме кітап» ай тілге аударылан?

А) Араб

C) Латын

С) Орыс

D) Француз

Е) Испан

 

21. ыпшатар, кумандарды алай атаан?

А) половецтер

C) жартылай ыпшатар

С) аралас ыпшатар

D) аралас половецтер

Е) кшпенділер

 

22. Орхон-Енисей ескерткіштері ай асыр туындысы?

А) І-ІІІ

C) -І

С) -ІІ

D) ІІІ-ХІ

Е) І

 

23. Орхон-Енисей ескерткіші ай халыты мрасы?

А) трік

C) ыпша

С) аза

D) татар

Е) ырыз

 

24. «Тержуман турки уа араби» сздігі алай аталады?

А) Трікше-арабша тржіма

C) Трікше-азаша тржіма

С) збекше-трікше тржіма

D) Трікше тржіма

Е) Арабша тржіма

 

25. «Тержуман турки уа араби» сздігі ашан жазылды?

А) 1245 жылы

C) 1225 жылы

С) 1295 жылы

D) 1315 жылы

Е) 1275 жылы

 

26. «Трікше-арабша тржіма» сздігі айда жазылан?

А) Египтте

C) Каирде

С) Пкістанда

D) Иранда

Е) Парижде

 

27. Абу Хайанны ебегін табыыз?

А) «Тркі тілі туралы жазылан тсіндірме кітап»

C) «Тркі тілі туралы жазылан ерекше сыйлы»

С) «Кодекс-куманикус»

D) «Трікше-арабша тржіма»

Е) «Трікше-азаша тржіма»

 

28. Орхон-Енисей жазбаларында андай кптік жалау кездеседі?

А) -лар, -т

B) -с, -ар, -ер

C) -р, -ай

D) -ма, -лы

E) -ас, -з

 

29. Халыты этимология дегеніміз?

А) халыты тркіндету

B) халыты тр

C) халыты шешім

D) фсана

E) дстр

 

30. Тбірлер синкретизмі деген не?

А) тбір сйкестігі

B) тбір синонимділігі

C) тбір антонимділігі

D) тбір дамуы

E) тп тбір

 

31. Дифтонг азіргі тркі тілін неге шыратты?

А) деформацияа

B) делабиализацияа

C) дивергенцияа

D) конвергенцияа

E) палатализацияа

 

32. Сз таптарыны алыптасуы неге арай?

А) сйлем ішіндегі мні мен ызметіне

B) сйлем трлеріне

C) сздерді тіркесуіне

D) сздерді фонетикалы жйесіне

E) синтаксистік ттастыына

 

33. Насилов В.М., туелдеулі барыс септік -ына андай былыс?

А) Ежелгі

B) азіргі

C) Е жаа

D) Жаа

E) Орта

 

34. Г.Ю. Клапортты «ырыз тілінен» кітабы ашан шыты?

А) 1825 жылы

B) 1861 жылы

C) 1876 жылы

D) 1883 жылы

E) 1882 жылы

 

35. Ретроспективті тсіл нені зерттейді?

А) азіргі тіл мен диалект айырмашылыын

B) кне тілді

C) жаа тілді

D) жоалан тілді

E) жаа тіл мен кне тіл айырмашылыын

 

36. Іштей реконструкция тсілі нені тексереді?

А) синхроннан диахронды орытындыны

B) синхронияны диалектикалы орытындыны

C) диахронияны сингармониялы орытындыны

D) сингармонизмді синхрониялы орытындыны

E) диалектиканы диахронды орытындыны

 

37. Синхронды сипаттау дісі нені тексереді?

А) белгілі бір дуірді

B) ткен дуірді

C) орта дуірді

D) жаа дуірді

E) кне дуірді

 

38. аза тіліні тарихи даму кезеі?

А) алтай дуірі

B) са дуірі

C) палеолит дуірі

D) неолит дуірі

E) хазар дуірі

 

39. азіргі кмектес жалауы, ай тілге тн?

А) аза

B) ырыз

C) збек

D) йыр

E) саа

 

40. Якут тіліндегі бірлестік септік осымшаны крсет?

А) -лыын, -тыын, -ныын

B) -ын, -ыт, -ым, -ыл

C) -лы, -ты, -ны, -мы

D) -лын, -тын, -нын, -ты

E) -н, -т, -м, -ы, -лы, -лы

 

41. «Бір» саны башрт тілінде алай айтылады?

А) бер

B) пер

C) бір

D) брі

E) брі

 

42. «5» маынасын беретін пел ай тілді сзі?

А) Чуваш

B) Сары йыр

C) Тува

D) Хаас

E) Якут

 

43. Болжалды сан есімні кне трі ай тсілмен жасалан?

А) осарлану

B) Кірігу

C) Бірігу

D) осымша

E) Тіркесу

 

44. Топтау сан есімі, «екеумен» сзіндегі «у» андай тла?

А) Модификация

B) Есімше

C) Ксемше

D) Етіс

E) Рай

 

45. «Тіл тарихы» нені зерттейді?

А) кне мен жаа сабатастыын

B) кне элементті

C) тілді негізін

D) жаа элементті

E) деби, тілдік атынастарды

 

46. «Тіл тарихы» нені арастырады?

А) тарихи грамматика, деби тіл тарихын

B) тарихи грамматика, фонетиканы

C) деби тіл тарихы, лексиканы

D) тарихи фонетика, сздік рамды

E) деби тіл, фонетика, сздік рамын

 

47. «Тарихи грамматика» неге назар аударады?

