Педагогикалы арым – атынас ны(стилі).

стаз алдын крмейтін мектепке барматйын бала аз. Педагогты басты міндеті солара з білгенін жеткізу, кз крнеу лгі болу. Соны басты ралы сз. стаз сзі шкіртіне білім беру, не болмаса трбиелелу йтеуір бір «жасыны» жеткізу, сол арылы ыпал ету. Мектепте малімні, жоары оу орындарында стазды іс-рекеті, жріс – трысы ана емес сйлеген сзі де р ашан трбиелік маынаа ие. Оу іс-рекеті кезінде білім беру мен атар стаздар арым - атынас лгісін крсетеді жне соан йретеді. стазы мен шкірті арасында арым –атынас белгілі бір талаптара сай орнамайтын болса, онда оу іс-рекеті жзеге аспай алады.

стазды арым – атынас ны оны оушылармен болан ммілесіні алашы адамынан - а байалады. Ол салырт млімет бюеруден монологты беделін дріптеуге дейін р трлі мнде дамуы ммкін. арым – атынасты е тиімділігі – ізгі ниеттегісі екені белгілі. Кейінгі кезде оыту мен трбиені ізгілендіру мселесі жиі ктерілуде, мысалы «ызметтестік педагогикасы» осыан негізделеді. Бны басты ерекшелігі оушы мен оытушы арасында те ылы, субъект – субъект сипатындаы арым –атынасты орнауы. Бл тлааралы немесе диалог трінде жзеге асады. Ол шін оытушы мен оушыда ізіглікті мндегі коммуникативтілік алыптасуы тиіс: психологиялы, тжірибелік, арым –атынас мдениеті, адамны нды тстарын ажырата білуі ажет.

Оушыларда, тыдау жне сйлеу, сра ою жне жауап беру, з пікірін длелдеу жне оны орау, басалармен араласу т.б. алдыптастыру шін, педагог зі коммуникативтік білім, білік, дадылар мен сйлеу мдениетіні озы лгілерін крсетуі тиіс. Педагогты мндай асиеттері жмыс барысында, мірлік тжірибесі арылы алыптасады. Бл ретте педагогикалы арым - атынасты мынадай екі трін атап крсетуге болады:

1) жалпы арым –атынас станымдарыны болуы, мысалы, моделі-лгісі, трлері, формалары, технологиясы мен техникасы;

2) арым – атынасты жеке тлаа ана атысты станымдары - немесе оны зіні ана ны, мысалы, наты мміле тсілдері мен ралдары, білімі мен тжірибесі болып ол арым атынас ахуалына, ріптестерді ерекшеліктеріне т.б. байланысты;

Педагогты арым – атынас мдениеті тек оны зі шін ана емес, оны оршаан леуметтік орта шін де маызды. Сз трінде мміле орнатуда адамдар арасындаы жас ерекшеліктері, мір тждірибесіні р трлі болуы ,оны крделендіреді. Педагог маманны ерекшелігі осы айырмашылытардан туындайтын кедергілерді жене білуі. ріптестерді білімі, трбиесімен бірге зерделік дейгейі, эмоционалды ерекшеліктері, леуметтік даму дрежесі де зара мміле орнатуа ыпал етеді. Педагогикалы арым –атынаста стазды лшынысы, з масатына жету шін тадап алан сйлесу не сйлеу ны да маызды.

Педагогикалы жмыста тек жаымды жадайлар емес, керісінше теріс мінезді оушылар, сз тыдай алмайтындар, кіл кйі былмалы не болмаса тйы мінезді, жалкеш, рыса, т.б. р трлі оушылармен сйлесуге, ммілелесуге тура келеді. Педагогты міндеті – олара трбиелік ыпал етіп, згеруіне жол ашатын сер алдыру. Педагогты масаты – білдіру, йрету, дадыландыру, дамыту, айта трбиелелу боландытан, з арым – атынасы арылы белгілі бір о нтиже алуа мтылу.

Педагогикалы арым – атынас нтижелі болуы шін, оан арнайы оып йренуі, жаттыуымен оса, болаша стаздар зін -зі трбиелеуі, кнделікті леуметтік олртадаы арым – атынасы арылы тжірибе жинатауы тиіс.

