Жалпы орау шаралары

Агротехникалы тсіл. Ауыспалы егістік – егістікте патогендерді жинаталмауыны алдын алатын сімдік орауды маызды агротехникалы тсілдеріні бірі. Ауыспалы егістік рарда е алдымен ауру оздырыштарыны биологиясы мен оларды топырата саталу затыын есепке алады. Даыл бір танапа айта себілу мерзімі топыратаы патогендік бастамаларды тіршілігін тотатпастан ерте болмауы ажет жне бір патогенмен заымданатын даылдар ауыспалы егістікте бір кезекте болмауы тиіс. Сонымен атар бір даылды тауарлы жне тымды масатта сірілетін танаптары арасында кеістік изоляциясын сатауды маызы зор.

Топыра деу. Аызды опсыту (лущение), ерте тере сдігер жырту сияты топыра деу тсілдері, сапрофитті жне патогенді организмдерді антагонистік микрофлорасыны дамуы нтижесінде сімдік алдытарында саталатын ауру оздырыштарды жетілуіне кедергі келтіреді. Отамалы даылдар танабыны ктіп-баптау (тырмалау, атар аралыын опсыту, тптеу) кезінде арам шптер жойылып, топыраты физикалы асиеттері жасарып, сімдіктерді сіп жетілуіне олайлы жадай туады. Бл оларды патогендерге тзімділігін арттырады.

Тыайту. Тыайтыштарды дрыс олданбау (лшемсіз немесе мезгілсіз) сімдіктерді ауруа тзімділігіні тмендеуіне себепкер болады. Мысалы, азотты бір жаты немесе шамадан тыс млшерде олданан жадайда бидай тат ауруына кбірек шалдыады, ал фосфор жне калий тыайтыштары жне микроэлементтер аурудан ораныш ролін атарады. Мысты азана млшері картопты фитофтороз ауруына шалдыуын тмендетеді, рамында бор бар тыайтыштар ызылшаны зегіні шіруін болдырмайды. Тымды молибден тздарымен мен деу оларды тат, ара кйе жне т.б. аурулары тзімділігін арттырады. Себу, отырызу жне німді жинау мерзімдері. Отайлы себу жне німді жинау мерзімдерін сатау кптеген ауруларды дамуын тежейді. Кпшілік жадайларда тымды ерте себу кеш себуге араанда німді кбірек береді жне сімдіктерді ауруа шалдыу дрежесі де тменірек болады.

Агротехникалы тсіл: Агротехникалы тсіл сімдіктер мен зиянды организмдер жне сырты ортаны арасындаы зара арым атынастара негізделген. Агротехникалы шараларды серінен зиянды организмді сіп нуі, дамуы шін олайсыз, ал заымдалатын сімдіктер мен пайдалы организмдер шін олайлы жадайлар туады. сімдік орау трысынан агротехникалы шаралар кпшілік жадайда саты щара болып табылады. Біра кейде ол сімдіктер мен зиянкестерге тікелей сер етіп, оларды жаппай жойылуына жадай туызады.

Агротехникалы шараларды ішінде те маыздыларына ауыспалы егіс, топыраты деу жйесі, тыайтыштарды олдану, арамшптермен кресу, мерзімінде егінді егу жне німді жинау тсілі жне тзімді сорттар шыару жатады.

сімдік ораудаы ауыспалы егісті рлі. сімдікті зиянды организмдерден орауда ауыспалы егісті зиянкестерді оректенуі мен ауруды таралуын тежейтіндей немесе оны жоары сапалы болуын амтамасыз етеді.

Механикалы орау. Зиянды организммен кресуді механикалы тсілі кп ебек сііруді ажет етеді. Сондытан азіргі уаытта оны сімдік шаруашылыында кресу тсіліні баса трлерін пайдалануа болмайтын жадайда олданылады.

Механикалы тсілді олдануды р трлі жолдары бар. Даылдарды зиянкестен орауда механикалы бгеттер жасалады.

Механикалы тсілді кбінесе жылыжайлар мен оранжереяларда олдануа болады. Мысалы, залалданан топыраты таза топырапен алмастыру.