А) ошауланып тран тілдік фактіге

B) сйлеу тіліні ерекшелігіне

C) бкіл тіл жйесіне

D) азіргі аза тілі трлеріне

E) лексиканы, бкіл тілдік жйеге

 

48. Тарихи грамматиканы зерттеу нысаны?

А) жазба деректер

B) фантастикалы романдар

C) азіргі философия

D) функционалды грамматика

E) нормативті грамматика

 

49. аза тіліні тл дауыстылар саны?

А) 9

B) 12

C) 10

D) 13

E) 7

 

50. ай жерде , к дыбыстарыны яданады?

А) интервокалда

B) инлаутта

C) постлаутта

D) аффиксте

E) инфиксте

 

51. «» дыбысы айдан пайда болды?

А) шыыс тілінен

B) жеке тіл ыдырауынан

C) орыс тілінен

D) тркі тілінен

E) араб тілінен

 

52. пер, кел сздеріндегі «»-ні пайда болуы?

А) кейінді ыпал

B) тбір бірігуінен

C) ілгерінді ыпал

D) жымдасу

E) ндесуден

 

53. Клаш – Клш сзіндегі «»?

А) ілгерінді ыпал

B) естуден

C) айтылудан

D) ыпалдасу

E) кейінді ыпал

 

54. «И» рпіні алыптасуы?

А) ыг//ег – и (ій)

B) ти

C) ій

D) ег

E) ы

 

55. Пыыл – пиыл, мырас – мирас сзіндегі «И»?

А) дифтонг дыбыс

B) ріп немдеу

C) монофтонг дыбысталуы

D) монофтонггке айналудан

E) дыбыс, ріп жне буын

 

56. Сз басындаы «б» алай пайда болан?

А) п ны ядануынан

B) сырттан енген сздер

C) ескі

D) тіл ыдырауы

E) аралас

 

57. Сз басындаы «т» мен «д» андай былыс?

А) ескі, жаа

B) «т» ескі

C) «д» жаа

D) ескі

E) аралас

 

58. Сз соындаы «З, С» сабатастыыны аза тіліндегі крінісі?

А) келер ша болымсыз

B) осы ша

C) ткен ша

D) келер ша

E) жаа згерістерді

 

59. Сз соындаы «З» былысы?

А) ежелгі

B) кне

C) жаа

D) е жаа

E) аралас

 

60. Фузия деген не?

А) тбір мен осымша, дыбыс згерісі

B) тбір згерісі

C) осымша згерісі

D) сз згерісі

E) сз згерісі, тбір, осымшалары

 

61. Н//д//т фузиясына тн?

А) септік

B) кптік

C) жіктік

D) туелдік

E) есімдік

 

62. М//б-п фузиясы неге тн?

А) сраулы шылау

B) кптік жалау

C) септік

D) жіктік

E) есімдік

 

63. Л//д//т фузиясы неге тн?

А) кптік

B) септік

C) туелдік

D) жіктік

E) есімдік

 

64. аза тілінде «ж» дан басталу андай былыс?

А) протезалы

B) эпентезалы

C) элизалы

D) редукциялы

E) жаа

 

65. Эпенза былысы ай сздерде болады?

А) араб, парсы, орыс

B) аза, татар

C) ырыз, збек

D) трік, чуваш

E) саа, тува

 

66. Эпентеза деген не?

А) екі дауыссыз арасына дауыстыны енуі

B) сз алдынан дыбыс осылуы

C) сз соына дыбыс осылуы

D) дыбысты тсіп алуы

E) аралас дыбыстарды осылуы

 

67. Элизия деген не?

А) дыбыс тсуі

B) дыбыс осылуы

C) дауыссыз арасы

D) дыбыс

E) фонема

 

68. Элизия андай былыс?

А) жат былыс

B) кне

C) жаа

D) е жаа

E) аралас, кне

 

69. , г элизиясы айда байалады?

А) сз ортасы

B) сз басы

C) сз аяы

D) сзде

E) байалмайды

 

70. Диссимиляция андай былыс?

А) те кне

B) кне

C) жаа

D) е жаа

E) аралас

 

71. Диссимиляция былысы бар тіл?

А) сары йыр

B) аза

C) татар

D) трік

E) збек, татар

 

72. Ассимиляция андай былыс?

А) жаа

B) кне

C) ескі

D) тркілік

E) аралас

 

73. Екпін андай былыс?

А) ежелгі емес

B) ежелгі

C) кне

D) е жаа

E) е ескі

 

74. Еріндік ндестік ата саталан тіл?

А) ырыз

B) аза

C) збек

D) тркімен

E) тува

 

75. Жапыра, ккірек сздеріндегі ы, і андай былыс?

А) редукция

B) элизия

C) эпензия

D) протеза

E) аралас

 

76. азіргі сздер (тбір) неге ажырайды?

А) тбір мен -лі осымшалара

B) тбілерге

C) осымшалара

D) жрнатара

E) тбірлер мен жрнатара

 

77. «Лы» осымшасындаы «л» андай тла?

А) кптік

B) септік

C) туелдік

D) жіктік

E) туысты

 

78. Орта тркі заманы іштей анша дуірге блінеді?

А) 2

B) 3

C) 4

D) 5

E) 1

 

79. араханид дуірін крсет?

А) X-XII .

B) XI-XII .

C) XII-XIII .

D) X-XI .

E) Х-ІІІ .

 

80. Шыыс септік туралы шындыа жаын пікір айтан кім?

А) Серебренников

B) Рамстедт

C) Рясянен

D) Радлов

E) Милеоранский

 

81. Шыыс септік -дан тласындаы «н» не?

А) локатив осымша

B) ралды септік емес

C) ілік септік

D) жіктік жалау

E) туелдік жалау

 

82. Мен(ен), сен(ен), «ен» андай тла?

