кесте. ріптестерді сезімдерін жеткізу формуласы
| Вербальды сезімдерді аз маынада сыйлау рылымы | Вербальді сезімдерді кп маынада сыйлау рлымы |
| Сіз тсінбедііз; Мен тсінбедім | Сіз таданып трсыз; Мен таданып трмын; |
| Сіз тсінбейсіз; Мен тсінбеймін. | Сіз ренжіп трсыз; мен ренжіп трмын |
| Сізге жайсыз; Маан жайсыз. | Сізге ыайсыз; Маан ыайсыз |
| Сізге жеркенішті, Маан жеркенішті | Сіз кманданасыз; Мен кмнданамын |
| Сіз ашуланасыз; Мен ашуланамын | Сіз обалжып трсыз; Мен обалжып трмын |
| Сізге кінішті; Маан кінішті | Мені толандырады; Сізді троландырады |
| Сізді тітіркендіреді; Мені тітіркендіреді | Сізді басты шаырады; Мені басты шаырады |
| Сізге олайсыз; Маан олайсыз | Сіз орасыз;Мен орамын |
Кеес. Егер сіз ріптесіізбен з сезіміізді бліскііз келсе, онда «Мен сізді не сезіп траныызды білемін » деп айтыыз. «Сіз зіізді ренжіген, кілі алан сияты сезінесіз жне т.б...»;«Тсінікті, бл сізді кіліізді алдырады ...»; «Мен сізді андай сезімде тсінемін, біра оны сізбен блісе алмаймын, себебі...»; «зіізді ріптесіізді сезімін байау шін, оны осы сттегі имыл-озалысынан, бет лпетіні згергенінен, дауыс ыраынан тсінуге болады.».
Сипаттама.р тлі естілген апараттарды жинатап, байланыстыру жне толытырып, бір маынада тсіну зара арым-атынаста те ажет.Айтыландарды орыта келе, тыдап отыран адамны, айтып отыран адама оны ойыны тсінікті болуын жне дрыс абылдауын тсіндіреді.Негізгі ойларды жинатап, ортынды жасау, сратарды талдау, нтижесіне сипаттама беру, бларды барлыы саба негізігі дістерге жатады.
Кеес.Сипаттаманы з сезімімен жеткізе білу керек, мысалы мынадай сз тіркестерін олдану арылы:
«Сізді негізгі ойларыыз, мені тсінуімше ...»
«Осы айтыландара ортынды жасаса, яни, ...»
«Яни, сізді айтаныыз, мынадай маына беруі ммкін»
«Сізді айтаныыздан, мынадай ортынды шыаруа болады...»
азіргі жаа шартты жадайда педагог р трлі имыл- озалыстарда зін жан-жаты крсете білуі керек.йткені, оан р трлі апараттарды талдап, жинатап,баалау керек.
Схбаттасу барысында шынайы сздерді табу те ажет.Мндай сздер адамды р трлі кіл-кйге келтіретіні аны.Ойланыыз сізді тыдап отыран тыдаушылара сіз андай сзді тадап алатын едііз:
Айтыыз: Орнына:
сынамын сізге... Сізге мынаны ....
Бл жерде мынадан туге... Жарайды тейік...
Жарайды, крейін.... Сіз міндеттісіз....
Ммкін біз жасаймыз.... Сіз жасайсыз.....
Психологиялы кедергілер.
Психологиялы кедергілер: орнытыру кедергісі,психологиялы ораныс кедергісі, мінез-лы кедергісі т.б.
Психологиялы ораныстан пайда болатын кедергілер.
Психологиялы ораныстан туындайтын кедергілер арым-атынастаы е басты крделі тосауылдарді бірі. Алайда сіз ойлаандай, ол адам немрайды, агрессивті, сйлемейтін, ашулы ріптес болмауы ммкін, ол сізді оны тыдап, тсінгеніізді алайтын шыар. зара тсінісе алмайтын ріптесіізге оан деген атынасыызды згертуге тырысыыз.Сонда бл адаммен арым-атынаса тсудегі иындытар бірте-бірте жойылады.
Мінез-лы кедергісіні іскерлік арым-атынасында иындытар туызады.р адамны з мінезі болады, біра трбиелі адамдарды мінез-лы конфликт немесе дискомфортты арым-атынас жасауа себеп болмайды.Біра барлы адамдар зін-зі танып, з-зіне баылау жасаысы келмейді.зара атынас процесінде туындаан тлалы-психологиялы кедергілер жымны психологиялы климатын анытауа ммкіндік туызбайды.
