Педагогикалы арым-атынас алыптастыру бадарламасы мен дістемесі

Педагогикалы арым-атынас – іскерлік арым-атынастар жасау рекетіні бір блігі. Біріккен арым-атынасты біргежасау іс-рекеттеріні ішінде арым-атынасты интерактивті жаы немесе инструменталды технологиялы жаы ретінде арауа болады. леуметтік-психологиялы тренингтерде, жиі, педагогикалы арым-атынас тренингтерінде осы айматар бірде біріккен іс-рекет, енді бірде арым-атынас трлері болып арастырылады.

Педагогтарда ріптестерімен, жетекшілерімен ткен іс-рекеттеріні кп блігі арым-атынас формасында болады. Тренингтерде осы мінез формалары дамиды, бірде з серіктесін абылдаса (перцепция), енді бірде оан берілген сигналдарды анытау(коммуникация) жне сол адама рекет жасау (интеракция). Олар арым-атынасты ш жаын да арастырады: интерактивті, коммуникативті жне перцептивті.

Педагогикалы арым-атынас термині леуметтік-психологиялы тренингке байланысты (ПТ). Негізгі терминді жргізген М.Форвергом болды. Оны рі арай жаластырандар Ресей алымдары В.Ю.Большаков, С.И.Макшанов, Б.Д.Парыгин, Н.Ю.Хрящев т.б. Кез-келген леуметтік-психологиялы арым-атынасты масаты арым-атынас кезінде компетенттілікті жоарылату болып табылады. Ол келесі леуметтік-психологиялы рекеттерді дамытады:

- оны байланыста олдай білуі;

- белсенді тыдау;

- дискуссия жргізу;

- серіктесіні эмоционалды ауыртпалылыын жндеу;

- аргументация жне контраргументация.

Тренерді тапсырмасы атысушы тланы зейінін осы алпында концентр жргізу емес, осы рекеттерді игеруге йрету.

Педагогикалы арым-атынаста дстрлі тренинг педагогты коммуникативті лгерушілік ой рекетіне негізделеді, яни оукезіндегі педагогты ажырата алу абілеті. детте мынандай сценарий жргізіледі: тренер атысушыны масатын тексеріп, анытап береді. Педагогтар тренингтерге детте тмендегідей масаттармен атысады:

- арым-атынаста функция, модель, ралдар, стиль,техника жайында апараттар алу шін;

- з білімін систематизациялау жне оу процесіне мета-кзарасын дамыту;

- зіні коммуникативті іс-рекеті мен жаалытарына тренері мен тобынан кері байланыс алу;

- зіндік маркетингін ру,комуникативті процесс кезінде зі мінезіндегі лсіз жне кшті жатарын білу;

-эффективті комуникацияда дадылар мен практикалы іс-рекеттерді айта жндеу,интеракция,перцепция жетістіктерстратегиясынолдану;

-жаатехнологияларды игеру;

Педагогикалы арым-атынас тренингін йретуде тменгі этаптарды анытау шін техникалы гіме,келісу жне дискуссия трлері жргізіледі:

1.байланыса тсіп сйлесу;

2.проблемаа бейімделу;

3.сра жауаптарды тадау;

4.ой-пікір алмасу;

5.негізгі ортындысын шыара білу;

Педагогикалы арым-атынас тренинг программасында жргізізілетін гімелесу техникасы зіне тмендегі техникаларды осады:

гімелесушіні тсінеалмаушылы абілетіні техникасы:

Негативті баалау-гімелесушіні з ойын репликамен айтуы: «сіз мны тсінбейтін шыарсыз ...», «сізбен дрыс сйлесу ммкін емес...», «егер сраты дрыстсінбесеіз онда ештее айтпай-а ойыыз...», жне т.б.

ысым жасау-біз гімелесушіні айтанын абылдаймыз,оны айтанына ла асамыз.

Эгоцентризм- біз гімелесушіден зімізді абылданатын проблемаларды ана арастырады.

Аралы техникалар:

Сраа алу-біз гімелесушіге сра оя отырып соны артынан біраз мліметтерді білеміз,бірата зімізді масатымызды білдірмейміз.

гіме жргізу кезіндегі ескертпелер-осыан атыса отырып біз репликалар оямыз,мысалы: «гімелесу ралына айта оралайы...», «сіз бізді кездесуімізді масатын білетін шыарсыз» т.б.

