Диктантыны удуртуп эрттирер комитет.

УДУРТУЛГАЗЫ

 

 

Кызыл 2016 чыл

 

РЕДИЛГЕ-КИЖИЗИДИЛГЕЛИГ ШИМЧЭЭШКИН

“Тгвст, дылывысты, чуртувусту рениили”

Тыва дылы ,

Тыва чери ,

Тыва чону –

Ожууну ш дажы ол-дур.

… А.А. Даржай.

1. Ниити члдер

редилге-кижизидилгелиг шимчээшкинни ужур-утказы.

1.1. Бердинген дрм Тыва Республикада бир дугаар эртип турар «Тыва дыл Хнн» байырлаар ажыл-чорудулгаларны бирээзи – республиканы иштинге болгаш республикадан дашкаар тыва дылды билир чонга «ш не» (дараазында – Диктант ) деп аттыг диктантыны бижидерини чурумун, байдалдарын тодарадып турар.

1.2. Тг-грамматиктиг диктантыны темазы – «ш не».

1.3. Диктант бижидерини удуртулгазын ТР-ны редилге болгаш эртем яамызыны Крнени бюджеттиг эртем албан чери «Национал школалар хгждер институт» (дараазында – НШХИ), ТР-ны Дээди Хуралыны (Парламент) чанында Аныяктар Хуралы (Парламент), тыва дыл болгаш чогаал башкыларыны Ассоциациязы алган.

1.4. Диктантыны бижидерини белеткел, эрттирер база ниити тнел ажылдарын кылырын удуртулга комитеди, диктантыны эрттирерини харыысалгазын ажылчын блк хлээнир. Удуртукчу комитетти болгаш ажылчын блкт дазызын капсырылгаларда киирген (Капсырылга 1, 2).

1.5. Диктантыны онаалгаларын НШХИ-ту тыва филология лабораториязыны ажылдакчылары ажылдап кылыр.

1.6. Онаалгаларны экспертизазын тыва дыл, литература эртеминге, Тываны тгзнге хамарышкан тускай эртемниглер кылыр (Капсырылга) 3). Экпертиза эрткен соонда, онаалгаларга эдилге-чазалганы киирер.

1.7. Республиканы массалыг медээ чепсектерин Диктант бижиир дугайында чонга таныштырып чедирер дугайында дугуржур. Шимчээшкинни дугайында медээлерни чонга чедирерини кол деткикчизи кылдыр “Тыва” КТРК-ны дилээр.

1.8. Диктант дугайында медээ НШХИ-ту сайтызынга http://irnsh.ru чырыттынар.

2. Диктант эрттирерини сорулгазы, сорулганы боттандырар ажылдар болгаш принциптери

2.1. Диктантыны сорулгазы:трээн дылын хумагалап, Тыва Республиказыны географтыг байдалын, тгзн, культуразын, чонну ажыл-амыдыралын рениринге сонуургалды улгаттырары; республиканы чонуну тыва дыл, чогаал, тг талазы-биле билиини денелин тодарадыры.

2.2. Сорулганы боттандырарыны ажыл-чорудулгазы:

- чонну тыва дыл, чогаал, тг талазы-биле билиини денелини дугайында медээни алыры;

- бодуну билиин тодарадып алырынга диктантыны киржикчилеринге таарымчалыг байдалды тургузары;

- тыва дылды ренирини чидиг айтырыгларынга хамаарыштыр массалыг медээ чепсектерини киржилгезин мнээри;

- кижини хамааты туружуну шын хевирлеттинеринге, оо бедик культуралыг, делгем крштг болурунга трээн дылды билирини чугулазын билиндирери;

- диктантыны тнелдеринге даянып алгаш, тыва дылды рениринге хамаарышкан смелерни ажылдап кылыры.

2.3. Диктант дараазында принциптерге даянып кылдынган:

- эки тураны киржилгезини принциви;

- деткиирини болгаш таарымчалыг байдалды тургузарыны принциви;

- шын тнеп нелээрини принциви;

- е сагыырыны принциви;

- ниити хыналданы чорударыны чагыс аай принциви.