Сзді ой елегінен ткізу. ильтрация (тазалау,електен ткізу.)- апаратты саналы саналы трде абылдай отырып, тере тйсіне білу процесі.Бл таным процестеріне тікелей атысты болып келеді.Мысалы:белсенді арым-атынас кезінде сзді абылдай отырып,тере тсіну жне тез шешім абылдау.
Топішілік сйлеу тілі.рбір топты зіндік іс-рекетіне арай сйлеу мнері болады.Оны кейбір дебиеттерде «жаргон» деп атайды.Ол ебек,ксіби жне леуметтік топты арым-атынаста здеріне тсінікті тілмен сйлеу дегенді білдіреді.Ол топішілік белсенді арым-атынасты болуына сер етіп,адамны бір-біріне жне зіне деген сенімділігін арттыра отырып, зара арым-атынаста ныайта тсіреді.
леуметтік статусты ртрлілігі. арым- атынаста адамдар леуметтік топтара блініп, лауазымына,біліміне, мірлік станымына арай р трлі статуса ие болады.Мндай р трлілік дегейі ішкі мотивке байланысты иеархиялы болып келеді.Ол іскерлік арым-атынаста жиі байалады.Бларды айын болуы жне ирархиялы трде ауысып отыруы белсенді арым-атынасты алыптастыруда кейбір иындытар мен кедергілер келтіреді.
Уаытты тыыздыы.Уаытты белсенді арым-атынас орнатуа зіндік рлі мен маызы зор. ыса мерзімді уаыт ішінде белсенді арым-атынас орнауы ммкін емес. Себебі ол белсенді арым-атынас алыптастыруа аса лкен ммкіндік туызбайды.
арым-атынас салматылыы. Бгінгі оамды зертттеуші алымдарымыз апаратты технологиялар заманы деп немесе жаандану дуірі деп атап келеді.Бны маызы неде? Оан екі жаты арауа болады.Жаымсыз жаы – «жаандану» ол адам ойыны жоары дегейде даму мен рухани суіне кедергі келтіреді.лтты салт-дстр мен лтты сананы адір-асиетіні лсіреуіне алып келеді.Екінші жаымды жаы «жаандану» арым-атынаста апаратты тез таралуына жне адамдар арым-атынасыны аясыны кеейуіне ыпал етеді.Яни, адамдар арсындаы арым-атынасты белсенді болуына оамды жаару да тиісінше сер етіп,психологиялы салма тсіріп,иындытара шыратады.
арым-атынас араашытыын сатау тртібі.Вербальды емес арым-атынаса кеістік,араашыты,тларалы арым-атынас т.б.жатады. зара байланыс тікелей арым-атынас кезінде жзеге асады.арым-атынаста араашытыты сатау немесе керісінше оны бзу партнерды абылдай алу жадайына жне арым-атынасты дрыс баалай алмауына басты себеп болып табылады.
Психологиялы барьер. Белсенді арым-атынасты алыптастыруды таы бір жолы зара арым-атынаста кездесетін психологиялы кедергілерді алдын алу болып табылады.Оны психологиялы аспектісі апаратты дрыс абылдай алу процесі.Апаратты абылдау барысында адамдар кейбір психологиялы кедергілерге кезігіп,одан шыу жолын арастырады.Мндай кедергілерден шыу мыналара байланысты:
- психологиялы орану:
- мінезді орнытыру :
- мінез-лыты бараьерді жою.
1.Психологиялы орану. арым-атынас белсенділігін арттыруды алы шарттарыны бірі деп айтуа болады.Ол - зара тсінісуге ммкіндік туызады,яни адам аладын ала психологиялы дайындытан тіп,сол жадайа бейімделе келе,іс-рекет барысында белгілі бір арым-атынас нормасына немесе алыпа тсіп,психологиялы ахуала алдын ала дайын болуа тырысады.Бл процесті психологиялы орану деп айтамыз. Бндай арым-атынас аса иындытар туызбайды. Керісінше орта тіл табыса отырып,белсенділік пен сеімділік алыптастыруа кмегін тигізеді.Мысалы: ріптесііз зіні жан дниесін басаларды да тсініп, оны мият тыдай отырып, здеріні жеке пікірлерін айтып,з ойларын білдіргендерін алайды.Осындай жадайда ыайсыз жадай тудырмас шін,сіз оны орнына зіізді ойып,оны тсінуге тырысасыз іштей дайынды жасайсыз. Міне осындай кезде адама психологиялы дайынды керек.Яни,осындай психологиялы орану,кедергілерден шыуа дайындытар зара белсенді арым-атынас орнатуа,шешімді дрыс абылдуа ммкіндік туызады.