А) Кне

B) Жаа

C) Орта

D) Е жаа

E) Ескі

 

83. Кмектес септік тласы азір ай тілде бар?

А) Якут, чуваш, аза

B) збек, йыр, сары йыр

C) ырыз, тува саы

D) Трік, татар, зірбайжан

E) Саы, татар

 

84. Рамстедт ос сздер рамында кездесетін -лы, -лі аффиксі?

А) септік

B) кптік

C) жіктік

D) туелдік

E) жрна

 

85. Зат есімдерді есімнен де, етістіктен де жасалуы неден?

А) осымша синкретизмнен

B) туынды тбір синкретизмі

C) тбір синкретьимінен

D) синкретизмнен

E) маыналы згерістен

 

86. Н.А.Баскаков, -лы (есім+зат есім) жрнаыны этимологиясы?

А) лы, постпозициялы олданысынан

Б) л+ы

C) лы+

D) лы

E) синтагматикалы олданысынан

 

87. Г.Рамстедт -лы (есім+зат есім) жрнаыны этимологиясы?

А) Септік+сын есім

B) Септік жалауларынан

C) Тбір сын есім

D) Сын есімнен

E) Кптік жалаудан

 

88. В.Котвич, «лы» тласындаы «л» нені білдіреді?

А) тнысты кптік жалауды

B) осымша синкретизмді

C) тбір синкретизмді

D) чувашты кптікті

E) сары йырлы кптікті

 

89. Сздерді сын есімге айналу процесі?

А) Адъективация

B) Трансформация

C) Дивергенция

D) Конвергенция

E) Аналогия

 

90. О, алай пайда болды?

А) баса буындаы дауыстыны делабиализациялануынан

B) тіл дамуынан

C) диффузданудан

D) семантикалы лсізденуден

E) тілдік згерістен жне парадигмалы лсізденуінен

 

91. Жаа тркі кезеінде андай дауысты пайда болды?

А) ,и,у

B) ,і,е

C) ,,

D) ,о,

E) ,о

 

92. «» ай дуірде жо?

А) V-VIII ., алашы орта дуірінде

B) V-VIII .

C) Орта дуірде

D) XI-XIX .

E) ІІІ-VІІ ., соы орта дуірінде

 

93. Жай – жй, шай – шй сздеріндегі «» дыбысыны жайы?

А) жуан дауыстыны серінен

B) минималды жптан

C) жеке-жеке сз

D) а ~ ы сйкестігінен

E) араластан, жеке-жеке сз

 

94. кел, пер, жй сздеріндегі «» не?

А) фонема емес, дыбыс

B) фонема

C) фон

D) тонема

E) сингармема

 

95. «У» айдан шыан?

А) у/уг/іг тіркесінен

B) у/ыу/уу/ у

C) осарланудан

D) дыбыс тсінуінен

E) о,іг згерісінен

 

96. Су, бу, келу сздеріндегі «У»?

А) Дифтонг

B) Фонема

C) , осылысы

D) сингармона

E) тонема

 

97. «И» даму тарихынан неге шыран?

А) дифтонга

B) Фонемаа

C) созылыылыа

D) тбір синкретизмге

Д) ріп, буын жне дыбыса

 

98. ,-ні шыу тарихы?

А) кне ге, кне – ге

B) кне тркілік

C) жаа

D) парсы тілі серінен

E) кірме сзден

 

99. азір а ~ ы сйкестігі бар, сонда «ы» тарихы?

А) негізі бір

B) кне

C) жаа

D) кірме сзден

E) тарихи

 

100. аза тіліндегі «і» тарихы?

А) кне

B) жаа

C) кірме сзден

D) делабнализация

E) орта

 

101. Кне тілімізде сз басында андай дауыссыздар олданылан?

А) ата

B) я

C) нді

D) нсіз

E) дауысты

 

102. атадарды ядануы ашан болан?

А) орта

B) кне

C) жаа

D) е кне

E) ескі

 

103. Дауссыздарды тарихи згерісіне жатпайтын былыс?

А) сингармонизм

B) конвергенция

C) дивергенция

D) палатизация

E) дифферензация

 

104. , к шыу тарихы?

А) тркі негізді

B) жаа

C) элизиядан

D) редукциядан

E) ескі

 

105. ,г дыбыстарыны тарихи ерекшелігі?

А) сзді абсолют басында жо

B) сз ортасында олданылады

C) сз соында сирек кездесетіндігі

D) сирек олданылатындыы

E) аралас позицияда олданылады

 

106. Л, р, дыбыстарыны тарихи крінісі?

А) тарихи трасыз

B) сз басында олданылады

C) сз соы олданылады

D) сз ортасында олданылады

E) сзде жо

 

107. «Н» дыбысыны жалпы тркілік асиеті?

А) не, срау есімдігінде бар

B) редукциялы

C) сирек

D) элизиялы

E) шыыс елдерінен келген

 

108. «» дыбысыны тарихы?

А) кне, жаада сз басында жо

B) сз ортасында бар

C) сз соында бар

D) элизиялы олданыста ана

E) редукциялы жадайда

 

109. Трік негіздегі «б» тарихы?

А) п яданып, «б» шыан

B) п атаданып, «б» шыан

C) п нділеніп, «б» шыан

D) лексикалы маынасы згергендіктен

E) якут тілінен келген

 

110. азіргі «ч» тарихы?

А) экстралингвистикалы фактор жемісі

B) ч~ш~с

C) с~ш

D) ш~с

E) «ч», жне даму тарихыны згерісі

 

111. «Ж» тарихы?

