Басаруды йымдастыру — кімшілік дістері.
Е негізгі діске — кімшілік діс жатады.
кімшілік дістеріні негізі — жекеменшік ксіпорынны масата жетудегі йымдастыруды (рекеттері) ыпалы, сері. рашанда басару аппаратындаы жмыстарды блуді ажет етеді. Бл ндіріс органдарыны басару рамын жасаудан басталады анша блім ажет, олар бір-бірімен андай атынастарда болуы керек.
Басару аппаратында: 1. Линиялы алдыны саптаы басшылара:
а)Жалпы басшылы ететін басшылар — директор — ол жоары саптаы басшы.
б)Цех бастыы — орта дегейдегі басшы.
в)Мастер, бригадир — тменгі дегейдегі басшылар.
Басаруды йымды-кімшілік дістері жымдара жне солар арылы ндіріс процестері мен ксіпорынны шаруашылы ызметіне ыпал еуге лкен роль атарады. Басаруды йымды-кімшілік дістері дегеніміз ндіріс процесінде ызметкерлер арасында алыптасатын йымды атынастара тікелей басарушылы ыпал жасау тсілдері мен жолдары ралдарыны жиынтыы болып табылады. Бл ыпал жасау дістері жмыстаы айынды пен ынтыматастыты, тртіптілікті, жйе жмысыны орамдылыы мен тиімділігін амтамасыз етуге, жмыста ажетті реттілікті сатауа, басшы органдармен адамдарды барлы шешімін іске осуа, кадрлар мен жмысты іске асыруа тиіс.
Мекемені функцияналды блімдері мен бюро басшылары функцияналды басшылар рамына жатады. Блай блінуді себебі, бйрытарды тек ана линиялы басшылар бере алады. аландары ауызша немесе жазбаша нсаулар беруге ы бар.
йымдастырушылы ыпалдарына: р блімні іс-рекеттері жніндегі ережелері, р маманны, ызметкерлерді міндеттерін анытайтын инструкцияларды істеу жатады. Бл жаттар болмаса блімдерді іс-рекеттерді жні болмай, басару иындап кетеді.
кімшілік дісіне кнделікті жмыстарды йымдастырып, басарып отыру рекеттері жатады. Блар бйры, нсаулар арылы іске асырылады. Кадрларды іріктеу, жмыса алу, босату, жазалау—брі де кімшілік дістеріне сай келеді.
Басаруды йымдастыру — кімшілік дістері. Тіке директивтік нсауда негізделеді. Басару механизмі блігін райтын обьетивті негіздегі олданылан йымдастырылан атынастаы дістермен шыады.
йымдастыру — кімшілік ызметіні міндеті баынушылар озалысыны йлесімділігін райды. Ешандай экономикалы дістер йымдастыру — кімшілікті ыпалынсыз болмайды. Ол айындылыты жне жым жмысыны тртіпке келуін амтамасыз етеді. олайлыты йлесімділігі, экономикалы жне йымдастыру — кімшілік дісіні рационалды байланысын анытау маызды.
Экономикалы дістеріні сер ету саласы шыарып тастау, йымдастыру кімшілік басару дістеріні есебінен ана кеейеді, практикалы жаынан да, ылыми жаынан да зады деп есептей алмаймыз, йткені , рекет ету механизмі ерекшеленеді. йымдастыру — кімшілік дістері негізінен жетекшіні билігіне жне оны ытарына сйенеді. Біра та кімшілік дістерін жетекшіні жігерлі жне субъективтік дістеріне састырмау ажет, яни, кімшеліктелуімен.
йымдастыру — кімшілік дістері ебек тртібін сатау ралдарыны кімшілік жйесі, оларды орындалуын баылау, ауызша жне жазбаша трде берілетін жылдам нса, бйры арылы басарылатын объектіге тікелей ыпал жасайды. Олар йымдастыруды айындылыымен ебек трбиесін амтамасыз етуге белгіленген. Бл дістер шаруашылы задар жне ебек ыты актілерімен реттеледі.
