Биотехнологиялы ндіріс пен оны німдеріне сипаттама

Микроорганизмдер – кптеген зіндік згешелігімен сипатталатын, клеткаларында зат алмасу арынды трде жретін объект. Микробты бір клеткасыны зі бір минутта 10-нан 100 мыа дейін белок молекулаларын тзе алады. Бндай німділікті азіргі замандаы органикалы синтезді ешайсысы крсете алмайды. Кптеген микроорганизмдерді екі еселену уаыты 0,3-2 саата созылады. Бл е німді кп беретін сімдіктерден 500 еседей шапша, ал е жасы мал тымында ол 1000-5000 есе шапша теді.

Ерекше кіл аударарлы жадай – кейде клетканы барлы биохимиялы белсенділігі су мен кбеюге баытталмай адам шін пайдалы бір затты тзуге ауысады жне де бндай ммкіндікті арындатуа да жадай туады. Бан даму циклы кезінде биомассаны рбір килограмына шаанда 0,5кг пенициллин тзетін белгілі бір минуттар жне де здеріні тіршілігіндегі талабынан 100-200 есе артатын млшерде «В» друменін тзетін микроорганизмдер мысал бола алады.

Микробиологиялы синтезді тиімділігі, ол шін субстрат ретінде арзан, тапшы емес екінші дрежедегі шикі заттарды, сірке, ст сарысуы, мнай жне т.б. деудегі алдытар олданыланда аныталуы ммкін.

Микроорганизмдер олданылатын ндірісті екі топа ажыратады: таамды жне ашыту ндірістері. Ауыл шаруашылыыны шикізаттарын деумен айналысатын технологиялы циклды белгілі бір сатысында микроорганизмдерді пайдалану шектелген жадайда, микроорганизмдерді кп млшерде биомассасын сіру арылы жинау жне оларды метаболиттерінен белгілі бір німді бліп алу талап етілмейді. Осыан байланысты бл саланы нерксібіне арнаулы микробиологиялы ндіріс шін технологиялы жабдытарды сыбаалы лесі азана болса, бны микробиологиялы нерксіп атарына жатызбайды.

Негізгі технологиялы сатысы микроорганизмдерді сіру болатын ндірістерді микробиологиялы нерксіптер атарына жатызады. Технологиялы белгісіне арай оларды екі топа бледі:

а) німдері - органикалы ышылдар, спирттер, микробтар биомассасы болатын нерксіптер. Оларды негізгі белгісі – тптік, яни суспензиялы сіру, рамында ант жне спирт бар оректік орта, мнайды кмірсутектері, концентрлі болатын, сіру кезінде кейде аэрацияны ажет етпейтін анаэробтарды жне т.б. олданады. Мны барлыы процестерді бгде микроорганизмдерден орау, ауаны тазартуа, сйтіп кп млшердегі сйытарды жне рал-жабдытарды залалсыздандыру мен ымтап жабуа аса ата талап оймауа ммкіндік береді.

Кп тонналы ндірістерді баса бір маызды сипатттамасы - німді бліп алу сатысыны оайлыы. йткені німді сйы кйінде алады жне зіні температураа тратылыыны арасында ол жылылай кебеді.

б) Бактериялы препараттар жне крделі рылымды, жоары физиологиялы активтілігі бар (друмендер, ферменттер) заттарды алумен байланысты те нзік микробиологиялы синтезі аз клемді ндірістер.

Бнда тптік сіруді олданады жне бл жмыс оректік заттарды, оспаларды, аэрациялаушы ауаны, жмыс орындарын ымтау мен залалсыздантыруа ата талап ойылады. Соы німді бліп алып, тазалау біраз крделі операцияларды амтиды.

Микробиологиялы синтез німдерін ш трге ажыратады:

1. рамында тіршілікке абілеті бар белсенді компоненттері ретінде микроорганизмдері бар (сімдік орау, бактериялы тыайтыштар, ашытылар т.б.) биологиялы препараттар;

2. рамында белсенділігі жо жне оларды делмеген німдері (мал азыты ашыты саыраулатары, саыраулатар мицелийлері жне т.б.) бар биологиялы препараттар;

3. Микроорганизмдері метаболизмінен тазартылан німдеріні (друмендер, амин ышылдары, ферменттер, антибиотиктер жне т.б.) негізінде жасалан биологиялы препараттар.

Химиялы табиаты мен микробтар клеткалары шін мніне байланысты бл німдерді ш топа бледі:

- Молекулярлы салмаы 10 000-нан бірнеше миллион дальтона дейін баратын (ферменттер, полисахаридтер т.б.) ірі молекулалар;

- Алашы метаболиттер, яни микроорганизмдері сіруге арналан осылыстар (амин ышылдары, друмендер, пурин жне пириминдік нуклеотидтер жне т.б.);

- Екінші реттегі метаболиттер, яни микроорганизмдер суі шін ажетсіз осылыстар (антибиотиктер, токсиндер, алкалоидтар)

Алашы жне екінші реттегі метаболиттерді молекулярлы массасы 1500 дальтоннан аспайды.

ТМД елдерінде ааш гіндісі жне мнай сутектері негізінде мал азыы масатында микробты белокты ндіру шін ірі ндіріс рылды. Бнда жылына бір миллион тоннадай ашыты саыраулатары ндіріледі. Осындай млшердегі азыта 60 пайыздай протеин болады. Онымен 20 миллион тоннадан астам рама азытарды белокпен байытып, с жне шоша шаруашылытарында осымша бір миллион тонна ет ндіруге болады.

Осымен атар, біратар друмендер, лизин, амин ышылдарын жне вирус пен бактериялара арсы тра алатын микробиологиялы препараттар, бактериялы тыайтыштар, ферментті препараттарды да ндіру жола ойылды.