Азіргі мектепті трбие дерісіндегі педагогикалы олдау

Жоспары:

1. Трбиені озаушы кштері.

2. азіргі мектепті трбие дерісіндегі педагогикалы олдау

 

1. Трбиені озаушы кштері.Трбие процесіні диалектикалыы. арама-арсылытарды кресі жне бірлігі жалпыфилософиялы заыны адам дамуыны, трбие процесіні, мазмныны озаушы кші ретінде арама-айшылыыты анытауы. Ішкі жне сырты, жалпы жне жеке арама-айшылытар. Санды згерістерді сапалы згерістерге айналуы, терістеуді терістеу задарыны трбиедегі кріністері. Трбиені масаттылыы, жйелілігі, вариативтілігі.

Трбиені задылытарына:

1. Баланы немі жетілуі, дамуы жадайында болуы, бл – табии задылы;

2. Баланы зіні трлі рекетінсіз жне оны сырты отра мен табии арым-атынасынан тыс трбиені болмау жадайы;

3. Трбие мен дамуды бірлігі жне зара байланыстылыы;

4. Трбие мен зін-зі трбиелеуді бірлігі жне зара байланыстылыы;

5. Трбиеде бірыай дайын рецепті болмауы жне оны олдану ммкін еместігі;

6. оамны немі ркендеп дамуы, онда мір сріп отыран рбір жеке адамны кш-уатымен мірлік станымына туелді екендігіне, сондытан да тла трбиесі, бл зады былыс.

Кезінде К.Д.Ушинский тек педагогикалы ережелерді жаттап алу трбие процесінде о нтиже бермейтіндігін, керісінше трбиені ылыми задылытарын жете танып білуді ажеттілігіне баса назар аударуа кеес берген. Сондытан да трбие задылытарын жетік білмейінше трбиені жетілдіру, дамыту ммкін емес.

Педагогика ылымында трбиені задылытарын ашып крсетуді негізгі міндет ретінде арастырмайды, керісінше оны задылытары негізінде андай принциптерді арастыру ажеттілігіне кптеп кіл бледі. Сол себептен де кейбір жадайларда трбие принциптері оны задылытары ретінде арастырылады.

Принцип деген ым латын тілінде «бастапы», «негізгі» деген тсінікті білдіріп, белгілі бір рекет барысында басшылы ету идеясын кздейді. Олай болса, трбие принциптері деп – трбие процесінде оны мазмнын, йымдастыру тсілдері мен формаларын жзеге асыруда трбиешілерді олданатын басты трбие идеяларыны жиынтыын айтамыз. Болмаса, бны кейбір педагогикалы дебиеттерде «негізгі талаптар» немесе «ережелер жйесі» деп те тсіндіреді.

Трбие принциптері трбие міндеттеріне сай аныталады. Педагогика тарихыны дамуында трбие принциптеріні тмендегідей жйесі алыптасан:

1. Трбиені масаттылыы.

2. Трбиені мірімен, ебекпен, оамды рылыс практикасымен байланыстылыы.

3. Ебек арылы трбиелеу.

4. Жеке тлаа талап оюшылы пен рметтей білуді бірлігі.

5. Балаларды жас жне дара ерекшеліктерін есепке алу.

6. Трбиені жйелілігі, бірізділігі жне здіксіздігін амтамасыз ету.

7. Жеке тланы жымда жне жым арылы трбиелеу.

8. Трбие процесіндегі мектеп, отбасы, жртшылы рекетіні бірлігі болуы.

Трбие принциптеріні ішіндегі е негізгісі, оны масаттылыы. йткені, трбие процесіндегі трбиелік ыпалдар мен рекеттер белгілі бір масата баытталады. Масат – трбиелік шараларды кездейсоты сипата тап болмауын амтамасыз етеді. Масата сай трбие міндеттері аныталып, оны атаруда жмыстарды трлері, мазмны мен йымдастыру тсілдері белгіленеді. Сондытан да бл принцип трбие жйесінде жетекші принцип ретінде саналады.