йымдастыру — кімшілік дістеріні крінісіні 3 трі бар:
— міндетті жазылым ( бйры, тыйым жне т.б. )
— келісімділік трі ( кеес, ммілелерді рсаты )
— кепілдеме, тілек ( кеес, тсіндіру, сыныс жне т.б.)
йымдастыру — кімшілік дістерді барлы трі бір жйеде болады: бл жоары тран басару мшелеріні бйрытары жне тікелей тапсырма, олар задар мен аулылар, ндірістік рдістерді оптимизациялау масатындаы басарушыларды жарлытары мен бйрытарын сатауа баытталан.
йымдастыру — кімшілік дістерін баса дістерден ерекшелейтін директивтерді аны мекен – жайлыы, бйрытар мен нсауларды орындалуыны міндеттілігі, бларды орныдалмауы орындаушылы дисциплиналарды тікелей бзышылыы ретінде аралады жне белгілі бір жазалар таылады. Наты мазмн бойынша, йымдастыру — кімшілік дістер – бл зорлау дістері, олар ебек – адамны е бірінші мірлік ажеттілігі болана дейін з кшін сатайды.
жымдаы ызмет ететін басару дістеріне байланысты олара сйкес келетін баындыру жйесі алыптасады. Бндай баындыру трі е а жарын мазмнда болу керек жымда прогреске себеп болу керек, жне керек орлы , олайсыз жадайларды, тітіркену, кейде стресс сияты эмоцияларды туындырмау керек, себебі олар басаратын жне басарылатын жйелер арасындаы кез – келген араатынастарды алшататады.
Практикада басару кімшілік сері ереже бойынша 3 трлі баындыру трімен байланысты:
— амалсыз жне сырттай кндіру, бл жаымсыз туелділік сезіммен бірге жреді жне баынушыларды тсінігі бойынша « жоарыдан» ысым боп табылады.
— пассивті баындыру, бан з бетімен шешім абылдаудан босатылуа байланысты анаат тн.
— сезінген ішкі траталан, бл жетекшіні де, баынышты да анааттандырады.
йымдастыру — кімшілік басару тсілдерін олдану басарылатын жйе дамуны жне тіршілігіне жаымды жадай жасайды, басару обьетісіне масатты сер етеді. Тікелей скер етуді мазмнды ерекшеліктеріне жетекші мен баыныштыны тікелей байланысы жатады. Бірата тікелей сер ету аырында баыныштыларды пассивтіліктеріні кшеюіне, ал кейде жабы трде кнбеушілікке келеді. Тапсырмаларды ойылуы мен ынталандырушы жадайларды тууы арылы жзеге асатын сер етуді дістері те нтижелі.
Басаруды йымдастырушылы дістері – наты масаттара ол жеткізуді йымдастырушылы жаына ыпал ету жйесі болып табылады. Бір жмысты орындау йымдастыруды рилы жадайларында, оны йымдастыруды ртрлі типтерінде ммкін болады:
-ата реттемелеумен
-икемділікті бейімделумен
- жалпы міндеттерді дрыс оя білумен
-ызметті йарылатын шегін белгілеп алу жне т.б.
Бл діс жыма наты ыпал етіп, жмысты тиімді рі сапалы орындалуын амтамасыз етеді жне ш топа блінеді: йымдастырушылы-тратандырыш: жекелеген буын ішіндегі белгілі бір міндеттемелерді бекіту арылы йымдастырушылы байланыс орнату.
Басарушылы: кнделікті олдану мен жмыс жадайын згерткенде тзетулер енгізу.
Дисциплинарлы ыпал ету: тртіпке салу мен жауапкершілік .
Басару ыпалыны сипаты бойынша: ыса жне за мерзімдегі сер ету ралдарыменорындалатын іс рекеттер.
Кейде бл діс кімшілік деп те аталады. йымдастырушылы-тратандырыш зі шке блінеді: реттеу (жалпы йымдастырушылы, рылымды, ызметтік, функционалды, ызметтік), нормативтер (уаытты, санды, шаманы, німділікті, салыстырмалы), нсау беру (сатандыру, тсіндіру, таныстыру кеес).