Поддокивияние-біз гімелесушіні гімелеріне реакциялар оямыз.Мысалы: «и-и», «охо», «а-а», «солайма» т.б.

Серіктесті тсіну абілеттілігіні техникасы:

Вербализация (сйлесу,айталау)- біз гімелесушіні гімесін сзбе-сз айталаймыз «мені тсінуімше», «сіз ...солай ойлайсыз ба» жне т.б.

айта гімелеу-гімелесушіні гімесін ысартып айтып беру.

Интерпритация жне ойды дамыту-біз гімелесушіні гімесімен логикалы ойларды шыаруа тырысамыз.

Белгілі маман В.П.Захаровты пайымдауынша леуметтік психологиялы тренингті жргізу барысында тренер тренингті йымдастырында ондаы атысушалардыкоммуникативті рекеттері айын кріну керек.

Тлаарлы арым-атынастаы сратар мен тапсырмалар.

Педагогикалы арым-атынасты негізгі сипаты- бл сра ою жне оан дрыс жауап алу.Бдан екі мы жыл брын Сократ адама сра ою, оны ойландыратынын айтып кеткен. «Олай ойлатындар, сраты да дрыс оя алады» деп алым Э.Кинг те айтан болатын.

Неміс алымы А.Гумбольдт Мексикаа баран саяхатында ріптестерінен не болса, соны срай беріпті, сонда біреуі шыдамай :

- Гумбольдт мырза, сіз мыты алымсыз, неге сіз барлы нрсені срай бересіз?

- Міне, осы кп сратарды арасында мен кп білемін – деп жауап беріпті алым.

Егер зі талылап отыран мселе туралы ешнрсе білмесе, онда ол туралы сра ойма,алдымен ол туралы дрыс млімет алу керек.

Дрыс сра оя білу жне дрыс жауап алу зара арым-атынасты алыптастыруа септігін тигізеді.зіізді ойып отыран сраыыз дрыс болу шін, алдымен сенімділік ажет.Ол шін мынадай масат ойю керек:

- сратарды ыса да нса ою;

- тыдаушы оан жауап бере алатынына сенімді болу ;

- шешімін таубды талап етпеу;

- ашы сра оймау;

- зі ойан сратара, зі жауабын беруге дайын болу.

Тсініспеушілік тосауылдарыны трлері:

1.Фонетикалы тосауыл - ртрлі тілде, диалектіде сйлеу, тілдегі кемістік (немесе дикция), тілді грамматикалы рылымыны згеруі.

2.Семантикалы тосауыл – сз мніні ерекшеліктері (тезаурус) ртрлі жаргондар, слэнгтер. ртрлі ортаны зіне тн «мини-тілі» болады. здеріні алжыдары, тіліні оралымдары т.с.с. Мндай барьерлерден аттай білу малімдер, дрігерлер, басшылар шін те ажет.

3.Стилистикалы тосауыл – коммуникатор тіліні стилі жадайа сйкес келмегенге немесе реципиентті психологиялы кіл-кйіне сйкес болмаанда крінеді. Мысалы: басалара берілген млімет ызыты,тсінікті тілде емес, иын ылыми тілде айтылса, осындай былыс байалады. Сондытан коммуникатор зіні реципиенттеріні кіл-кйі, жадайларын сезіне білу керек, арым-атынас жадайларыны згерістерін тез сезініп, соан байланысты згерістер енгізуі ажет.

Айтылан сзді тсіну шін е алдымен айтып отыран адамны ниетін ып, оны дрыс интерпретациялау керек.

4.Логикалы тосауыл.

Адамдар бір-бірімен зара іс-рекетте бала туралы, ріптестер немі орта тіл табыса бермейді. Оларды арасында логикалы кедергі пайда болады.р адамда лемге, оамда болып жатан проблемалара зіні кзарасы болады.Онымен бірге кейбір сздер бірдей айтыланымен, р трлі маына беруі ммкін. Мысалы: «команда» сзі бл бйры райдаы жне спортты топ болып саналады.Сздерді маынасы рашан жеке болады.Сйлеген адамны ойында пайда болады да, біра ріптеске тсінікті бола бермейді. Ой-пікір адамны р-трлі ажеттіліктерінен пайда болады.Сондытан р ойды артында себеп трады. Адам ойын біреуге айтар алдында алдымен оны ойша растырады.

