Иын» балалармен арым –атынас ерекшеліктері.

 

Педагогикалы ызмет барысында кезкелген стаза мінез –лы «иын» баламен не болмаса мінез лы крделі адамдармен кездесіп трады. Жмыс барысында кейде келісе алмаушылытар, рыс –керісті ахуалдар да туындайтын жадайлар болады. Педагогикалы сталы(шеберлік емес сталы-деу керек, себебі стаз –осы ста сзінен шыан) жне соны аясында стазды арым –атынас жне иын ахуалдардан шыу мселесін де арастырады. Атап айтса, рыс керісті ахуалдар да алдымен екі тарапты да «сабасына тсіру», мысалы, «не болып алды кне сабыр етіп, маан тсіндіріп берідер» - тотату, одан со мселені аны –аныына жету, жне шешу секілді тиімді жолдарын сынады.

Зерттеулерде кбінесе «иын» балалар туралы айтылады, біра мінез –лы крделі адамдара ерекше мн берілмейді. Педагогикалы, психологиялы, леуметтану, философиялы дебиеттермен танысу барысында бндай адамдар – белгілі бір ахуал туындамайынша ешкімге, ешандай зияны жо, алайда иыншылы жадайларда ерекше мінез крсетіп оршаан леуметтік ортаа теріс сер ететіндер. Олар ашуша, ызаор, кекшіл, кпешіл, ызанша, улы істейтін, тірікші, алдамшы, ырсыты не болмаса керісінше бйыы, ошауланыш, тартынша, ора, жеілтек, шала, сая т.б. белгілі бір ахуалдарда эмоциясын аылмен басара алмайтын адамдар. Олар белгілі бір жадайларда басалармен арым –атынаса тсуге кедергі келтіріп мселені екі жаа да пайдалы шешуге зиянын тигізеді. Осындай мінез лы салдарынан адамдар кейде бір-бірімен «ырый аба» болып алады.

Бдан баса педагогикада «иын бала» не болмаса «иын адам» ымы алыптасан. Бл ыма азастанда иын балал мселесін зерттеген алымдар Г.А.Уманов пен Л.Керімовтер анытама берген.

Осы мселелерді зерттеуші алым А.В.Морозов бндай ахуалдардан шыуды біратар станымдарын арастырады. Осындай адамдармен арым –атынаса енуде педагог алдымен оларды ерекшеліктерін біліп алуы керек екенін атап крсетеді алым. Олар з басында кптеген проблемаларды болуы; ойлау мен абылдауыны теріс сипатта болуы мен згеше сыншылдыы; ой жргізуіні асыыстыы мен ате шешімге келуі; зін басалара крсетуі мен зін дріптеуі(самоутверждение); сйлешіге арсы пікірде болуы мен теріс пікірді орныуы; Бларды біліп алу осы типтегі адамдармен алайша арым –атынас орнатанда масата ол жеткізуге болатынын септігін тигізеді.

Жекеменшік йымдарда ызмет атару нтижесінде психолог М.Бремсон осындай теріс мінездерде топтастыран:

- басыншылы(агрессия), оны зі мынадай типтерге бледі:»шерман танктері», «мергендер», «жарылу». Бндай адамдар басаларды жйкесін жартатын сздер айтып, тисіп тратындары, Егер оны тыдамаса ашуланып алады;

- арызданыштар, немі бір нрсеге риза бюолмай жретіндер. Олар з проблемаларын шешу шін ештее істемейді, йткені зін лсіз сезінеді, не болмаса жауапкершіліктен ашалатайды;

- ндеместер, азата бны «тйы» адам дейді. Олар салматы, кп сйлемейді. Оларды не ойлып транын нені алайтынын біле алмайсыз;

- ерекше тілалыштар(сверхпокладистые), андай жадайда болмасын «ия» деп келісіп р ашан ролдауа дайын екендігін білдіретіндер. Біра оларды сзі, ісімен сйкес келмейді, айтанын орындамайды, сатып кетуі ытимал;

- мгі уайымшыл, р ашан жеілісті кріп трады, істеген ісінен ешнрсе шыпайды деп отырады. Олар ыли да «жо» дейді, егер «мал» десе, мазасы кетеді;

- білгішсінетіндер, олар басалардан здерін жоары санайды, йткені з пікірінше білмегені жо. Осы білігіштігін басалар да білсе кен деп трады. Олар з жолындаыларды басып-жаншып туге дайын. зін басалар шін маыздымын деп ойлайды, детте олар ателеседі, йткені рл ойнайды;

- жасытар, тартыншатар, немесе «к..нен кейін кеткендер», ателесуден орып белгілі бір шешім абылдаудан тартынатындар. Олар шешемді басалар абфылдаанаша созып жре береді.