Педагогикалы арым – атынас ны дегеніміз – осы рдісті бастаушы жне оны остаушы, оан енуші басаларды арасындаы ммілені тиімділігін амтамасыз ететін тоысу трі. Ол ресми - іскерлік, ылыми, кпшілік, жекелеген ріптестер арасындаы сйлесу арылы ммілеге келу, мліметтілік болып блінеді.

Ресми- іскерлік арым – атынас. Бл практикалы талаптара жне ксіптік іс-рекетке байланысты туындайды. Бнда зара пайданы кздеген келісім, ммілегерлік маызды. Бндай арым – атынас сзді натылыы, маынасыны тсініктілігі, тілді арапайымдыы, ксіби сздер мен терминдер, сол салада кп олданатын сздерді пайдалануды талап етеді. азіргі кезде стазы мен шкірті арасындаы арым –атынасты да «іскерлікке» жатызуа болады. йткені тараптар зара педагогикалы арым –атынасты нтижелі болуына мдделі: стаз зі жеткіщзіп отыран білім, білікті шкіртіні толы ынуына, шкірті- стазды оан ажетті білімді толы бенруіне мдделі. Сондытан оларды арасындаы байланысты белгілі бір іскерлік сипата ие денуге болады.

Іскерлік арым – атынас басару, ыты, леуметтік мміле орнатуа ызмет етеді жне ауызша, баяндама, есеп беру, сз сйлеу, ызмет барысындаы сз, гімелесу, келіссздер т.б., жазу трінде болуы ммкін, мысалы, хат алмасу, нормалар жиынтыы, іс ааздары т.б

Ресми іскерлік арым –атынас ны тмендегіше блінеді: кімшілік –іскерлік- мектеп жне баса да оу орындарында бл білім беруді басару, трбие жмыстарын йымдастыру, осыан орай жиналыстар мен мониторинг жмыстарында, білім мекемелерімен арым –атынаста олданылады; занамалы – оу- трбие мекемелеріне атысты оушылар мен стаздарды ыты мдениетін алыптастыру, за талаптарын орындауа атысты гіт, насихата байланысты аытуа болады; дипломатиялы немесе елшілік – адамдар арасындаы ммілені реттеу, келісімге келтіру, талаптарды жзеге асыруа байланысты практикада олданылады.

Жазу тріндегі арым –атынастар анытама, олхат, тініш, арыз, хаттама, мінездеме, баяндама, бйры, аулы, арар, шешім т.б. трлерде болуы ммкін.Іскерлік арым – атынас наты, ысаша, тсінікті, терминдерді дрыс олдану талабына жауап беруі тиіс. Бндай жадайда терминдер – жатты аталуын білдіреді, мысалы, хат, арар, білдіру, сраныс, келісім, хаттама, тізім т.б.; адамны мамандыын, ахуалын, ызметін, леуметтік жадайын, білдіретін терминдер, мысалы, педагог, сот, коммерциялы директор т.б.; рдістік(процессуальные) –тексеру, баалау, аттестаттау т.б.; ксіби іс –имылына байланысты- млімет беру, есеп беру, анытама зірлеу т.б.;

Іскерлік арым –атынастар мліметтерді шынайылыын талап етеді. жаттар мен зара тікелеу байланыста жалан айту не жалан млімет беру жалпы педагогикалы рдісіті нтижелі болуына кері серін тигізеді. Бнда сйлемні ысаша сйлеу тіліні наты болуы, детте педаго.гикалы рдісте жиі олданатын сздерді пайдалану тымды.Сйлесіп отыран таырыпты наты жне ысаша ашылуы, дрыс жеткізілуі маызды. Іскерлік арым –атынас кезіндегі сз- кіріспе, сипаттама, нтижеден трады.

ылыми сипаттаы арым – атынас – ылыми іс- рекетте алыптасады: шкірті мен стазы арасында, ылыми масатты кздеген жым жне топтар арасында болуы ммкін. Ірі жиналыстар мен кіші - гірім семинарлар, жеке кездесулерде ылыми мселелерді шешуге арналан арым –атынас. Мнда аса маызды ылыми тілді мегеру. р ылым саласыны зіне тн сйлеу жне жазу ны, онда олданатын терминдер, сйлемдер, мен сздер, жиі олданатын сздік рылымдары болады. Оны ішінде жазу сзіні трлері, мысалы, трактат, маала, тезис, анытама, тсініктеме, ылыми ебектер - монография, оулы, оу ралы, дістемелік рал, дріс, баяндама т.б.; сйлеу мнері – ылыми сз- наты, ыса, аны. Логикалы болуы маызды.