Ойды сзге айналу рдісі вербализация деп аталады.Сйлеп тран кезде, ріптес сздерді маыналарын ашып, вербалды хабарламаны мнін тсінеді.

Тжірибелер крсеткендей,айтылан ойды тсінбеу, кейбір жаымсыз серге келіп соуы ммкін.Адамдар арасында сзді толы тсінбеу немесе абылдамау малматты дрыс жеткізілмеуінен болады жне сзді дрыс тсінбеу арым-атынасты 20-30 пайызын райды екен.

арым-атынас процесін баалаанда кп кездесетін теліктер мыналар: мен зімні айтым келетінін айттым, ол мені айтанымды тсінді деген ойлар.Бл жай иллюзия.Ал, шынында ріптес тсінуі ммкін біріншіден, ойды басаша абылдаанда, екіншіден зінше ойлаанда.Бларды барлыын кейбір арым-атынаса байланысты жргізілген тренингтер растайды.Тсініспеушілікті негізгі проблемасы ріптестерді ойлау абілетіні ерекшелігімен байланысты.

Логикалы кедергі детте р трлі ойлау абілетіні ерекшелігімен байланысты.Логикалы кедергі детте р трлі ойлау абілеті бар ріптестер арасында туады.Мысалы: біреуінде ойлау абілеті абстракты- логикалы, екіншіден, крнекі бейнелік, шіншіден крнекілі-іс-рекетті. Адамдарды операциялы ойлау рекеті р трлі болады. Кеістікті, майысатыы, жалдамдыы, сынаулыы, аылдылыы т.б.р трлі крніс береді.Оларды анытау шін ойлау абілетіні келесі операцияларына мысал келтірейік.

Салыстыру-заттар мен былыстарды салыстыру, оларды арасындаы састы пен айырмашылытарды табу.Талдау(анализ) – заттармен блыстарды блшектерге немесе асиеттерге тсі,формасы,дмі жне т.б. блу.Жинатау(синтез)-заттар мен блыстарды біріктіру – ттті, домала, ызыран жне т.б.Біріктіру- заттар мен блыстарды оларды жалпы жне бір белгілер бойынша біріктіру. Мысалы: астра, тймеда, слдеглдер, кккекірелер- бл глдер.

Дерексіз ойлау(абстракциялау)-(лат- abstrahere – аладату, талдау маынасын білдіреді. Заттарды асиеттерін ойша таладу.)

Коммуникаторды сынан логикалы тжырымдамалары те крделі боланда туындайды. «Ерлер логикасы», «йелдер логикасы», «балалар логикасы» т.б. логикалар туралы айтуа болады. арым-атынастаы леуметтік-мдени ерекшеліктерге саяси, діни, ксіби ерекшеліктерді жатызуа болады. арым-атынас процесіндегі млімет алмасу дегейлері екі трде іске асырылады: вербальды,вербальды емес. Вербальді (сз арылы) дегейінде тіл пайдаланылады. Сонымен атар вербальды емес жйелер де пайдаланылады: олара оптикалы-кинестезиялы жне акустикалы жйелер жатады.

Бл операциялар р трлі дрежеде тередікте жне бір адам мселелерді тере талдап жатса, ал басалары аз апарат жинап, оан оса оны жауаптары да дайын болады.

Педагогикалы арым- атынас сіресе, конференциялара, дгелек стелге,дискуссияларда, семинарлара атысу керек жне ол туралы ойлану жне траты апараттарды талдау керек.

Бл жерде е маызды принципті есте сатау.йткені бл жерде аналитикалы жмыс туралы айтылан.Педагогтара е бастысы талылау шеберлігі,аналитикалы аыл-ой абілеті,болжам жасау абілеті болуы ажет.

Ой орытындысы- бл ойлауды формасы, бірнеше негізгі талдаулара берілетін белгілі обьект, осындай немесе баса да ортындылар жасалынады.Ой ортындысы бірнеше трге блінеді: дедуктивті (лат, сз deductio – орытынды деген маынаны білдіреді).Бл логикалы ойлау поцесіндегі жалпыдан жекеге тудегі ортынды; индуктивті- бл логикалы ойлау процесіндегі жекеден жалпыа эксперименталды заа, принципке ту ортындысы; састы- бл логикалы обьектіні арасындаы састы арым-атынас ортындысы.Сонымен бірге педагогикалы арым-атынас кптеген жерлерде кездеседі, екі адам арым-атынас жасаан кезде зіндік ойлау абілетімен ерекшеленеді.Логикалы кедергілерді, жеу бір ана жолмен болады.Оны ойортындысыны алай жасаланын жне оларды арасындаы айырмашылытарын тсінуге тырысады.