А) кне й

B) дж

C) ж

D) сш

E) тарихи

 

112. «Дж» олданылатын тіл?

А) ырыз

B) Алтай

C) Тува

D) Якут

E) збек

 

113. Сз басында «д» олданылатын тіл?

А) Алтай

B) збек

C) ырыз

D) Якут

E) Саа

 

114. Сз басында «с» олданылатын тіл?

А) якут

B) хакас

C) тува

D) ырыз

E) збек

 

115. Сз басында «ч» олданылатын тіл?

А) Тува

B) Якут

C) Алтай

D) Трік

E) Саа

 

116. Туркологтар сз басындаы «б» андай былыс?

А) кейінгі

B) кне

C) орта

D) жаа

E) аралас

 

117. Таза етістік тбірден тікелей сын есім жасамау себебі?

А) лексикалы маынадан

B) грамматикалы маынадан

C) сз топтарыны орныуынан

D) сздер трасыздыынан

E) сз топтарыны болмауынан

 

118. Сын есім жасайтын крделі аффикстерді пайда болуы?

А) етістік+есім+сын есім

B) етістік+афииксация

C) сын есім+сын есім

D) тн сын есім+туынды сын есім

E) етістік+есім+суфикс+сын есім

 

119. ылыты, генезисті жатан рамды ал -та андай осымша?

А) сын есім

B) есім

C) етістік

D) стеу

E) зат есім

 

120. Есімшелер сын есім ызметінде зат есім мніне алай ие болады?

А) Субстативация

B) Адъективация

C) Трасформация

D) рі сын, рі имыл есім

E) имыл есім, есімше мтінінде

 

121.Трансформация дегеніміз?

А) Сын есім

B) Зат есім

C) Сан есім

D) Шылау

E) Етістік

 

122. Шырай мні андай жолмен туындаан?

А) Редупликация

B) Субстанция

C) Трансформация

D) Адъективация

E) Аффиксация

 

123. Редупликация деген?

А) айталанатын буын былысы

B) Салыстыру мні

C) Кшейту мні

D) Шырайлы мн

E) Сапалы мнні былысы

 

124. -ра салыстырма мндік осымшаны олданылуы?

А) X-XII .

B) IX-X .

C) VIII-IX .

D) VII-VIII .

E) V-VIII .

 

125. Сан есімдер алай алыптасан?

А) тркілік ортада

B) жат тілдік элементтен

C) шеттен енген сздерден

D) ескі нді тілінен

E) ытай тілінен

 

126. Г.Рамстедт алтай тілдерінде орта сан деп нені крсетеді?

А) 4

B) 5

C) 6

D) 7

E) 8

 

127. Екі сзі екінді сзімен тбірлес, онда «ек» деген не?

А) имыл есім

B) етістік

C) зат есім

D) сын есім

E) стеу

 

128. Дауысты архифонемалар?

А) а, у, й

B) а, о, й

C) а, ы, у

D) а, у, о

E) а, у

 

129. Дауыссыз архифонемалар?

А) , н, р+т/сш/

B) , р, с+т

C) , н, с+тс

D) , н, р+тш

E) , р

 

130. «Ж» дыбысыны пайда болуы?

А) тш (ч) дж ж

B) дж ж

C) тс тш

D) тш ч

E) ти, тс, тш, ч

 

131. Кне тркі тіліні фонетикасында анша дауысты бар?

А) 8

B) 9

C) 11

D) 12

E) 7

 

132. Кне тркі тілінде анша дауыссыз бар?

А) 16

B) 23

C) 25

D) 17

E) 15

 

133. Кне трік жазуы андай негізде жазылан?

А) Консонантты

B) Вокалды

C) Аралас

D) Фонемалы

E) Тонема

 

134. Кне трік тілі кбіне андай дыбыстан басталан?

А) атанан

B) янан

C) ндіден

D) нсізден

E) дауыстыдан

 

135. Кне ыпша тілінде анша дауыссыз бар?

А) 23

B) 16

C) 21

D) 19

E) 15

 

136. аза тіліне тн й, ж, дж ерекшелігі?

А) ж

B) й

C) дж

D) д

E) к

 

137. Аралбаев, дауыстылар дамуын анша кезеге бледі?

А) 3

B) 4

C) 5

D) 2

E) 1

 

138. Аралбаев, кне тркі кезеінде анша дауысты болан?

А) 3

B) 4

C) 5

D) 8

E) 6

 

139. Аралбаев, кне тркі кезеінде андай дауысты болан?

А) а, ы, у

B) а, о, у

C) а, у,

D) а, ы, і

E) а, ы

 

140. Аралбаев, орта тркі кезеінде андай дауыстылар пайда болды?

А) е, і,

B) е, и,

C) і, е,

D) , о,

E) ,

 

141. Е, і, пайда болу себебі?

А) а, ы, у ні екінші тбір рамында бейтараптануынан

B) парсы тіліні серінен

C) жеке тілге ыдыраудан

D) трік тілін игеруден

E) сздерді тарихи дамуынан

 

142. Жіктеу есімдіктері алай айтылан?

А) Ашы емес, ысамен

B) Ашы

C) ыса

D) Жуан

E) Жіішке емес, жуанмен

 

143. -чі жіктеу есімдік тласы ай тілде айтылады?

А) моол

B) трік

C) угро-фин

D) алтай

E) хун

 

144. «Ч» жіктеу есімдік тласы ай тілде айтылады?

А) моол

B) трік

C) угрофин

D) алтай

E) хун

 

145. Ол жіктеу есімдігіндегі «л» жо тілдер?