Трбиені келесі принциптеріні мні жас рпаа трбие беруді оамны леуметтік-экономикалы, саяси мірімен штастыра жргізуді талап етеді. Ол, мектептегі теориялы білімдерді оушылара мегертуде, оларды мірмен байланыстыру, оамдаы болып жатан згерістермен хабардар етіп, оан натылы кзарастарын, сенімін орнытыру, оамды пайдалы ебекке атыстыру т.б.трбие масатыны тпкі мддесін кздейтін рекеттерге араластыру.

Жас рпаты оамды мірге ерте кзден араластыру з еліне, туан лкесіне деген сйіспеншілікке баулу, ел азаматтарына, ебек ардагерлеріне деген рметтеушілік, ізгілік ниеттеріні орныуына, ысасы, «мір мектебіні» баспалдаынан біртіндеп уат алып, оны ыр-сырымен танысуа ммкіндік туызады.

Ебек арылы трбиелеуді принципіні масаты баланы ебек ете білуге, оны адірлеп-астерлеуге, оан деген жаымды кзараспен арым-атынас асиеттерін орнытыруды, сонымен атар арапайым ебек ралдарын пайдалана білу абілеттерін сііру ажеттілктерінен туындайды. Адамды табиат жаратанымен, оны наыз адам етіп алыптастыран – ебек процесі. Адам баласыны оамдаы мірі тек ебекпен байланысты, себебі ол оны саналы мір сре білуге дадыландырады. Тек ебек процесінде адам баласы з тіршілігін амтамасыз етіп, оама пайда келтіреді. Сондытан да бл принцип трбие прцесіні н байында зекті мселе болып ала береді.

Жеке тлаа талап оюшылы пен рметтей білуді бірлігі. Бл принципті кздейтін масаты:

- оушылара оамды мінез-лы нормалары мен ережелерін саналы трде мегертуді;

- оушыа атысты зіне жктелген міндеттерді млтіксіз орындауды;

- мектепте оушылара арналан ережені ата сатауды;

- мектеп пен отбасы жне мектептен тыс мекемелерді трбие жмысыны барлы буындарыны талап бірлігін йлестіруді;

- оушыны мінез – лындаы жасы асиеттеріне сйенуді;

- жеке басына сеніммен арап, белсенділіг арттыруды;

- сйіспеншілік кксетуді т.б.

рметтеу мен талап оюшылыты бірыай атару трбиені ізгілік баыты мен ынтыматасты педагогикасыны негізін алайды. йткені, адамгершілік пен ынтыматасты бала мірінде лкен маыза ие болады.

Трбие жмысыны табысты болуы, кбінесе рбір жеке тланы жас шамасына сйкес зіндік ерекшеліктерін ескере отырып жргізуге байланысты. рбір жеке бала, ол зінше бір мір. Оны тсінігі, сенімі, кз-арасы, аыл ойыны дегейі бірдей емес, соан орай мінез – лы ерекшеліктері мен адамгершілік асиеттеріні сапасы да р-трлі. Сондытан да трбие процесінде балаларды дара ерекшеліктерін ескеруді маызы зор. Трбиені мазмны мен амал тсілдері де осы принципке туелді.

Трбие жмысын нтижелі жргізуді таы бір шарты, трбие мазсны мен трбиелік рекеттерді баланы жас шамасына сай біртіндеп жйелі жргізуді талап етеді. Трбие процесінде трбиешілер тарапынан болатын ыпалдаы жйесіздік, трбие масатына жетуге кепілдік бермейді, керісінше онда ртрлі кездейсотыа тап болуа итермелейді.

Баланы тсінігіне, сана-сезіміне орай трбие жмыстарын жйелі трде жргізу, трбие салаларыны ттастыы амтамасыз етуді ажет етеді. йткені трбие міндеттерін шешуде атарылатын шараларды бір-бірімен сабатастыы болуы тиіс. ткендегі трбиелік шараларды мазмны бгінгі мен болашата жоспарланан жмыстармен немі сабатас болуы, осы принципті бірден – бір міндеті.