иын адамдарды баса да трлері баршылы, мысалы, басаларды кттіріп ойып зіне пайдалы іске ана баратындары; зінен кткен мітті атамай басалардыф «жынды» ылатындар, т.б. Сйтіп олара басаларды сенімі таусылады, нтижеде арым –атынасы бзылады. Бдан баса ісі мен сзі айшылытара толы адамдар да басаларды жынды ылады., кебірлері бір тініш айтады да оны оырндауа кедергі болатын жадай жасап ойып басаларды жандандырады, т.с.с.арым –атынасына кедергі келтіретін баса типтегі мінез- лы иелері де бар, мысалы мыналар:

- шарылар (максималисты) сір сенімділеражет болмасада р нрсені дл азір бола алуын алайды;

- «тйы мінезділер», кпе, назын ішіне сатап жретіндер жне барлыы жасы болып келе жатанда ая астынан беттен алады;

- жалан айрымдылы істейтіндер, олар жасылы жасаан боалып крінеді, біра ішінде оан кінеді. Біра бір де болмаса бірде осыны келіспеушілік, арсы шыу, орнын толтыруды талап ету арылы крсетіп арады.

Блардан баса «алжыбас, ылжатау, » ісі мен іштей келіспейді, Не болып жатанын білдермей тзаа тсіреді. «ыыр» мінезділер, аза мны «зі білмейді, білгенні тілін алмайды» дейді. Бндай мінездерді сипаттамысы толып жатыр. Біра осыларды білу ондайлармен арым –атынасты нтижелі орнатуа кмектеседі.

Бндай мінездер стазді да эмоциячсына озау салып ашу, ыза, торыу, амалсызды секілді баса да реакцияларды шаыруы ммкін. Онда зін ола алу, зін басару, басаны з эмоциясын шыарып алуына ммкіндік беріп кту т.б. кеестер беріледі.

арым –атынас орнатуды мынадай станымдары бар:

- оларды тпкі ажеттенуі мен масатын пайымдауа мтылу;

- оны алай анааттандыруа болатынын іздестіру;

- дрыс шешім табу жолдарын арастыру;

Осыан орай мынадай орнытырулар бар(установка):

- басаныы сзі мен ісін зіне абылдамау.з масатына жету шін иын адам дейлеп сйтеді. Осыны еске алып кері эмоциядан сатану;

- басалар мен салыстырмалауа болмайтыны. Осы адамны мінезіне сйкес арым-атынас жасау;

- эмоцияны басару шін р трлі тсілдер олдану;

- басаны эмоциясын шыарып алу тсілдерін аолдану;

 

10. Педагогикалы арым-атынас алыптастыруды формасы мен дістері.

 

Педагог мамандыы адамды оыту жне трбиелелуге баытталандытан, р ашан осы мндегі іс-рекетке ділгір болуы тиіс. Осы трыдан алып араанда педагогикалы арым-атынасты зіндік ерешеліктер бар екендігі белгілі. Сондыатн оны арнайы оып, йрену бгінгі кн талабы.

азіргі адам, сіресе мектептегі оушы бала, басаша. Олар кп нрсені біледі, соны ішінде оамды ерекшеліктерді білмесе де сезінеді. Демек олармен арым – атынас орнату біліггірлікті, педагогикалы сауаттылыты талап етеді.

Осыан орай біратар ебектер бар, мысалы, Зазюнні «Основы педагогического мастерства(1989 ж.)», Б.Елкановты «Основы педагогичсекого самовоспитание( )», Кан-Калык « » т.б. Олар арым –атынасты педагогикалы татсрын ашып крсетеді. Ал психология осмы арым –атынаса енішу ріптестерді ішкі сырын , жандниесіне бір-біріні ыпалын терістіреді.

леуметтік психологияны теориясы мен практикасын жасаушы ресейлік алымдар Ю.Н.Емельянов жне Е.С.Кузьмин т.б. орта ксіптік оу орнында (СПТ-да) олданылатын топты дістерді ш баытта жіктеп біріктірді.

1.Пікірталас дісі-топты пікірталас, тжірбедегі жадайларды талдау, моральды тадаудаы ситуациялар анализі, тжірибелік ситуацияларды модельдеу,кейс дісі жне т.б.

2. Ойын дісі – дидактикалы, шыармашылы жне имитациялы ойындар, рольдік ойындар ( интонациялы- сздік жне видеотренинг ),( ойын психотерапиясы, психодраматикалы коррекция),милы шабуыл, контрлы ойын (коммуникативті рекеттерді тсінудегі трансакты діс);

3. Сенситивті тренинг – тлалы сезімталды жне арым-атнастаы обьектіге эмпатиясы, тсіне алушылы асиетін алыптастыру.

Тренинг жргізуші мамандар арасында оытуды барлы бадарламасы барысында бір діспен шектелмеуді талап ететін пия ереже бар.

Оыту дістеріні тадауы мынадай болуы тиіс:

- Бадарламаны масаты

- Бадарламаны затыы

- атысушыларды дайынды дегейі

- Ескі тжірибесі

- Жинатаан тжірибелік оры

- ажетті рал-жабдытар

- атысушыларды арым-атнас дегейі

- атысушыларды кткен белсенділіктеріні дегейі

- Топты оыту млшері

- ол жеткен кмекші дістер

арым-атынас педагогикасы жаттыуларыны тиімді туіне атысушыларды зейіні жне топты жмыса абілеті, мірлік жадайлары тренингте бір уаытта іс-рекетіні бірнеше моделін олдануа алып келеді.Трлі оу масаттарына модельдеу дісі, кейс дісі, ситуациялы –рольдік ойындар жне миды шабуыл тиімді болуы ммкін.