ылыми сйлеу мнері: жалпылау- саналады, дегендей, атап айтанда, крсетеді, кпжадайда, жиі кездеседі, сонымен, айталы т.б. оданылады; мліметті логикалы жеткізу –ойтжырым, ой орыту, ой жргізу, салматы длелдер; дерексіз сздерді олдану мнері – мні, кіл блі, баршылы, ралады, олданылады, іске асады т.с.с.; ылымда «мен» орынына – біз есептейміз, біз йарды, біз шешімге келдік, біз байады, бізді пікірімз бойынша, бізді тжірибеміз крсеткендей т.с.с.; жаын мндегі сйлемдерді олдану, мысалы, белгілеу ажет, крсету керек, тоталуды жн крдік, арастыру керек, ммкіндігі байалады, орытынды шыаруа болады, практика крсеткендей, а йтуа болады т.с.с.; крделі сйлемдерді олдану, мысалы, егер... онда...йткені; солай бола трса да, алай да т.б.;

ылыми – педагогикалы сйлеу мен жазуда мтінні жекелегшен бліктері арасында бірізділік пен сабатасты, байланыс болуы тиіс. Ол шін р трлі тсілдер олданылады, мысалы, біріншіден, екіншіден, ішіншіден деген секілді; не болмаса, уелі мынадай болды, одан со ол былайша згерді; олай болса, бдан ...ой орытуа болады;

Байланыстыру шін мынадай сздер олданылады: біра та, сонымен, айталы, дегенмен, десек те, сондытан, йткені, йтсе де, бдан келіп шыады; айрыламыз, арастырамыз, круге болады; ажет, керек, маызды, мнді т.с.с.сонымен, атап айтса, соында мынадай орытынды, сыныс т.с.с.

ылыми сйлеу мнерін конференция, ылыми семинар, ылыми жиналыстар да, алымдармен мміледе пайдалану сйлеушіні ресін крсетеді. Бра мектеп оушылары мен блайша слесуге болмайды, йткені олар бны тсіне алмайды.

Кпшілік ауым алдында сйлеу мнері. Кпшілік алдында сйлеген кезкелген сз, баяндама, ауызекі сз, дріс оу, схбат не болмаса жазу тріндегі – хат, маала, пікір т.б. осыан кіреді. Кезкелген сз сйлеу трі, мысалы, ата - аналар жиналысы, педагогтьар жымы алдындаы сз, баса да кп адамдар алдында сйленетін сз.

Кпшілік сз оамды- саяси, идеологиялы, экономикалы, мдени мселелерді ктеруге байланысты арым – атынас орнатуда, апарат ралдарында да олданылады. Мндаы маызды мселе, айтатын сзді мазмндылыы, ажеттілігі, кпті ызытыруы.

Сзді кпшілік трі мынадай ерекшеліктерге ие:

- малуматтылыы, жатты-длелдік натылы, жинатаушылыы, пайдаланан материалдарды ресмилігі;

- шынайы мір былыстары мен длелдер, длелдерді шынайы мірде боланына длелділігі мен жаалыы; оиа, хабар, кргендерді гімесін пайдалану;

- кітап сзі, мысалы, талылау, іс - рекет, зерттеу, тсіну, алмастырады, сайды, жйе т.с.с. сздерді пайдалану;

- наты біреуге баыттау, мысалы, наты ріптесіне арналан сз. Мен сізге айтып трмын, осы жерде отырандар т.с.с;

- эмоционалды, уатты, тсінікті, артистік мнерде айтылатын сздер, мысалы, маал, мтелдер, зінділер, даналы сздер, салыстырмалау, састыру т.б. пайдалану;

Кпшілік алдында сз сйлеу шін ар.найы дайынды ажет: арты сздеді алып тастау, ойды жйелеп айтуа, логикалы байланысын, ысалыын, нын дайындап алу; алжы, сыа, ткір сздер пайдалану; педагогикалы практикада, сгіс, кеес, зілді орынды пайдалану ажет. йтпегенде оны трбиелік сері кереар болма.