Жеке тланы жымда тек жым арылы трбиелеу прниципі кеестік дуірде коммунистік трбие беру жйесіні негізгі талаптарыны бірі болып келеді. Бл социалистік оамны талабына айналды. Осы оамда мір сріп отыран «барлы адамдар біреуі шін, біреуі барлыы шін» деген ранмен ебек етуге тиіс.

Бгінгі тада, оамда айта ру кезеінде яни нары заманында бл аиданы маызы онша серлі болмай тр. йткені, нары заы жым болып ебек етіп, мір сру аидасын уаттамайды. Оны негізгі талабы ртрлі формадаы ебек процесі, соан орай ебек блінісі де ртрлі болып келеді. Сондытан да жым жне адам мселесі азіргі заманны е зекті леуметтік мселелерді біріне айналып отыр.

Кеес педагогикасы болса оушылар жымын йымдастыруды жне трбиелеуді тланы жан-жаты дамытутеориясы мен практикасыны негізгі жетекші мселелері ретінде арастырылады.

Дегенмен де мектептегі оу-трбие жмыстары жымды рекетке негізделе бермек. Сол себептен де оушыны жеке басын жымды жне жым арылы трбиелеуді мнісі – оушыларды оу, трбие жне пайдалы ебектегі бірлескен іс рекетінде оларды жауапкершілігі, белсенділігі артып, тланы жан-жаты дамуына ммкіншіліктер пайда болады, достыы жарасып, ізгілік арым-атынас орнайды, зімшілдік жойылып, з мддесін жым мддесімен штастыру, моральды нормаа айнала бермек.

Трбие процесінде мектеп пен жртшылы рекетіні бірлігін амтамасыз ету, оларды жасспірімдерге трбиелік ыпалын йлестіру ажеттілігн туындатады. Балаа дегенде оамны талаптарын жзеге асыруда оларды рекетінде ауызбіршілік, жйелілік болмаан жадайда трбиелілік шараларды нтижесі тмендеп кетеді. Баланы дниетанымы отбасынан бастау алып, мектеп жне стаздар трбиесімен жаласып отырады. Сондытан да балаа талап ойанда бірлікті болмауы, трбиелік ыпалды трасыздыын туызып, баланы мінез-лы мен адамгершілік бейнесіне жаымсыз клеке тсіреді.

Жоарыда баяндалан трбие принциптерін трбие процесінде басшылыа алу, оларды бір-бірімен зара байланысын амтамасыз етуді трбиешілерге айрыша міндеттеледі. Трбие жеке тланы санасына, мінез лыны дрыс алыптасуына сер ететін рал. «Трбие, ке маынасымен аланда, андай да болса бір жан иесіне тиісті азы беріп, сол жан иесіні дрыс суіне кмек крсету деген сз. Ал енді, адамзат туралы айтыланда, адамны баласын кміл жаса толып, зіне - зі ожа боланша тиісті азы беріп, сіру деген маынада жргізіледі» (М. Жмабаев).

Олай болса трбие процесінде жеке тланы сана сезімі мен аыл ойына жйелі трде сер етіп, оны дние танымыны дамуына, ерік жігері мен моральды бейнесіні алыптасуына о ыпал етеді.

Сонымен атар трбие – адамдарды оамда ебекке жне баса да пайдалы рекеттерді орындауа, кптеген леуметтік ызметтерді атаруа дайындауды табии задылы процесі.

Н.К.Крупская «Трбие» атты мааласында «Тар маынада алып араанда , «трбие» деген сз арылы балалар мен жеткіншектерді мінез лына детте, ересек адамдарды алдын ала ойластырылан жне жйелі трде жасайтын белгілі бір ыпалы», ал ке маынасында «оамды мекемелер, айналаны оршаан бкіл жадай, бкіл оамды рылыс трбиелейді» - деп тсіндіреді.