3. Диктантыны киржикчилери

3.1. Тыва Республикада болгаш Тывадан дашкаар чурттап чоруур тыва дылды билир хамаатылар шимчээшкинни киржикчилери болур эргелиг. Хар-назынын, билиини денелин, чдлге-сзглелин, ниитилелде туружун чугулалавайн турар.

3.2. Диктантыны дугуржулга ёзугаар таарыштыр организастап каан шлдерге болгаш Интернет четкизинге харыылап болур.

Шлдер дугайында медээни http://irnsh.ru, https://vk.com/mol_parlament_rt деп сайттардан билип ап болур. Интернетке электроннуг арга-биле бижиир адрес: http://irnsh.ru/sh-ne/. Бо шлгден октябрь 31-де 12:00 шакта харыыларыар хлээп эгелээр.

3.3. Диктантыны бижиири халас, хамааты кижи бодуну эки туразы-биле киржир эргелиг.

4. Диктант бижиир шлдер

4.1. Диктантыны республиканы редилге черлеринге, ном санарынга, диктант эрттиреринге чпшээрел берген шлдерге база Интернет четкизинге бижиир.

4.2. Хоорайларны, кожуун, сумуну редилге черлерини, ном санарыны болгаш эрттиреринге чпшээрел берген шлдерни ажылдакчылары диктантыны бижидерини чурумуну дугайында болгаш немелде тайылбырларны алырлар. Кожууннарга болгаш Ак-Довурак, Кызыл хоорайларга белеткел ажылдарыны болгаш эрттирерини кол хлээлгезин тыва дыл башкылары хлээнип алыр.

4.3. Кожууннарны болгаш Ак-Довурак, Кызыл хоорайларны администрациялары диктант бижиир шлдер, онаалгаларны саазыннарга ндрп бээрини, диктантыны организастыг эрттирерини талазы-биле айтырыгларын шиитпирлээрин чогумчалыг болдурар.

4.4. Диктант бижидеринге кзелдиг башкылар болгаш ске-даа эгелекчи кижилерни деткимчези херек. Диктантыны бижимел хевирин ндрер болгаш ске-даа ажылдарны хоорай, кожуун, сумуну акша-хрегизи-биле эрттирер. Интернет четкизи, саазын хандырылгазы болгаш парлаар, ндрер дериг-херекселдер-биле талазы-биле кзелдиг хамаатылар дузазын кадып болур.

5. Диктантыны бижиирини белеткел ажылдары болгаш бижиирини байдалдары

5.1. Диктантыны 2016 чылды ноябрьны 1-ни хннде бижидер. Диктантыны бижидер шактарын харыысалгалыг башкылар чонга таныштырар, четтикпейн баар таварылгаларда дугуржулга ёзугаар таарыштырып ап болуруну айтырыгларын шиитпирлээри магадылалдыг.

5.2. Диктаныны тургузуу болгаш онаалгалары

Диктант 3 кезектен тургустунган. Кезек брзнде 10-11 айтырыг бар.

I-ги кезээ – “Тыва дылым – эртинем”.

Тыва дылды, литератураны, тгн, шын бижилгени айтырыглары кирген онаалгалар.

Оларны аразында Тываны улус редилгезини тгзнге хамаарышкан айтырыглар база кирип турар.

II-ги кезээ – “Тыва черим – байлаам“.

Тываны географтыг туружу, административтиг девискээрлерге, бойдус айтырыгларынга хамаарышкан айтырыгларлыг онаалгалар.

III-ги кезээ – “Тыва чонум – чоргааралым”.

Тыва Республиканы хгжлдезинге агы-агы елерде лг-хуузун киириштирип чораан легерлиг кижилер дугайында онаалгалар бар.

5.3. Диктант бижээнини ниити тнел демдээн ндрер.

5.4. Диктантыны тыва дылга бижиир.