зіні сзін тыдаушыл кіл ойып тыдап, ынуы шін ділмар, ым, ишара, жасауларды орынды пайдалануы тиіс, халымыз «ымды тсінбеген, дымды да тсінбейбі» деген. Мнда кзарас аса маызды, «кз- кілді ай,насы» деген халымыз таыда. Сйлеушіні бет лпеті де маызды ызмет атарады.

арапайым арым – атынастаы гімелесу. Бл р трлі масатты кздеуі ммкін жне оитбасы, рбылар арасында, дос- жарандар мен атар ксіби байланыстарда олданылады. Бндай сйлесуда алдын –ала дайынды болмай, сурып салма трдежзеге асады. Тлалар арасындаы бейресми гімелесу, диалог трінде болып ріптестер арасында арым –атынас орнату ызметін атарады.

ріптестерді р айсысы зін длелдеуді кздеуіне байланысты бнда эмоционалды астары байпалып трады. Сондытан сйлеу рекеті баса да имыл-арекеттер, ым, ишара, жасаулар, бет лпеті т.б. тоысады. Сйлеу мнері: деттегі трмысты сз саптау, субъективті баалау, кіл кйіне атысты пікір айту, ысартылан, «тл сздер», натурализмадер, маыл, мтелдер т.б. болуы ммкін. Срау ою, леп белгісі, «итермелеу, жеителеу, трткі беру, озау салу»тріндегі сздер кп олданылады. Бндай сздер ахуала байланысты, орнымен олданылуы тиіс.

Оу-трбие жмыстарында сзді бл трі малімні оушылармен ммілесін жаындатуа кмектеседі. Десе- де, сзді бл трін деппен, педагогикалысталыпен пайдаланбаса оушылар арасында беделден айрылып алу бден ммкін.,

Мліметтілік(коммуникациялы) - зара апарат алмасуда олданылады. ріптестерді арым – атынас масатына ажетті мліметтерді жасы білуі, жан – жаты маліметті болуы оны нтижелігін амтамасыз етеді. Педагогикалы рдісте бл кбінесе оыту, білім беру барысында олданылады. Тлааралы арым – атынасты жоары дегейі- ашыты пен соан сйкес кері байланысты болуы.

Бл ретте зара арым – атынасты мынадай нын арастыруа болады:

- зін басалара ашу, малуматтылыын кеінен таныту, сз болып отыран объект жайлы білімін толы крсету;

- зін дріптеу, бны крсеткіші, кері байланысты толы орнуы;

- ашытыты тмен дегейі, тйыталу, басалар оны танып –біле алмайды; Бнда адам зіні пікір, ойы, идеясы, сезімі, жылы шырайын таныта алмайды;

- зін оау, ашытыы тмен, біра кері байланыс кшті; Бааларды жасы біліп алу, зі туралы кп білдірмеу;

- «адысан» мндегші арым – атынасты ашытыы да жеткіліксіз, екі тарапта толы ашыла алмайды, демек кері байланыс та толы орнамайды.

арым – атынасты бл трі трбие жмыстарында, сіресе леуметтік проблемалы оушылармен жмыста кп байалады. Олар, здеру туралы білдіргісі келмейді, ал стаз нерлым кбірек білгісі келеді.

 

6.Сз тріндегі арым - атынасты маызы мен трлері.

 

Ежелден халымыз сз жне оны арым – атынастаы маызын жоары баалап, оны тере мегерген адамдарды «шешен», «ділмр», «сзуар», «сзше», «сзге мар», «сзге ста» деп ал оны тыдаушыларды «йма ла», «апа ла» деп сзді абылдауына арай сипаттаан.

Сзге аса шебер адамдарды шешен деп атап оларды сіресе билік айтуа, крделі мселелерді шешуге араластыран. Ел баарушыларды басты абілетіні бірі ділмарлы болды.

аза халы сз неріне атысты бай тжірибе жинатап соны бір парасы тлімдік сзге атысты. Бл ретте л- Фарабиден, Ж.Баласани, Ахмет Йгнеки жне баса да ламалардан бастып аын жыраулар шыармаларында сзді тлімдік мні жоары бааланады. Одан кейінге аындар мен лама алымдар А.нанбаев. А.Байтрсынов, Ш.дайбердиев, М.Жмабаев, М.дулатов, Ж.Аймаутов сынды белгілі оам айраткердері де сз неріні адама серін жоары баалайды.

