Рлді ойынды йымдастыру

Тренингте е кп олданатын діс болып табылады. Дж.Морено «роль» деген сз латын тілінен шыан дгелек деген маынаны білдіреді деді. «Роль» деп XYI – XYIII -да актерлерді ролін айтатын.

Рольдік ойындар деген тсінік XX -дан бастап дами бастады. 1950 жылдан бастап рольдік ойындар АШ-та 2 жолмен тарады. Оларды біреуі – психотерапияда, социометрияда, психодраммада, гештальттерапияда кеінен олданады. Екіншісі тренинг топтарда олдана бастады. Бл тренинг топтар зіндік жетілумен шешіледі.

азіргі тренингтік практикада рольдік діс, бл – диагностикалы, прогностикалы, коррекциялы жне леуметтік психологиялы мамандарды дайындау.

Рлді ойындар сипаттамасы

Негізгі мінездемесіне мыналар жатады:

- леуметік, экономикалыжйеге енгізілген басару жйесі. Олара жоары оу орны, фабрика, завод, дкен, музей, кітапхана, мектеп жне т.б. жатады;

- рлдерді болуы жне олармен арым-атынасы;

- ойыншыны масатыны болуы;

- коллективті масаты;

- кп альтернативті шешім;

- жеке жне топты ойыншыларды шыармашылы ойын баылау;

- эмоционалды сер етуді басару жйесі.

Тренингте олданатын рольдік ойындар жеке тланы ызыушылыын арттырады.

Рлдік ойындар арылы жеке тлада жаа идеялар пайда болады. Олар тренингкеатысатын ойыншылара здеріні мыты жне лсіз жатарын табуа кмектеседі.

Рлдік ойындарда баса технологиялар сияты кемшіліктері де бар, егер де дрыс дайынды болмаса, ол абстракті болып алуы ммкін.

Рлдерді екі топа блуге болады:

1. Рлдерді блгенде кейбір ойыншылара ана беріледі, алан ойыншылар белсенді крермендер болып табылады, арбитрді функциясын атарады.

2. Тренингке атысушылар бірнеше топа блініп, бір рольді ойнайды.

Педагогикалы арым-атынас тренингінде олданатын рольдік ойындарды мынадай трлері бар.

Тура ойындар – модельдік элементтерді ксіби рекеті.

Жеке рольдік ойындар – ойыншылар жеке индивидуальды рольдерді алып, бір-бірімен арым-атынас жасайды.

Таы бір рольдік ойынны трі бар. Ол инвертті ойын.Ойыншылара баса тлаларды проблемаларын табуа кмектеседі. Бл ойын былай сипатталады. Ойынны ортасында тренер ойыншыларды бір-бірімен ауыстырады, яни рольдермен кптеген нрселерді йренуді осы рольдерді ойнау дістемесі арылы білуге болады.

Бл дістеме йренушіге зін-зі стай білуді, адекватты абылдауды йретеді.

Имитациялы ойындар

Бл ойындар балалы жне скери рольді ойындардан пайда болады. Имитациялы ойындарды «белсенді жаттыулар» деп те атайды.

Имитациялы ойындар зне бес ірі раманыосыпалады. Олар: ойыншылар, сарапшылар, ойынды йымдастырушылар, арастырылатын мселе бойынша материалдар мен эксперименталды жадайлар, ойынны сценариі мен регламенті.

Педагогикалы атынастар тренингтерінде олданылатын имитациялы ойындармен сылтаулату ойындары детте мынадай масаттарды кздейді:

- лидерлерді анытау;

- ойын технологиялары мен ртрлі техникаларды олданудадыларын йрету;

- зара рекет ету процесі жайлы кешенді кріністер мен конструктивті зара рекет етуді йрету;

- деттегі гімелесуші жайлы апарат алу;

- зарарекететуді конструктивті стратегияларын мегерту;

- бсекелестік трлерін мегерту;

- іскерлік сыбайластар мен ріптестерді дадыларын йрету;

- презентациялы іскерлік пен дадыларды дамуы.

Имитациялы ойындарды тмендегі ш ірі кезені жиынтыы ретінде арастыруа болады.

1-ші кезеде (мселені диагностикалау жне талдау) эксперимент бастамас брын ойыншыларсипаттамасы мен дістемелік зерттеулері бойынша арастырылатын мселемен танысады.

Талдауды 2-ші кезеінде ойын іс-рекетіні барысында арастырылатын мселелер осы процеске белсенді атысушыларды кбінде крінеді.

3-ші кезеде тренингке атысушылар орытынды сюжетті шегінде ана здеріні мірлік тжірибелері мен білімдерін пайдалана отырып, здеріні ой-пікірлерін блісе отырып, мселені шешуде з шешімдерін алыптастырады. Бл ойын міндетті. Топаралы дискуссия мен пікірталас аяталады. Имитациялы ойындарды жргізу мен йымдастыру принципіні арасында барлы ойын технологияларына олданылатындарын бліп крсетуге болады:

- модельденген жйе немесе жадайларды проблемасына толыымен жктеу;

- ойын материалдарына рдайым енуі;

- ойына атысушылара бірдей лшемді ойынды ауыртпалытар;

- ойындаы топтарды жарысуы;

- модельденген шындыа жанасуы.

Тапсырманы басы арапайым, тсінікті, рі ыса боланы жн.

Педагогикалы атынастар тренингіні бадарламаларында ойынды зара рекеттерде ртрлі шешімдер абылданатын интерактивті, интеллектуалды имитациялар олданылуы ммкін. Мндай ойындар іскерлік атынаса келісім жасай алуа, зіні ойын білдіре алуа, сыбайласын тыдай алуа йретеді.