А) Азербайжан, мы, трік, збек

B) ырыз, саа, шор, ранай

C) Трікмен, ашай, ызылбас

D) аза, татар, чуваш

E) Шор, саа, татар

 

146. «деби тіл тарихы» нені зерттейді?

А) деби тілді алыптасуын

B) синхрониялы дамуын

C) диахрониялы дамуын

D) лексиканы сздік орын

E) тарихи фонетика, сздік рамын

 

147. азіргі аза тіліні тарихи грамматикадаы алатын орны?

А) ылыми задылытары жаынан

B) зерттеу объектісі бір болан

C) аза тілі маызы шін

D) тілдік орды болуы

E) зерттеу зандылытары шін

 

148. Диалектіні тарихи грамматикадаы алатын орны?

А) тіл тарихын жасау

B) тілді шыу тегін білу

C) тіл дамуын білу

D) тіл кзін ашу

E) тілді негізін ру

 

149. Халы ауыз дебиетіні тарихи грамматикадаы орны?

А) кне сздерді мол сатаан

B) маал-мтел

C) тарихи жыр

D) шешендік сз

E) жаылпаштар, архаизмдер

 

150. Ономастиканы тарихи грамматикадаы маызы?

А) тілдік белгілері шін

B) ру атаулары шін

C) жер атаулары шін

D) топонимдер шін

E) ел атаулары шін

 

151. Тарихи грамматиканы зерттеу кзі

А) кне тркі жазба ескерткіштері

B) кне зат есім

C) кне сын есім

D) кне етістіктер

E) тарихи жазба ескерткіштері

 

152. Кне тркі жазба ескерткіштерді тарихи грамматика шін маызы?

А) з зерттеу ортындысын длелдеу шін

B) кне тілді йрену шін

C) кне мен жааны байланыстыру шін

D) атысы жо

E) тілдік белгілері шін

 

153. Махмд ашариды «Тркі тіліні сздігі» ашан жазылды?

А) 1069 жылы

B) 1021 жылы

C) 1059 жылы

D) 1031 жылы

E) 1039 жылы

 

154. «Трік тілі туралы жазылан ерекше сыйлы кітабы» ашан жазылан?

А) шамамен ХІV .

B) XIV .

C) XIII .

D) шамамен XII .

E) ХV .

 

155. Моол дуірі?

А) XIII-XV .

B) XI-XVI .

C) X-XV .

D) XII-XIII .

E) Х-ХІ .

 

156. Араб жаулаушылары ашан келді?

А) IX-X .

B) X-XI .

C) XI-XII .

D) XII-XIII .

E) Х-ХІІІ .

 

157. Батыс хун тілдері?

А) Блар оыз ыпша тобы

B) йыр оыз ыпша тобы

C) ырыз ыпша оыз тобы

D) йыр ырыз ыпша тобы

E) ыпша оыз тобы

 

158. Блар тобына жататын тіл?

А) Чуваш

B) Татар

C) Трік

D) Азербайжан

E) аза

 

159. Оыз тобына жататын тіл?

А) Трік

B) Башрт

C) йыр

D) ырыз

E) аза

 

160. ыпша тобына жататын тіл

А) аза

B) ырыз

C) йыр

D) Тува

E) збек

 

161. С.Е. Маловты пікірі бойынша аза тілі андай тіл?

А) жаа тіл

B) кне тіл

C) е жаа тіл

D) орта тіл

E) ескі тіл

 

162. Н.А.Баскаковты пікірі бойынша аза тілі андай тіл?

А) кне тіл

B) жаа тіл

C) е жаа тіл

D) аралы тіл

E) аралас тіл

 

163. Тарихи фонетика алай пайда болды?

А) тарихи салыстырмалы тіл білімінен

B) азіргі аза тілі фонетикасынан

C) тіл тарихынан

D) диахрониялы ілімінен

E) лексикологиядан

 

164. Т.ордабаев тілдік элементтер алай болан деді?

А) диффузды

B) дыбысты

C) силлабофонема

D) фонема

E) тонема

 

165. Е кне архетип фонема?

А) т/сш/

B) тс

C) ти

D) дж

E) сш

 

166. «Нікі» тарихы?

А) ны+кі

B) н+ікі

C) ні+кі

D) нік+і

E) нікі

 

167. Мен, сен жіктеу есімдіктерінен ай тлалар пайда болды?

А) I ж-м, II ж-

B) I ж кпше

C) II ж кпше

D) III ж кпше

E) III ж жекеше

 

168. Н.К. Дмитрев, IIж- тласы (т.ж.) этимологиясы?

А) якутты «ен»

B) постлаутты

C) жіктеу есімдігі ысаруынан

D) сен, се тсінуінен

E) мен, ысаруынан

 

169. Мыз, ыыз тлаларындаы «ыз» андай тла?

А) кптік

B) септік

C) туелдік

D) жіктік

E) жрна

 

170. В.В. Радлов, туелдік жалау III жа этимологиясы?

А) «сын» «сипат» сзі

B) мен жіктеу есімдігі

C) сен, се тсінуінен

D) сен, се тбірінен

E) II жаты, жекеше тласы

 

171. Н.К.Дмитрев III жа туелдік тласы туралы?

А) -ы, -сы

B) -ы, -сы

C) -ы, -й

D) -сы, -си

E) -зы, -зи

 

172. Н.А. Баскаков III жа туелдік тла айдан шыан?

А) алау рай

B) шартты рай

C) бйры рай

D) жіктеу есімдігі

E) сілтеу есімдігі

 

173. Жіктік жалау туелдік жалау сияты неден тараан?