стазды сз, малімні сзі халымызда ран сзінен кем емес еді. Тек кейінгі кездерде малімні сзі атты шыатын дауыс, насихат айту мнері, зілді- кесілді пікір, беделін ала тарту секілді трбиелік ыпалынан грі, наразылы туындататын не болмаса естісе де тыдамайтын сипата кшті. Бны басты себебі, болаша стаздарды сйлеу мдениеті мен мніріне арнайы дайындалмауы.

Мектепте оытушы сзі, жоары оу орындарында стаз сзі – оушылары мен шкірттері тыдайтындай мазмнды, оларды іс - рекетке жетелейтіндей серлі, санасына ой салатындай маызды болуы тиіс. Оны стіне стаз сзі сапасы мен мазмны жаынан леуметтік жауапкершілікке ие. Педагогикалы дебиеттерде «педагогикалы сз» ымы алыптасан.

Сз, тілді арым атынас ралы ретінде пайдалану рдісі. Тіл –сзді мазмны мен мнін айындайтын рал. Белігі бір тілде адамдар сйлеуін ойса, ол тіл ретінде жойылады. Соынан оны пайдаланан ел де, лт ретінде жойылады. лемде бндай былыстар болан, мысалы, латын тілі, Америкадаы ндістер тілі, арамилер, шаатай тілі т.б. Тілді тетіктері- сзді абылдау, сзді айту, ішкі сз.

Сзді абылдау дегеніміз – сйлесу рекеті кезінде ріптестерді бірін – бірі ыну шін сзді кіл ойып тыдау арылы тсінуі. Сзді дрыс тсіну тыдаушыны сзді білуі, сйлесіп тран нысана тірегіндегі білімі, ынтасына байланысты.

Сзді айту – бл сйлеушіні тіл тазалыы мен сздік орыны байлыы, байланыстыра сйдеуімен исындылыы; Ішкі сз – ой тріндегі сз. алымдардый айтуына араанда аджам ай тілді жасы білсе сол тілде ішкі сзі алыптасатын крінеді немесе білглі бір тілді жетік мегеруіні крінісі ішкі сзді сол тілді болдуынан байалады.

Сзді арым – атынасты ызметі:

- малумат беру немесе апараттандыру;

- мнділігі – белгілі бір сезіммен астарласуы;

- ниетін білдіру;

Сзді ызметі жайлы пікірін А.Байтрсынос «тілді міндеті – аылды адауын адаанша, иялды мезеуін мезегенше, кілді тюін тйгенінше айтуа жарау» -деп білдірген.

Сз трлері: ауызекі сз, жазу тріндегі сз. Ауызекі сз – белгілі бір ахуала байланысты тікелей сз жне астарлы сз трінде болады. Олар монолог- бір адамны белгілі бір тыдаушылара аратып айтан жеке сзі. Ол адамны з білімін, пікірін за исынды, бірізді сзбен айтуы. Диалог – екі не бірнеше адамдар арасындаы сз тріндегі арым –атынас.

Педагогты ауызекі сзі – педагогты сйлеу кезінде тлімдік ыпал етуге ниеттенуі. Сондытан ол мыналарды амтамасыз етуі керек:

- педагог пен оушы арасында зара ыпалдасты, мміле орнатуды кздеуі;

- оушыларды санасы, сезімі мен іс-рекетіне о маынада ыпал етуі, оларды мотивтері, сеным, нанымы, іс-рекетіне дрыс баыт беру;

- сзді толы жне саналы абылдау арылы білім мазмнын жне трбиелік серін з бойына сііруі;

- сз рекеті арылы оу жне трбиелік іс-рекетін тиімді де тымда йымдастыру;

Оу рдісіндегі стаз сзі сабаты басынан соына дейін білім алыптастыруды кздейді. р трлі крнекіліктер, электронды ралдар т.б. олдануына арамастан сз олданылады. Сз тріне, мысалы, жазу, ауызекі айту мнеріне т.б. арамастан ол сз неріні жалпы аидаларын станады таолап етеді.

Диалог – екі адам арым – атнаса енгендегі сз рекеті. Ол ым, ишарат, жасаулармен, дауыс ыраымен сйемелденеді. Диалог сйлесушілерді біріні сзін екіншісіні уаттауы, натылауы, сратарды айындауы, бір-біріні пікір білдіруіне, тсінікті болуына кмектесуінен трады.

