Арым –атынасты жалпы сипаттамасы.

Педагогикалы арым-атнас, адамны психологиясына негізделген крделі рдістерден тратын, іс-рекетте, басалармен араласып-раласу барысында туындайтын ір трлі «кедергілер» проблемасы болып табылады.

арым-атнастаы иындытар - адамны болжанан арым-атнасты жзеге асырудаы «іркілісті» субьективті бастан кешіру кйі, яни, арым-атнас ріптесіні рекеттерін абылдамауы салдарынан, мтінді тсінбеу, оны серігіні тсінбеуі, коммуникативтік ситуацияны зіні психалы кйіні згеруі т.б. салдарынан болатын «ерекшеліктер». иындытар- іс-рекетті, арым-атнасты тоталуы, зілуі, оларды жаластыру ммкіндігін болжау формасымен айындалады. Іс-рекет процесінде иындытарды пайда болуы жне оны саналы тсіну обьектілендіру-проблемалы жадайды пайда болуы шарттарыны бірі екенін, мны зі ойды пайда болуымен дамуыны алышарты мен негізі болып табылатынын есепке ала отырып, ал педагогикалы психологияда адам факторы, алыптасан «иын» жадайдан шыу болып табылады .

азіргі кезде арым-атынас иындытары, немесе «кедергілер» оларды талдау мен жуытауа байланысты трлі позициядан арастырылады. Мысалы: жалпы психологияны тсініктеме беру шегінде, олар маыналы, эмоцияналды, негативтік, тактикалы ретінде блінеді. Олар арым-атнасты коммуникативтік жне интерактивтік екі негізгі жатарымен ара-атынаста болады, мысалы з кезінде, когнитивтік, аффективтік жне мінез-ыты ойлардан крінеді.

Сонымен бірге, адамны арым-атнастар тек ана іс-рекет сипатымен емес немесе эмоцияналды, когнитивтік (мысалы, когнитивті стиль) жне таы баса тла ойларымен теестіріледі.Сондай –а ол нерлым тере жне ке ыпалдар салдарынан болуы ммкін. Адамны арым-атнастаы иындытарыны тмендегідей негізгі салдарын блуге болады: этномдени, мртебелік-позициялы-рлдік, жас ерекшеліктік, жеке дара-психологиялы, іс-рекеттік, тла аралы атынастар саласы. Олар, рине «адам» деген орта ттас жйеде бір-бірімен абаттасып, зара рекеттеседі, біра теориялы трыдан талдау масатында райсысыны рекеті жеке арастырылуы ммкін.

Осы ауымдаы иындытар этникалы сана ерекшеліктерімен, адам санасыны леуметтік жне мдени дамуыны наты жадайларындаы арым-атнасында крінетін ндылытарымен, таптаурындарымен, станымдарымен байланысты. детте, арым-атнас субьектілеріні этно-леуметтік мдени ерекшеліктерінен туындаан иындытарды адамдар солай болуы тиіс деп абылдайды.Сонымен бірге, р іс-рекет субьекті, белгілі бір менталитет иесі ретіндегі арым-атнас ріптесі жне адам ретіндегі оны ойлауы, Л.В. Щерба дл айтандай, ана тіліні формасы бойынша «йылан» (осы ойды В.Гумбольдта білдірген) адам ретіндегі зі соны кілі болып табылатын халыа тн нормалара, дстрлерге, дние жне дниетаным бейнесіне сйкес баса адамдармен зара рекеттесетіні айын. Осы трыдан алып араанда, педагогты арым-атнас сипаты, оны оушылара деген ынталы, аморлы атынасы жеткілікті трде крнекті болып табылады. Мндай атынас оларда сіресе, жеткіншіліктер мен жоары сынып оушыларында наразылы тудырады, йткені, олар соы он жылдыта арым-атнасты нерлым іскерлік, стамды стиліне бадарлана бастады. Осы жерде иындытар пайда болды, оны себептеріні бірі педагогты зіні этно-леуметтік мдениетінен болуы ытимал.

Этно-леуметтік мдени саламен байланыстырылатын арым-атынас иындытарын жеуге болады, яни, егерде оларды згешелігі педагог тарапынан рефлексияланан болса (тсінілген жне абылданан), егер де ол з арым-атынасын, наты білім беру жйесімен, наты білім беретін мекемесімен йарылан конвенционалды атынастар шегінде тртіпке келтіре отырып, адаалай алса, онда жеуге болады.

арым-атынас ріптестеріні жас ерекшеліктері де иындытар туызуы ммкін. Баланы мектепке дейін лкендермен араласанды алайтыны белгілі; жеткіншек жаса дейін балаларды жартысы оршаан леуметтік ортадаы былыстармен араласуа басымдылы крсетеді. Мндай басымдылы жоары сынып оушыларында мектеп бітіргенге дейін, бозбала мен бойжеткендерді штен біріне жуыы айтадан лкендермен арым-атынаса ызыушылы таныта бастаан кезге дейін стем болады. лкендермен, педагогпен арым-атынас жасаудаы иындытар кбінесе, шкіртті соны ішінде жеткіншекті зіні ішкі дниесі лкендерге тсініксіз, олар оны лі бала деп есептейді деп ойлауымен байланысты пайда болуы ммкін (сондытан да педагогты сыныпта «балалар немесе балалар мен ыздар» -деп сйлеуі жаымсыз жне сын кзбен арау реакциясын тудыруы ммкін).