А) жіктеу

B) срау

C) сілтеу

D) зіндік

E) жалпылау есімдіктерінен

 

174. Жіктік жалауыны жіктеу есімдіктерінен пайда болуы -

А) дербес сзді осымшаа айналуынан

B) жалау тарихынан

C) сздерді тарихи згерісінен

D) дыбысты алмасулардан

E) дыбысты сйкестіктерді згеруінен

 

175. Жіктік жалау сздер ызметіні андай грамматикалы крсеткіші?

А) баяндауыш

B) анытауыш

C) толытауыш

D) пысытауыш

E) бастауыш

 

176. Кне септелуді анша жйесі болан?

А) 3

B) 4

C) 5

D) 6

E) 7

 

177. V-VII асырда септіктер андай кйде болан?

А) диффузды

B) дивергенциялы

C) конвергенциялы

D) жеке дара

E) бір мнді

 

178. «Ілік септік пен табыс септік бір негізден тараан» деген?

А) Э.В.Севортян

B) В.В.Радлов

C) Ф.Г.Исхаков

D) Г.Рамстедт

E) Богородицкий

 

179. В.В.Радлов, ны тласында -ы туралы пікірі?

А) алашы, туелдік жалауы

B) жіктеу есімдігі

C) мен ысаруы

D) сен, се тсуі

E) жіктік, септік жалаулар

 

180. Ілік септік -ны тласындаы «н» алашы деген кім?

А) Г.Рамстедт

B) Э.В.Севортян

C) В.В.Радлов

D) Ф.Г.Исхаков

E) Богородицкий

 

181. Табыс септік тлалары андай грамматикалы крсеткіш?

А) тура толытауыш

B) жанама толытауыш

C) пысытауыш

D) анытама

E) баяндауыш

 

182. Кне табыс септік - тласы ай асыра дейін олданылан?

А) XI-XII асырдан аспайды

B) X-XI асыр

C) IX-X асыр

D) VIII-IX асырдан аспайды

E) V-VIII асыр

 

183. Кне табыс - (ы//іг) тласы, ілік н(ы) згеруі, кімні пікірі?

А) А.Н.Кононов

B) В.В.Радлов

C) Э.В.Севортян

D) Ф.Г.Исхаков

E) Г.Рамстедт

 

184. ыпша тобындаы архетип фонема?

А) дж

B) тс

C) дз

D) тш

E) ти

 

185. Дыбыс фонеманы пайда болуы?

А) диффуз крделі аффрикат аффрикат фонема

B) диффуз аффрикат

C) крделі аффрикат

D) аффрикаттан

E) фонемалар, крделі аффрикаттары

 

186. Дауысты архифонема саны?

А) 3

B) 4

C) 5

D) 6

E) 2

 

187. «Лы» осымшасындаы «л» андай тла?

А) кптік

B) септік

C) туелдік

D) жіктік

E) туысты

 

188. Дифференцация факторы?

А) бір тланы трлі дыбысталатын сзге айналуы

B) тбір мен осымшаны бірігіп, бір ыма айналуы

C) дыбыстарды тбір рамына ауысуы

D) сздерді морфологиялы ыайласуы

E) сздерді тсіп алуы

 

189. «Ба бау, ысты ыстау» сздеріндегі кне сздер?

А) ба, ысты

B) бау, ыстау

C) бау, ысты

D) ыстау, ба

E) ыс,бау

 

190. «сімдік, аялдама, нерксіп» сздері андай тсілден шыан?

А) аналогия

B) дивергенция

C) конвергенция

D) дифференцация

 

191. Дивергенция факторы?

А) дыбыс не тланы бірнеше вариантта айтылуы

B) дыбыс варианттары, лексикалы варианттары

C) тла варианттары, грамматикалы варианттары

D) грамматикалы вариант, лексикалы варианттары

E) лексикалы вариант, дыбысты варианттары

 

192. Да, дек, лау, леу, дау, деу тлаларыны кне дивергенциясы?

А) -да, -де

B) -да, -дек

C) -дау, -деу

D) -лау, -леу

E) -ла, -лек

 

193. Конвергенция факторы?

А) бір тланы трлі дыбысталуы

B) трлі тлаларды дыбысталуы

C) трлі дыбыстарды дыбысталуы

D) трлі варианттарды дыбысталуы

E) трлі сздерді дыбысталуы

 

194. осымшалар мен шылауларды шыу тегі?

А) дербес сз

B) осымша

C) шылау

D) тбір згерісі

E) осымша

 

195. осымшаны алыптасуы?

А) шылау-осымша

B) осымша-шылау

C) шылау

D) осымша

E) сз

 

196. Н.А.Баскаков, ша этимологиясы?

А) ша

B) ша

C) ша-

D)

E) а

 

197. В.Котвич, ырысыз етіс -т этимологиясы?

А) Де етістігі

B) Т етістігі

C) Ет етістігі

D) Е етістігі

E) А етістігі

 

198. XI . М. ашари, ар, ер этимологиясы?

А) ер кмекші етістігі

B) е етістігіні трлері

C) р келер шаты трі

D) е+ р осы шаты трі

E) а етістігіні трлері

 

199. Г.Рамстедт осымша туралы?

А) о баста болан

B) зерттелу стінде

C) белгісіз

D) зерттелмеген

E) осымша жо

 

200. Э.В.Севортян, синкретикалы негіздер туралы?

А) екінші дрежелі тбір

B) тп тбірлер

C) тбір тарихы

D) тбір згерісі

E) тбір дамуы

 

201. Синкретизм азіргі аза тілінде алай аталады?

А) омоним

B) синоним

C) антоним

D) пароним

E) негіз

 

202. Есім жне етістіктер синкретизмі?