Ішкі сз – ішкі сзде ой алыптасады, ыса, зік-зік трде болады. Ол реттеуші жне жоспарлаушы ызмет атарады.

Сзді асиеттері - мазмндылыы, тсініктілігі, мнділігі, серлілігі. Бларды барлыыны трбиелік маызы бар – йрету, аыл айту, кеес беру, нсау беру, тініш білідіру, нандыру, иландыру, сендіру, бйры беру т.с.с.

Сз тріндегі арым – атынас педагогикалы іс - рекет рамыны негізгілеріні бірі. Сз тріндегі арым – атнасты тікелей жне жанама трлерін(вербальді, вербальді емес) трлеріні техникасын мегеру педагог мамандар шін аса маызды. Педагог сзіні мнділігі, білімдік, трбиелік ыпалы оны осыларды жете мегеруіне байланысты. Осыан орай халымызда «адам-сйлескенше, жылы кісінескенше», «сз сйектен теді, тая еттен теді», «сзді кркі маал...» деген секілді маал, мтелдерден баса аын-жыраулар да сз жне оны адама сері мен іс- имылына, мінез лы мен жріс – трысына ыпалы жайлы айтан, мысалы, Абай:

уаты кшті, нрлы сз,

уатын білген абайлар...- деген.

Белгілі тіл танушы алым А.Байтрсынов «тіл -рал» дей келе оны адама ыпалы, сйлеу мнері мен ережелері жайлы ылыми мндегі пікірлер алдыран. Халымызды біртаур аындары Ж.Аймаутов, М.Жмабаев, М.уезов, .Мсірепов т.б. сз жне оны адама тигізетін сері жайлы айтан.

Педагогикалы рдісте, мысалы, саба сінде неболмаса трбиелік іс -шараларда олданылатын сз трлері –монолог немесе гімелеу, мектептегі дріс, тсіндіру, ыныдыру, бір ымды ашып тсіндірудегі сзі, баалуа арналан сз, диалог тріндегі сз- гіме, сра- жауап т.б. трінде олданылады.

Педагогикалы сзге ойылатын талаптар:

- заманауй тіл нормаларына сйкестігі- сздерді дрыс олдану, дрыс айту, грамматикалы, лексикалы, т.б. ережелерді сатау;

- сзді эмоционалдылыы мен натылыы, анытыы;

- тіл тазалыы, оушылар не студенттерді абылдауына сйкестігі;

- терминдер мен баса тілден келген сздерді маынасын дрыс прайымдап, олдану;

- сздерді, ыныты болуы тіл мкістігіне жол бермеу; логикалы байланысы мен айтып тран зат не былыс жайлы толы млімет беруі;

Осыан орай педагог сзіні з ызметі бар: білім беру; трбиелік ыпал ету; іс -рекетіне трткі беру, озау салу; іс- имыла жмылдыру; ой-санасына баыт, бадар беру; ндылы баыдарына ыпал ету т.б.

Педагог сзіні ерекшеліктері бар:

- стаз сзіні кпшілікке, оушылара баытталуы;

- малімні ауызекі сзіні екі салаулар арылы: дыбыс жне кру арылы абылдауны;

- стаз сзі кпжадайда суырып салма трде болуы;

- стаз сзін тыдаушыларды барлыыны бірдей абылдап р трлі тсінуі;

азіргі кезде педагог з сзін р трлі крінекіліктермен сйемелдеу ммкіндігіне ие. Алайда сзді баса тілмен шбарлануы, тіл байлыыны жеткіліксіздігі, кейбір сздерді маынасын дрыс тсінуге тыдаушыларды білім, білігіні жеткіліксіздігі кері ыпал етуде.

стаз сзіні атаратын ызметі оны сапалыына байланысты. йткені ол толы тыдаушыа, оушыа жетуі шін дрыс айтылуы, дауыс уатыны ажетте дегейде болуы, мазмндылыы мен логикалы байланысты, аны жне тсініктілігі маызды. стаз сзіні ызметі тмендегіше крсетіледі:

- сз арылы оушылара білім беруі немесе білім мазмныны жеткізуі;

- оу рекетіні тиімділігін амтамасыз етуі;

- оушы мен малім арасындаы арым –атынасты нтижелі болуына шарт тзуі;

Сз арылы оушылара бюілім мазмныны жеткізуде стаз сзі ызыты, тартымдылыымен оушыларды зейінін ажетті дегейде стап трады. Оларды осы пнге деген ызыуын арттырады жне белгілі бір пн бойынша білімні ажеттілігін сезініп, ндылыын тйсінеді. Мысалы, М.Жмабаевты шкірттеріне дріс оудаы шеберлігін оны бір оушысы, лайдан мсін жасаандаы мсінішіні рекетімен салыстыран. Ол «М.Жмабаев лекция оыанда бір ойды айтатын да одан со оны тарататын. Сондаы сздері бізді ой –санамызды билеп алатын?»- деген.