Кптеген апараттарды тсінікті сауатты, аны етіп жеткізу, ойды аншалыты дрыстыы мен жйелі, исындылыына туелді болып табылады.

Н.М.Тимченко ызметтестік арым-атынасты пиясы мен жетістіктерін зерттеуп ашан. Ол бір ріптестен екінші ріптеске апараттарды берілу кезінде пайда болатын иындытарды себептерін анытап крсетті:

- ойды дл болмауы;

- ой мен сзді байланыспауы;

- термин сздерді дрыс олданбауы;

- ріптесті апаратты толы білмеу;

- тез арада апаратты асыыс мазмндау;

- ріптесіне кіл аударуды жеткіліксіздігі;

- абылдауды тмен болуы;

- айтапа ойды жасырын стауы;

- айтпашы болып отыран сз бен ойды айналып туі;

- дауыс ыраы, мимика,жестті сйлеушіні сздерімен сйкес келмеуі.

Нты(стилдік) кедергі. Ситль бл- стилистік кедергіні апартты мазмнына келіп, апаратты жинталан мінездемені абылдауына кедергі келтіреді.

Стиль- крделі немесе жеіл ситуацияа сйкес болмауы жне ріптесіні ойымен сйкес болмауы да ммкін.

Стилистика тілді мнді болуына жауап береді.Онымен арым-атынаста ерекше обалжушылы стилистік кедергілерге келіп соады.зіді дрыс абылдау шін апаратты дрыс жеткізу керек.Апаратты негізгі рлымын натылау шін келесі айтылан оймен зара байланысты болуы керек.

Апаратты екі рылымды негізі бар: ереже атары жне ереже байланысы.

Ереже байланысы сзді басы мен аяында айын кескінделуі керек. Бастапыда ережеге сйкес пікірі, масаты, нтижелері жне ортындысы шыу керек.Бл ереже апаратты тек ана тсініп абылдауа ана емес, сонымен атар психологиялы феномендерді есте сатау ажет.

Неміс психологы Г.Эббингауз 19 асырда апаратты топты факторын орындауы ол есте сатауды орталыы.арым-атынаса атысушы адам мыналара сенімді болуы керек.Олар: масат, нтиже, талпыну,ортынды.

Сонымен ірптестер оларды міріне ызыушылыын танытпай,оларды жмыс бабыны жне педагогикалы кеестерді ерекшеліктері ызытырмай алай ткені емес, алай саталатыны ызытырады.

Серіктестер з масаттарына алай жете алды деген масатта алдымен, ой процесін жеіп шыу шін зіндік формалы стилін, з имджін сынады.

Ереже атары ішкі арым-атынасты рлымына баытталан, ал ол ішкі рылымда аныталан.те ажет апаратты бейнелер арылы байланыстыруа болады.Осы бейнелер арылы байланыстарды р трлі дістері бар.Апаратты мынадай жадайда орындауа болады.Бірінші,ажеттісін бастап айту керек, одан кейін негізінен келесі маынасына арай,одан со те ажет емес апаратты жеткізу керек.

Коммуникативті сюжетті мынадай логикалы байланыста крсетуге болады. Ереже атарын байланыстыру арылы, біз серіктестеріні тсінуін жне апаратты есте сатауын жеілдетуге болады. Апаратты зара толы жеткізу те маызды.Оны дрыс жеткізбесе ірптестер арасында кедергілер болады. Стилистикалы барьер мына жадайда туындайды.Мысалы: гіме барысында адама кемшілктерін айту.Мндай жадада шынайы арым-атынас жасауа кедергі келтіреді, ол анааттанбаушылы туындатып ана оймай, апаратты тсінбеушілік, арама-айшы эмоция жне з-зіне келуіне кедергі болады.Апарат кітап тілімен айтылан жадайда, стилистикалы кедергі туындайды.ылыми жне кесе стилімен оыан кезде кнделікті мірде заар тсінісуге жне сздік одануда иынды туызады.