А) байыры тбір-туынды тбір-осымша

B) туынды тбірлерді - осымшасы

C) байыра тбір-туынды тбірлері

D) етістіктер синкретизмі жне тбірлері

E) есімдіктер, етістіктер, туынды тбір

 

203. Тркі сздеріні байыры тбір морфемасы?

А) буын

B) тбір

C) туынды тбір

D) сз

E) дыбыс

 

204. аза тсіндірме сздігінде бір буынды сз анша пайыз?

А) 60%

B) 51%

C) 42%

D) 38%

E) 20%

 

205. азіргі кп буынды сздер алай пайда болан?

А) аффиксациядан

B) суффикстен

C) инфикстен

D) тбірден

E) сзден

 

206. Кне, айын сараланан сз топтары?

А) зат есім, сан есім, етістіктер

B) сын есім, стеу, сан есім

C) шылау, сан есім, етістік

D) стеу, зат есім, сан есім

E) есімдер

 

207. Зат есім алай пайда болды?

А) бастауыш

B) баяндауыш

C) толытауыш

D) пысытауыш

E) анытауыш

 

208. Кптік категория анша тсілмен жасалады?

А) 3

B) 4

C) 2

D) 1

E) 5

 

209. Кптік мн морфологиялы тсілмен берілуі алай болады?

А) жалаулар

B) жрнатар

C) осарлану

D) бірігу

E) тіркес

 

210. Кне кптік жалау тлалары?

А) -лар, -т, -з

B) -лар, -дар, -тар

C) -лар, -т, -лер

D) -лер, -дер, -тер

E) -лар, -дар, -тер

 

211. Т. Ковальковский, кптік жалау этимологиясы туралы?

А) болжалды сан

B) топтау

C) жинатау

D) жекелік мн

E) жалау

 

212. В.А.Богородицкий кптік жалаулар этимологиясы жайында?

А) III жа жіктеу есімдігі +ар

B) ла+р, ле+р, та+р, те+р

C) л+ар, да+р, де+р, ла+р

D) лар, та+р, те+р, ле+р

E) да+р, де+р, та+д, те+р

 

213. Т. Габен кне кптік жалау тласы деп нені крсетті?

А) а(н)

B) з

C) т

D) -, -к

E) н

 

214. аза тіліндегі лар/лар андай былысты сатаан?

А) кне

B) орта

C) жаа

D) е жаа

E) тар

 

215. Туелдік категориясы неден пайда болан?

А) меншіктілік-меншіктелуші

B) меншіктілік - туелділік

C) меншіктелуші - туелденуші

D) туелділік - туелденуші

Д)туелденуші - меншіктілік

 

216. У, , н туелдік жалауыны ай тласы?

А) жекеше, II жа

B) жекеше, I жа

C) жекеше, III жа

D) кпше, II жа

Д)кпше, I жа

 

217. «Нікі» тарихы?

А) ны+кі

B) н+ікі

C) ні+кі

D) нік+і

E) нікі

 

218. Туелдік жалауыны негізі?

А) жіктеу

B) сілтеу

C) топтау

D) срау

E) здік

 

219. «Сыртары, ішкері, тысары» сздері кне ай септікте?

А) барыс

B) табыс

C) жатыс

D) шыыс

E) ілік

 

220. Барыс септік +а осындысы деген кім?

А) Б.А. Серебренников

B) Н.К. Дмитриев

C) Ф.Г. Исхаков

D) В.В. Радлов

E) А.Н. Кононов

 

221. Барыс септік кне -ару-дан алыптасып, а+и рама деген?

А) Г.Рамстедт

B) В.В.Радлов

C) Э.В.Севортян

D) А.Н.Кононов

E) Ф.Г.Исхаков

 

222. Барыс септік -ар, о басты дербес сзден алыптасан деген кім?

А) Н.К.Дмитриев

B) Г.Рамстедт

C) Ф.Г.Исхаков

D) В.В.Радлов

E) А.Н.Кононов

 

223. азіргі ай тілде -на барыс септік осымша бар?

А) Чуваш

B) аза

C) ырыз

D) збек

E) Якут

 

224. Жатыс септік ай дуірде алыптасан?

А) Ежелгі

B) Кне

C) Орта

D) Жаа

E) Осы дуірде

 

225. Жатыс септік тлалары ай жалау тріне топтасан?

А) -да

B) -ра

C) -ре

D) -ге

E) -та

 

226. Жатыс септік андай маынаны білідіреді?

А) кп маыналы

B) дара

C) орын-мекен

D) уаыт-мезгіз

E) локатив

 

227. Шыыс мніндегі кне септік?

А) жатыс

B) шыыс

C) табыс

D) ілік барыс

E) атау

 

228. Шыыс септік этимологиясын крсет?

А) да+н

B) да

C) н

D) д+а+н

E) д

 

229. Рясянен, шыыс септік тарихы туралы?

А) жатыс пен ралды септік осындысы

B) жатыс, барыс, табыс осындалары

C) ралды, табыс, барыс осындалары

D) барыс, жатыс, табыс осындылары

E) табыс, барыс, жатыс осындылары

 

230. Рамстедт, -дан тласы туралы (ш.с.)

А) жатыс+йан

B) жатыс+дан

C) жатыс

D) шыыс

E) шыыс+шыыс

 

231. «Трік тілі туралы жазылан алтын тізбе» жазылан жыл?

А) 1619 жыл

B) 1519 жыл

C) 1419 жыл

D) 1319 жыл

E) 1219 жыл

 

232. «Трік тілі туралы жазылан алтын тізбе» авторы кім?