Малім жаа материалды оушылара жеткізуде білім алыптастырумен бірге оларды осы пнге деген ызыушылыын оятып, ізденіске жетелеуі маызды. стаз сзі малумат берумен оса, оушыны санасы мен сезіміне ыпал етіп оларды ойа жетелесе, іс-имылы мен жріс-трысына ыпал етуімен нды.

Оытушыны сзіні міндеттерін орындауын маналардан круге болады: малуматыны толытыы; біліміге мміле алдыптастыруы; білім негшізінде іс-рекетке мтылысы мен жріс-трысында басшылыа алуы;

Оытушы сзін абылдауыны нтижелігі: зердесіні байытылуы, білімді ой елегінен ткізіп здестіру арылы тлалы сапаа айналдырыуы; з іс-рекетінде біліміне сйенуінен крінеді.

Біра та кпжадайда бл міндеттер толы орындалмайды. Сол себепті білім оушыны жеке тлалы сапасына айналмай, тек малуматтар жинау ана болып отыр. Бны таы бір себебі осы кнгі бюілімге ойылатын талаптарды кейбір тстарыны жасатыында, айталы, білім мазмнын тест амрылы тексеру. Білім оушыларды санасында мірмен байланысы жо абстракты ымдар трінде алыптасуда.

стаз сзіні таы бір ызметі, оушыларды оу рекетіні тиімділігін амтамасыз етуі. стаз сзі оушыларды ой –санасын зіне «байлап оюы» тиіс. йткені оукшы малім сзін тыдау барысында біратар амалдарды жзеге асырады, мысалы, тыдап отыран мліметтерді ойша кзалдына келтіреді; оны з білгеніме, тжірибесімен саластырады; есте сатайды; оытушы сзіні исындылыын баылайды; оны ой рісіні дамуын зерделейді. Егер стаз сзыны темпі бзылса, ло.гикалыв байланысы болмай алса, мазмны жеткіліксіз болып алса, малім имыл –арекеті сзімен сйкес келмей аслса онда оушылар тарапынан білім мазмны толы абылданбай алады.

стазды коммуникативті рекеттері – сзіні дрыстыы мен мазмндылыы, сздік орды пайдалануы, оушылара талап оюы, таырып тірегнідегі зілдесе біліуі т.б. окшыларды танымды ызыуын арттырады, мотивтеріне ыпал етеді.

Педагогикалы зді атаратын ызметіні таы бірі - оушы мен малім арасындаы арым –атынасты нтижелі болуына шарт тзуі. Бл оушы мен стазы арасында байланыс орнтауын амтамасыз ету арылы зара ызметтестік орнатады. Оушыны білім мазмныны абылдауымен здестіруі де осыан байланычсты. стаз сзі осы байлансты реттеуші, баыттаушы, тзетуші ызметін атарады. Мнда оытушы оушылара талап ояды, кемшіліктерін крсетеді,кмектесіп жібереді, ниетіні білдіреді; оытушыны дауыс басымы, сз ыраы, бет лпеті, жасаулары мен ым-ишараты т.б. барлыы да маызды.

Кп нрсе оытушыны сз арылы арым- атынас орнату нына байланысты, мысалы, ылжатасу, орыту, тілектестік лебіз; леуметтік станымы – балармен арым –атынасы оан анааттану алып келеме жо иыншылытармен кйзеліске шырата ма, міне бл да аса маызды. Мнда арым –атынас ныны орындылыы маызды. Бл туралы белгілі педагог А.С. Макаренко «аншалыты талап ойса, соншалыты лкен рмет білдіру» деген ережені стануды тымдылыын практикада длелдеген.

Сзді тиімділігі педагогты абылдаан шешіміні орынлалуы, мртебесіні суі, оны беделін арттыруыа кмектеседі.