Зиянкес кеміргіштермен кресуде механикалы тсіл ке олданылады. Кктемде саршнатар оянысымен оларды тікіндеріне сай-салаларда, шырларда іркілген ар суын йып жоюа болады. Кейін ар суы таусыла бастаанда арнайы арандар мен тзатармен стаан тиімді.

Егістіктерде шетін айналдыра арнайы соамен зиянкес жолын бгейтін ор азу жне ора тскен зиянкестерді инсектицидтермен жоюа болады. стаыш белбеулер олдану, алы ааздан жасалынып, байланады. уыршатануы кп жадайда белбеуде тіп, зиянкестерді уыршатарын жинап жоюа негізделген.

Физикалы тсіл.Физикалы тсіл негізінен ауылшаруашылы даылдары німдері жне олардан жасалан азы трлерін зиянкестер мен аурулардан орау шін олданылады.

Инфекция таран топыраты ысты бумен деп ыздыру дісі жылыжайларда олданылады. Бу стационарлы ыдыстан 2-3 атмосфералы ысыммен бу ттікарылы алдын ала топыраа кмілген металл немесе керамикадан жаслаан бырлара беріледі де топыра белгілі температураа дейін ыздырылып , инфекция оры жойылады.

Жалан а нтапен залалданан тымдар 40-45°С температурада 10-12 саат ыздыру арылы инфекцияны жойып, отырызылатын материалдарды залалсыздандыруа болады. Кейбір жадайда зарарсыздандыру масатында жоары жиілікті электр тогы немесе баса тсілмен ыздырады.

Саты ретінде жне біратар аса ауіпті ойма зиянкестері шін днні одан жасалан німдерді кептіру, зиянкестерді даму згерісін есепке алу масатымен жары стаыштарды олдану сияты физикалы тсілдерді олдану сияты физикалы тсіл бар. Жары стаыштара тскен бунаденелілерді кнделікті тексеріп, зиянкестерді тр рамын, шуын, сан млшерін анытауа болады.Бл дісті зиянкестермен кресуді дер кезінеде дрыс йымдастыру шін те ажет.[3]

Темекі сіп - жетілу кезеінде азот жне фосфор тыайтыштарын кп ажет етеді, сонымен атар суару, арамшптерден тазарту, т.б. шаралар жргізіледі. Кшетті кшетханаларда немесе жылыжайларда сіреді. Топыраты 10 см - дегі жылылыы 10 - 12°С - а жеткенде кшетті отырыза бастайды, кшет арасы 60 см - ден кем болмау керек. Жерге отырызаннан 30 – 40 кннен кейін гл шанаы пайда болып, осы аралыта сімдік жылдам седі. сімдік тамырлананнан кейінгі су мерзімінде 2 - 3 рет опсыту жмысы жргізіледі. сімдікті баптау кезеіндегі негізгі міндетті бірі - глшоын жлып тастау, сіп шыатын бйір бтатарын кесіп отыру. су мерзімі ішінде 6 - 8 рет суарылады. Темекіге жасы алы даыл днді - брша жне аралас егілген бір жылды брша пен асты даылдары болып табылады. Кздік е негізгі деу - топыраты 20 - 30 см тередікте жырту. деу алдында топыраа фосфор жне калий тыайтыштарын енгізеді. Кктемде тырмалап, кшетті отырызана дейін арамшптерді рту шін жне ылал сатау шін 10 - 12 см тередікте 1 - 2 рет опсытады. Арамшптер шыуына арай жне топыра бетінде абы пайда боланда егісті 8 - 10 см тередікте опсытумен атар, тырмалайды. Кшеттерді отырызудан 1 - 2 кн брын телімдерді 6 – 7 см тередікте опсытып, тырмалайды. Темекі егісіні 1 га -на 30 - 60 кг N, 60 - 100 кг P2O5, 50 – 100 кг K2O шашылады. Бл тыайтыштарды 70 - 80%-ын кзде, аланын кшет отырызу алдында стеме орек ретінде береді. [5]