А) Мухаммед Салих

B) Ибн Муханна

C) Абу Хайнан

D) Махмд ашари

E) М.Х.Дулати

 

233. Н.М. Ильминский ебегі ашан жазылан?

А) 1861 жылы

B) 1871 жылы

C) 1881 жылы

D) 1891 жылы

E) 1851 жылы

 

234. Ареалды діс нені тексереді?

А) тіл, диалектілерді зара ыпалын

B) фонетикалы, грамматикалы ыпал

C) лексикалы , фонетикалы ыпал

D) морфологиялы, грамматикалы ыпал

E) грамматикалы, лексикалы ыпал

 

235. Типологиялы модификация дісі нені тексереді?

А) ошау, орта задылыты

B) морфологиялы задылыты

C) лексикалы задылыты

D) фонетикалы задылыты

E) грамматикалы задылыты

 

236. опармалы тілге ай тілдер жатады?

А) нді-европа

B) Фин

C) Трік

D) Алтай

E) Латын

 

237. опармалы тілді аталуы?

А) флективті

B) полисинтетикалы

C) агглюнативті

D) силлабо фонемалы

E) сингормема

 

238. опармалы кезеде тбір неден ралан?

А) бір дауысты не дауыссыз

B) дауыстыдан

C) сингормемадан

D) дауыссыздан

Д) екі дауысты не дауыссыз

 

239. опармалы кезеде ызмет еткен не?

А) силлабофонема

B) фонема

C) тонема

D) сингормема

Д) флектив

 

240. Кп рамды кезеде андай тіл болды?

А) тбір тіл

B) жалалмалы тіл

C) опармалы тіл

D) флектив

E) кне тіл

 

241. Жаламалы рылым алай аталады?

А) агглюнативті

B) флективті

C) полисинтетикалы

D) полисемиялы

E) кне

 

242. Жаламалы рылымда андай за пайда болады?

А) сингармонизм

B) фонология

C) логика

D) педагогика

E) морфология

 

243. Жаламалы рылымда дыбыстар неге шырайды?

А) сингормема

B) фонема

C) тонема

D) фона

E) логика

 

244. Алтай дуірі ай кезеде болды?

А) б.з.д. ІІІ .

B) б.з.д. III – б.з. V .

C) б.з. V .

D) V-V .

E) б.з.д. ІІ .

 

245. Хун дуірі ай кезеде болды?

А) б.з.д. III – б.з. V .

B) б.з.б. V-X .

C) б.з.б. X-XI .

D) б.з.д. XI-XIII .

E) б.з.д. VІ-XІ .

 

246. Тркі тілдерін топтастыру кімнен басталады?

А) М.ашари

B) С.Е.Малов

C) Н.А.Батманов

D) Н.А.Баскаков

E) .А.Яссауи

 

247. Кне тркі дуірі аншаа блінеді?

А) 3

B) 4

C) 5

D) 2

E) 6

 

248. Тукей (трік) дуірін крсет?

А) V-VIII .

B) VIII-IX .

C) IX-X .

D) X-XI .

E) VІ-XІ .

 

249. Тркі тілдерінде санауды анша тсілі бар?

А) 3

B) 4

C) 5

D) 6

E) 7

 

250. азіргі алыпты санау ай асырдан басталады?

А) XI .

B) IX .

C) X .

D) XII .

E) XIII .

 

251. Кне йыр дуірін крсет?

А) VIII-IX .

B) VII-VIII .

C) V-VIII .

D) VI-IX .

E) VІ-XІ .

 

252. Кне ырыз дуірін крсет?

А) IX-X .

B) VIII-IX .

C) X-XI .

D) XI-XII .

E) VІ-XІ .

 

253. Орта тркі дуірін крсет?

А) X-XV .

B) XI-XIV .

C) XII-XIII .

D) XIII-XV .

E) VІ-XІ .

 

254. Жаа тркі дуірін крсет?

А) XV-XX .

B) X-XV .

C) XI-XIX .

D) XII-XIII .

E) XІ-XVІ .

 

255. Е жаа тркі дуірі ай кезеде?

А) XX-XXI .

B) XIX-XX .

C) XI-XIV .

D) XIV-XX .

E) Х-ХІІІ .

 

256. Орал Алтай тіл бірлігі ашан болан?

А) 7-8 мы

B) 6-7 мы

C) 5-6 мы

D) 4-5 мы

E) 2-3 мы

 

257. Трік, моол тілдеріні жеке тілге айналуына анша жыл?

А) 5 мы

B) 6 мы

C) 7 мы

D) 8 мы

E) 4 мы

 

258. Трік аандыы рылан жыл?

А) 552 жыл

B) 508 жыл

C) 574 жыл

D) 519 жыл

E) 537 жыл

 

 

259. Сын есімні пайда болуы ай дуірде болан?

А) Кне

B) Орта

C) Жаа

D) Е жаа

E) Белгісіз

 

260. Сын есімні тпкі негізі?

А) есім синкретизмі

B) етістік синкретизмі

C) осымшалар синкретизмі

D) тбір синкретизмі

E) туынды тбір синкретизмі

 

261. Сын есім жасау трі?

А) Аффиксация

B) Лексикалы жіктелу

C) Маына дамуы

D) Фонетикалы згерістен

E) Тбір дамуынан

 

262. Реттік сан есімні -нч тласы ай асырда олданылан

А) V-VIII .

B) IX .

C) X .

D) XI .

E) XII .

 

263. Реттік сан есімні якутты тласы?

А) -ис

B) -нч

C) -нчы

D) -нті

E) -ншы

 

264. Реттік сан есімні «ншы» тласындаы «ы» андай осымша?

А) Туелдік

B) Жіктік

C) Септік

D) Кптік