Ойына атысушыларды жалпы масаты басынан айтылмайды. Ол з бетімен алыптасуы ммкін жне оан жету шін ойыншылар здері зара рекет етуді механизмдерін игереді. Шешім жыммен абылданады. Имитациялы интерактивті ойындарда ереже бойынша баламасы болмайды. атысушылар ата трде сынылан нсаулар бойынша ана рекет етулері тиіс. Мндай типтегі ойындар зіндік мнімен атар лидерлерді анытауа арналан тренингтерді технологиялары ретінде де олданылуы ммкін.

Пікірталас - жаттыу дісі ретінде

Пікірталас (дискуссия-латынны diskussio – арастыру, талдау, зерттеу деген сзінен шыан) тренингтік діс ретінде згеше, себебі проблемалы бір ана срапен шектеледі.

Пікірталасты німділігі тренинг бастамас брын оылан лекциялардан немесе нсаулар арылы алыптасуы ммкін, тренингке атысушыларды білімдеріні дегейіне байланысты.

Тренер дискуссияны жоспарын растыраны жн, олар мынадай болуы ммкін:

- таырыппен жне онымен байланысты адамдармен таныстыру;

- пікірталасты уаытын анытау;

- талыланатын сратарды растыру;

- сратар атарын дайындау;

- жасы жадай жасау;

- оршаан ортаны йымдастыру.

Топты жне топаралы пікірталастар, бір жаынан, жоарыда сипатталан кез-келген технологияларды атрибуты болып табылады. Топаралы пікірталас «осы жерде жне азір» принципіні негізінде жмыс жасауа ммкіндік береді жне рольдік атынастарды табии жолмен толытырады. Бл жадайдаы ситуацияны талдау, туындаан проблеманы зектілігін талылап ана оймай, кері байланысты жзеге асыруа ммкіндік береді. Мндайпікірталас жалпы леуметтік психологиялы білімдерді ныайту шін пайдалы. Пікірталасты олдана отырып, тренер ртрлі эффектілерге жетеді. йткені ол:

- проблема туралы толы крініс береді;

- тренингке атысушыларды зара позицияларын анытайды;

- жымды шешімдерге топты нормада мртебе береді;

- жымды жне жеке дара жауапкершіліктерді механизмдерін зектендіреді;

- пікірталаса атысушыларды здеріні ажеттіліктерін анааттандыруа ммкіндіктері бар;

- тренер ткен мірлік жне ойынды жадайлара ретроспективті салыстырмалы талдау жасай алады.

Тренерді баылау пні мына параметрлер болуы ммкін:

- инновациялы технологияларды йретуге деген мотивация;

- оу топтарыны белсенділігі;

- йымшылды жне сйкестік дегейі;

- интеллектуалды белсенділік;

- эмоционалды-ызбалы;

- топты динамикалы ерекшеліктері;

-шешім абылдау процесіндегі оушыларды талаптану дегейі.

Видеожаттыулар

Видеожаттыулар – видео жазбаны олдануа негізделген тренинг болып табылады. Педагогикалы атынастар тренингтеріні тжірибесінде оыту масаттарында видеожазбаны 2 негізгі тсілдерін олданады: дайын видеоматериалдарды крсету жне ойын тапсырмаларын орындау барысында жазбаны олдану, арастыру жне оны талдау. Дайын видеофильмдерді олдану, апараттандыру, проблеманы ою, деттер мен дадыларды дамыту сияты ртрлі оу тапсырмаларына ызмет етеді.

Видеожаттыуларды олдану конструктивті мінез-лы пен арым-атынас дадыларын дамытуы, психологиялы станымдарды, йымшыл болуды йретеді.

Видеожаттыулар кері байланысты мамандар оытуды бастамасында олдануа болмайды деп есептейді, себебі олар тренингке атысушыларды арама-айшылыын тудыруы ммкін. Олар мынадай формалардан крінеді:

- тренерді айтанына деген рылымсыз сыни баалаулар;

- скептицизм;

- теориялы сйкессіздігі;

- болып жатандардан ауыту;

- ызбалы кзарас;

- кей-кезде дауысты згеруі.

Тжірибелі тренер рдайым вербальды жне вербальды емес сигналдар бойынша арсыласу белгілерін сезіп ояды. Негативті тенденцияларды болдырмас шін, камераны екінші жне шінші кндерінде олданан жн. Егер де топ оуа, йренуге дайын емес болса, онда видео жазбаны тренингті басында олданан жн. Бл кезде видеолы кері байланыс «жарылыс эффектісін» алыптастырадыжне де мндай жадайда проблематизация мотивацияны жоарылатады. Осыан оса есте стайтын жйт, ол проблематизацияны жзеге асыраннан кейін тренингті позитивті трде аятаан жн. Видеожазбаны бастамас шін позитивті психологиялы станым ретінде рекет ететін алдын-ала уайымды ажет.

станымдар кшті болан сайын, оу жетістіктері де жоары болады. Ол студентке немесе лкен тыдармана зін экраннан кре отырып, зіндік коррекция жасауа ммкіндік береді. Сонымен атар тренингке атысушылар здеріні кзарастарын, ым-ишара, жест, реакцияларын, жріс-трыстарын баалай алады. зі туралы 55% апарат алуа ммкіндік береді. Осындаймасатпен тренингке атысушылара мынадай тапсырмалар беруге болады. Мысалы, баылауды наты жазып отыру, наты бір шешімдер абылдау, вербальды ателіктер, вербальды емес сигналдар жне т.б.