2. Мінезді орнытыру.Белсенді арым-атынасты алыптастыруда мінезді орнытыру тосауылдар жиі кездеседі.Топты арым-атынас барысында ділетсіз ой айту, мн-маынасыз сйлеу, сынау, дрекі сйлеу тыдаушыны сізге деген жаымсыз пікірі мен кзарасын алыптастыру ммкін.Бл рекеттер мінез-лыа да байланысты болып келеді.Сондытан белсенді арым-атынас мінез-лыты дрыс орнытырумен тыыз байланысты.Мысалы: іскерлік кездесу кезінде жмысыыз о нтиже беру шін ріптесіізді мінезін андай екенін болжай аланыыз дрыс.Мінезі ашы- жарын болып келсе аздап матау сздермен кілін ктерген болсаыз,онда ойыызды орыпай,ашы айта аласыз.Яни,ортындысында о нтиже аласыз.
3.Мінез-лыты тосауылдары жою.Белсенді арым- атынаста іс-рекетпен бірге мінезді кейбір ырлары танылып алады.Мінезді психологиялы аспектілеріні айын болуы белсенді арым-атынас орнатуа біраз кедергілер келтіреді. рбір жеке адамны зіне тн мінезі болады десек те,трбиелі,зін-зі басара білетін адамдар жаымсыз мінезді конфликтіге апаратын жол деп арамайды. Мндай жадайда кейбір адамдар мінезін байатпай, зін- зі адаалайды, іс- рекетіне жауап беруге тырысады.
Реферат таырыптары:
1.Халы педагогикасындаы арым – атынас туралы пікірлер.
2. л –Фарабиді «леуметтік – этикалы трататтарындаы» оамды арым –атынас жайлы пікірлері.
3. Абай нанбаев мрасындаы арым – атынас жайлы пікірлер.
4.Оушылар арасында ыты мдниет алыптастыруа арналан трбие саатында сйленетін сзді нанымдылыына сипаттама берііз.
5.А.С.Макаренко олониясындаы мейрамдарда сйленген сз трлеріні трбиелік ыпалы.
6. Сынып жетекшісіні адамгершілік трбиеге арналан сынып саатында сйлеген сзіні ыпалдылыы.
7.Ахмат Байтрсыныо мрасындаы сйлеу мдениетіне атысты пікірлер.
8.Абай нанбаев шыармаларындаы сзді трбиелік ыпалы жайлыв ойлар.
9.М.Жмабаев, Ж.Аймаутов, М.Жсіпов мраларындаы педагогикалы сйлеу туралы пікірлерді сабатастыы.
10.л-Фараби сз жне оны оамды арым атынастаы маызы жайлы пікірлері
11.Сз жне оны оамды арым –атынастаы мні, педагогикалы сзді трбиелік ыпалы.
12.Педагог сзіне азіргі кезде ойылатын талаптар мен трбиелік ыпалыны лсіздігіні себептері.
13.Сз трлеріні педагогикалы ызметте олданылуы мен атаратын ызметі.
дебиеттер:
бу Наср л-Фараби. леуметтік-этикалы трактаттар. Алматы, 1975
Жсіп Баласани. тты білік. Алматы, 2002.
Ахмет Яссауи. Даналы кітабы. Алматы, 1995.
Абай нанбаев. Шыармаларыны екі томды жинаы. Алматы, 2005
дайбердиев. Ш.Шыармалары. Алматы, 1988
Аймаутов Ж.. Психология. Алматы, 1992
Жмабаев М.. Педагогика. Алматы, 1989
Байтрсынов А.. Шыармалары. Алматы, 1995.
Макаренко А С. Лекции о воспитании. М.1988
Макаренко А.С. Педагогическая поэма. М.1988
Сорока -Росинкий В.Н Педагогические сочинения. М.1989
Пантелеев Л., Белых. Г. Республика ШКИД. Минск, 1977
Бодалев А.А. Личность и общение М. 1983
Василенко Ю.С. Оголосе педагога// Сов. педагогика. 1972 №7
Водейке Р.И. Как управлять собой. Минск, 1983
Габдреева Г.Ш.Самоуправление психическим состоянием. Казань. 1981.
М.Митина. Психология труда и профессионального развития учителя. М.2004
Социология образования. М. 2004.
Добрович А.Б. Воспитателю о психологии общения. М.1987.
Жарыбаев . Психология. Алматы, 1998.
Хайруллин Г.Т.Технология и техника взаимодействия. Алматы-Худжант, 1996.
Журналы: Педагогика, М.; Психологи. М.; Жоары мектеп педагогикасы.
Негімов С. Шешендік нері. Алматы, 2004.
Халитова І.Р.леуметтік педагогика. Алматы, 2007