Осы жадайа байланысты К.Д.Ушинский «мектеп трбиеші жне стаздар – адамны тіпті жалыз ана трбиешілері емес, оны сонша кшті, ал ммкін жне лдеайда кшті дейі трбиешілері: табиат, отбасы, оам, халы жне оны тілі болады», - деген осы мселеге атысты тжырымдамасы трбие жайындаы ымны мні зор екенін длелдейді.

Олай болса, трбие кпті ісі. Трбие мселесімен оамды йымдар, мекемелер жне жртшылы болып айналысан жадайда ана ол нтижелі болма. Соан сай трбие туралы ыма тар маынада емес, ке маынасында, бір жаты емес, ке клемде, яни табиат жне леуметтік ортаны, мектеп пен ата – аналарды жеке тланы дамуы мен алыптасуына масатты трде ыпалы , зара рекетіні нтижесі ретінде араан жн. Сондытан да трбиені мнісі, біріншіден, оам шін саналы, белсенді, ізгіленген, іскер азаматты алыптастыру болса, екіншіден жеке адам шін – оны мір сре білуге, зін оршаан ортамен арым-атынас жасай білуге йрету. Олай болса трбие процессі деп – оамны талап-тілектеріне сай рбір жеке тланы аыл-ойын, сана – сезімін, ерік –жігерін, мінез-лы ерекшеліктерін жйелі трде алыптастырып, дамытудаы трбиешілер мен трбиеленушілерді зара бірлескен рекетін айтамыз.

Трбиені оамдаы атаратын ызметіне орай зіндік ерекшеліктері бар.

Трбие – оамды былыс. Себебі оамны материалды жадайыны суі, идеологиясыны згеруімен байланысты трбиені масат-міндеттері, мазмны мен йымдастыру тсілдері де толыып, жаа жадайа байланысты жасарып отырады. рине адам жеке тла боланымен, оамнан тыс мір срмейді. Ал оам дегеніміз – адамдарды тіршілік ету, мір сру шін топтасан ортасы.

Трбие масатты – процесс. Трбие масаты айын рі наты мір жадайына сай белгіленсе ана з нтижесін дрыс береді. Оны трбиешілерді з алауымен анытауа болмайды. Себебі трбие масаты оамны, мемлекетті л- ауаты жне оны саясатымен ірашанда тыыз байланысты болады.

Трбие – бірттас процесс. Себебі тла жеке адам ретінде т рбиеленеді. Сондытан жеке тланы кісілік асиетін алыптастыру жеке – дара атарылмайды, керісінше бір мезгілде, бірыай жадайда жзеге асырылады. йткені тланы алыптасып, дамуы ттас процесс.

Трбие – за рі крделі процесс. Жеке адамны алыптасуы бтіндей бір за дуірді ажет етеді. Адам баласы туаннан бастап, есейіп ержеткенге дейін трбиені ыпалында болса, кейінгі уаытта ол зін зі трбиелеу процесімен жаласып отырады.

Екіншіден, трбиелеу барысында ойылан масатты нтижесін кбінесе жуы арада байауа болмайды. йткені рбір жеке тланы мінез- лында дара ерекшеліктері, абілеттері, дниетанымы бірыай алыптасып дамымайды. Оан ыпал ететін ішкі жне сырты факторларды да сері мол.

Трбие – кпжаты процесс. Жасспірімдерді азамат етіп трбиелеу, оамды пайдалы ебекке зірлеу процесі оамны барлы азаматтарыны міндеті, отбасы, мектеп пен жртшылыпен бірлесіп атаратын орта масаты. Дегенмен де ата-аналар мен жртшылыа рекетін адаалап, баыт – бадар беріп, оларды бала трбиесіндегі жмыстарын бірыай баытта йымдастырып отыратын ол – стаздар тобы. Оны орталыы – мектеп. Трбие масаты — педагогика ылымыны зекті категориясы. Оны натылау, жобалау, дайындау — педагогикалы тжырымдар жасауды арауы.

Негізгі дебиеттер:2,3,5,6,18.

осымша дебиеттер:1,3,5,6,9,

Дріс