арым-атынас иындытары, педагогты жмысбастылыы немесе баса ызыушылытарына арай жастар субмдениетіні музыка, бейнелеу нері, би, киномотограф, тіл білмеуі мен ндылытар лемін білмеген кезде пайда болуы ммкін. Мндай жадайда педагогта оушылармен арым-атынасты орта мні жо. Педагогикалы арым-атынастаы ке мен бала проблемасы «малім-оушы» ролдік атынастарынан те байалады. Педагогты жасты ерекшеліктерімен байланысты арым-атынас иындытарын жеу оны немі тлалы жне ксіби зін-зі дамытуында, оны оам міріне араласуында, жастар леміне ызыушылыында жатыр. «Кім зі лаулап жанбай, бысып жатса, басаны да лаулата алмайды» - деген кне даналы.

иындытар сонымен атар, оытушыны з студенттерінен немесе тыдаушыларынан жас болан кезде пайда болуы ммкін. Мндай жадайда педагогты ересек болып крінуге ьырысуы оны іскерлік арым-атынас мнерін айырыша крсетуінен, дауыс ыраыны ажетсіз атадыынан, стилистикалы формалды тілдік ралдарды тадауыны еріктілігінен крінеді, бл арым-атынас жадайыны табиилыын бзып, оны жайлылыын иындатады.

рбір адам зіндік арым-атынас стилімен ерекшеленеді. Бл фактор адамны арым-атынаса баса адаммен тскен кездегі мінезін анытайды.

Арнайы ксіби арым-атнаста ,арым-атнас трлеріні мынадай дістері кездеседі: арнайы іскерлік, ылыми, оаады, трмысты.

Арнайы іскерлік сйлеу стилі. Бл стиль мірде практикалы жаынан жне ксіби іс-рекеттерде те маызды. Ол ы орау органдарында, басарма, леуметтік орталарда жазбаша алай олданылса (іскерлік жазбалар, нормативті акт, іс-ааздарын шыару т.б.) дл солай ауызша формада да олданылады. (жиналыстарда баяндама ортындысын айту, те маызды жиналыстарда сз сйлеу т.б.).

Арнайы іскерлік стилде, стильш трге блінеді.

- ыты

- дипломатиялы

- административтік-концелярлы

Оларды райсысыны зіндік сйлеу мні , коммуникативті формасы мен зіндік специорикасы болады. Сонымен меморандуль, нота, коммюнике дипломыналы коммуникатцияа олданылады, хат жазу,анытама баяндамахаттамалары, сенімділік кулігі, бйры, арыз, мінездеме сияты трлер административті концелярия трінде кездеседі; за, бап, тарау, нормативті акт, жолдама, тарма сияты тсініктер ыты стилде кездеседі.

Бл іскерлік стилде, терминдер андай за жазылып лкен маына берсе, дл солай ысартылып сол ымды тсіндіре алады .

Терминдер кп жадайда мынадай маына береді.

- жаттарды атауы, сауалнамалар жргізу, келісімдер,контракт т.б.

- мамандыына байланысты аталу трі, жадайы, орындау функциясы, педагогты леуметік жадайы, сот, менеджер, компания презденті, тергеуші, психолог, бугалтер т.б.

- процесуалды жмыстар (экспертиза жргізу, сра жргізу, баалау, атестатция т.б.) немесе прорессияналды іс-рекет есеп шыару, апарат талдау, анытамалар дайынду т.б.)

Іскерлік стилі апаратты обьектілігін талап етеді. жаттарда

келтірілген текстерде жеке субьективті пікір кездесуі керек. Іскерлік стилде олдананда шыармасы компактт , экономды сзді шеберлігіні асып кетпейтіндей боланы жн. Онда стандартталан сйлеу алпы болу керек.

Іскерлік сйлеуде сйлеу мдениеттілігі болу керек. Мойындап,

кішірейіп сйлеу трінде: «- зімізден кешірім тінеміз», рау мнерінде «біз сізді кмегіізге сеніп отырмыз», мейрімділік пен келісімділік мнерінде «мен сізді пікіріізге осыламын», сзді аятаанда «мені ойымшабіз бгін кп сраты жауабын шешкен сиятымыз» т.б.

ылыми сйлеу стилі. Бл стиль кбінде арнайы бір ылыммен айналысатын мамандарда, саба беретін педагогтарда, жаалы аша білетін тлаларда кездеседі. Бл стиль ылыми тракаттарда ,статияларда, тезистерде, диссертациялы зерттеулерде, ылыми ебектерде ,конференция, семинар, лекцияларда кп олданылады.

ылыми сйлеу стилі мынадай негіздермен белгіленеді:

- жекешеленген арым-атнас солай деп саналады, алай байалды,аырысында т.б.)

- апаратты логикалы мазмны, талылау трінде т.б.

- абстракті лексика (мысалы; мні, назар аударуы, бар, олданыста, траы, олданылады т.б.)

«Мен» концепциясыны орнына «Мен»кпше трі олданылады

( біз солай деп ойлаймыз, біз баылаймыз, бізді пікіріміз бойынша т.т.)

Жалпы оамды сйлеу мнері кез-келген кпшілікті алдында

сйлеген ойды жатызуа болады. Мысалы ; ыса бір-екі сз, жиналыстасйлеу, телевиденияда, лекция, семинар, газет, журналдар, т.б.

Публицикалы стиль (латынша publicus-оам) оамды ортада, саяси оам, идеологиялы, экономикалы мдени т.б. орталарда олданылады.

Публицистикалы стиль мынадай стилдермен ерекшелінеді; информаттивті, жатты -длелдерді натылыы.олданылатын материалдарды жинатылыы.