5.5. Диктантыны сзглели чагыс вариантылыг. Кожуун, сумуларда харыысалгалыг башкылар диктант онаалгаларын электроннуг почта-биле алыр.

5.6. Диктантыны сзглелин чонга таратпазы-биле харыысалгалыг кижилерни согуур. Ук харыысалгалыг удуртукчу диктантыны чогумчалыг эрттирерин база харыылаар.

5.7. Диктант бижиирини бетинде киржикчилер онаалгалыг саазыннарны алыр, канчаар кседирини тайылбырын дынаар. Диктантыны кседирини ези – 45 минута. Тайылбырны кылырынга болгаш онаалгаларны кседиринге ниитизи-биле 1 шак болур. Кандыг-бир чылдагаан-биле киржип четтикпейн барган, бижиксеп турар таварылгада, удуртукчуну шиитпири-биле бижидип болур.

5.8. Киржикчи брзн ажылынга тус-тус демдеглелдерни кылырын удуртукчулар баш бурунгаар тайылбырлаар. Ук демдеглелдерни ажылдарны ээлеринге дынадып каар. Бодуну хуузунда демдээн барымдаалап, диктант киржикчизи дыл, чогаал болгаш Тываны тгзнге хамаарышкан билиин боду хынаар. Ажылдарны тнелдери сайтка нп кээр http://irnsh.ru.

5.9. Киржикчилерни кадыыны байдалы-биле, оо дилээн ёзугаар, кседир ени узадып болур.

5.10. Диктантыны киржикчи брз хуузунда кседир. Чанында кижилерден айтырары азы кандыг-бир ном (ске-даа медээ) ажыглаары хоруглуг. Чурум рээн таварылга болу берзе, удуртукчу киржикчини ажылын хлээп албайн баар эргелиг.

5.11. Киржикчилерни ажылдарын тускай хапка суккаш, тпче (НШХИ-ту 423 дугаар рээлинче) 2016 чылды ноябрь 3-ке дээр чорудар.

5.12. Хыналдаже чоруткан ажылдарны рецензиялавас, ээлеринге эгитпес. Апелляция чорутпас.

5.13. Тнелдерни киржикчилерни тускай демдектерин ёзугаар ндрер. Диктантыны шын харыыларын, ниити тнел соонда, декабрь 5-ке чедир сайтка (http://irnsh.ru) парлап ндрер. Диктант тнелдерин республиканы массалыг чепсектер арыннарынга парлаар.

5.14. Диктант бижидерини белеткел болгаш бижиир хнде улуг киржилгезин кргскен идепкейлиг чонга рп четтириишкинни Хндлг бижиктерин тыпсыр. Чогуур ужурлуг баллдарны шуптузун алган тиилекчиге редиглге-кижизидилгелиг шимчээшкинни тускай паспортун тыпсыр.

5.15. Диктант тнелдерин ёзугаар сайгарылгалыг отчётту ажылчын блк кылыр. Чонну хар-назынын барымдаалап, тыва дыл, чогаал, Тываны тгзнге хамаарышкан билиини денелин тодарадыр. Тыва дылды ренирини, ону салгалдарга арттырып бээрини, башкылаарыны айтырыгларынга хамаарышкан бодалдарын чон киириштирер.

6. Диктантылар сзглелдерин тарадыры

6.1. Диктантылар сзглелдерин октябрь 29-ка чедир харыысалгалыг удуртукчуларга чедирип тарадыр.

6.2 . Диктантыны октябрь 31-ни хннде, 12.00 шакта шлдерге бижидер.

6.3. Бижээн ажылдарны ноябрь 3-ке чедир тпке чедирер.

6.4. Диктантыны хынаар хуусаазы – 1 ай (декабрь 5-ке чедир).

6.5. Хндлел бижиктерни 2017 чылда трээн дылдар хннге чедир оргкомитет чорудар.

6.6. Сайгарылгалыг очётту 2017 чылды февраль 20-ге чедир кылыр.

Диктантыны удуртуп эрттирер комитет.

(Капсырылгаларда киирген).