Боямалаудан орану

Брмаланан балды сатып алудан сатап алатын кейбір кеестер:

Балды зіізге белгіл жеткізушілерден алу (зііз сенетін фирма немес жеке ксіпкерлерден).

ыста балды сатып алу кезінде балды кристаллданан болуы керектігін білген жн (каштанды жне а акациялы балды оспаанда).

Крезді балды сатып алу балды аралармен жасаландыына кепілдік болып табылады. Біра ттас жапсырылан крезді балды араларды ант шрбатымен оректендіру арылы алады.

Улы бал

«Мас бал» деп те аталатын улы бал аралар рамында улы заттар бар сімдіктерден шірне жинаан кезде алынады жне ол те сирек кездеседі. Аконит глдерінен аралармен жиналан балды пайдалану барысында жеіл улану жадайлары белгілі. Біра рамында улы заттар бар кптеген сімдіктерден, мысалы медуанадан, темекі жне баса сімдіктерден аралар не адамнан, не аралардан ауру белгілерін тудырмайтын толы сапалы бал жинайды.

Кавказ жне ара теіз жаалауларында рододендрон сетін жерлерінде адамдарды осы сімдіктен алынан балды пайдалану барысында ауыран кездері жиі кездеседі. Мндай бал бас ауырып, жрек айнып, кздер арауытып, кейде есінен талып алу жадайлары, яни атты мас болуа тн белгілер болады.

Сапасыз бал

Балды сапасын баалау органолептикалы крсеткіштер мен оны химиялы рамы бойынша мамандармен ткізіледі.

ндіру жадайларын сатамау барысында німні сапасы айтарлытай тмендеп кетуі ммкін. Сапа тмендеуіні кейбір жайттарын айта кетеміз:

Кристаллданан балды еріту кезінде диастаза ферменттеріні бзылуы.

Вароатоз жне баса да заттармен кресуге арналан химиялы заттарды, егістіктегі пестицидтерді бала тсуі.

Радиациялы ластанан айматардан радионуклидтерді тсуі.

Баылау сратары

1 Бала алай талдау жасайды?

2 Жасанды, улы, брмаланан жне сапасыз балды сипаттау.

 

 

Таырып 3.4 Табии балды сипаттамасы

Масаты: табии балды сипаттамасын білу.

Жмыс мазмны:

Балды жетілгендігі

Балды жетілуіні басты белгісі – крезді аралармен жапсырылуы болып табылады. Аызып алынаннан кейін кристаллданан кйге айналан жетілген бал алыпты жадайларда те за саталуы ммкін. Египет пирамидаларында бірнеше мыжылдытар бойы бзылмаан бал салынан ыдыс табылан. Керісінше, крезден аралар артыын алып тастамай трып, аызып алынан жетілмеген бал тез бзылады. Жетілмеген ашуы ммкін жне оны салдарынан балды дмдік асиеттері жоалады. Мндай бал тек араларды пайдалануына ана емес, сондай-а таама пайдалануа да жарамсыз болып табылады. Сауда тжірибесінде балды жетілгендігін жне оны рамындаы суды оны меншікті салмаы бойынша анйтайды.

Сауда тжірибесіндегі меншікті салма деп аталан дене немесе затты дл сондай клемде алынан судан неше есе есе арты келетіндігін крсететін санды атайды. Балды меншікті салмаын анытау шін 1 г-нан басталатын тастары бар таразы мен клемі аны лшенген андай да бір ыдысты, мысалы бір литрлік бтелкені алады. Алдымен бос ыдысты лшеп, оны салмаын жазып ояды. Со, наты бір литр су йып, оны дегейін анытайды. Кейін ыдыса белгіленген дегейге дейін бал йып, айта лшейді. 15^оС температурадаы 1 л суды салмаы 1 кг (1000 г)-а те. Егер 1 л бал 1443 г болса, онда оны меншікті салмаы 1,443 (1443:1000) немесе дгелектеп аланда 1,44. Егер ыдыса йылан балды салмаы 1422 г болса, онда оны меншікті салмаы 1,422 болады жне т.т. балды меншікті салмаын біле отырып, есептік кестелерді пайдаланып, оны рамындаы суды анытауа болады.

Балды рамындаы су 20 % аспайтын болса, балды толы жетілген деп есептеуге болады. рамында ылалды кп болуы балды жетілмегендігін білдіреді. Мндай балды одан арты ылалы жойылмайынша сатауа алдыруа болмайды.

Жетілмеген балды жасанды жолмен жетілдіреді. Ол шін оны ммкіндігі барынша ке ашы ыдыста, жылы, біра жасы желдетілген жне аралара ол жетімсіз жайларда стайды. Балды оны рамындаы су 20 пайыза тмендегенше жетілдіру керек.

Кристаллдану

Крезге жапсырылан бал оны омартада немесе оймада саталуына арамастан, те баяу антталады жне кбіне бірнеше айлар аымында сйы трде саталуы да ммкін. Біра оны крезде аызып бастааннан кейін-а, салыстырмалы тез кристаллдану процессіні басталуы аны.

Сйы балды атты кйге туі кристаллдану немесе антталу, сонымен атар «тнбалану» деп те аталады. Жаа аызып алынан бал млдір, ал кристаллданып басталанда блдырлап бастайды; кристаллдану процессі заран сайын, блдырау да кшейе тседі.

Тіпті орталытан алынан млдір балды зінде де оны микроскоппен зерттеу кезінде са рыталан антты кристаллдарын табуа болады. Бл жеке кристаллдар алда кристаллданатын балды орталыы болып табылады. Алдымен олар жмыр трінде се бастайды, кейін жмырлар бір-бірімен осыла отырып, балды барлы массасын кристаллдайды. Сонымен бірге ауыр трдегі кристаллдар тбіне тна бастайды. Сондытан да антталу бал йылан ыдысты уелі тменгі блігінде басталып, кейіннен жоары арай таралады.

Балды кристаллдану сипаты мен жылдамдыы ондаы рытанан кристаллдарды млшеріне туелді болады. Балда кристалл те кп жне олар бір-бірімен те жаын орналасса, онда жеке кристаллдар скен кезде лкен скіндерді жасап лгермейді. Нтижеде томай трізді тнба алынады. Бл жадайда кристаллдану бірнеше кн аымында аяталады. Балдаы рытанан кристаллдарды млшері аншалыты аз болса, оларды бір-бірімен орналасу ашытыы да алшатай тседі. Сондытан да бал толы кристаллданана дейін олар лкен тйір клеміне дейінгі скінге айналып лгереді жне са тйірлі немесе ірітйірлі тнба береді. Бл жадайдаы балды антталуы те баяу жасалады. Мндай бал аызып алынаннан кейін 1-3½ жне одан кп ай аымында тнбайды.

ра жне жылы жерде, сіресе су буланып шыа алатындай ныыз жабылмайтын ыдыста сатау кезінде бал суы жерге араанда тез тнады.

Балды кристаллдану жылдамдыы оны химиялы рамына байланысты болады. рамында глюкозасы кп бал, мысалы кнбаысты немес ала бйе глдерінен жиналан бал тез антталады, ал рамында фруктозасы кп бал, мысалы каштанды немес а акациялы бал біршама баяу антталады. Кристаллдануды тездету шін ескі тнба балдан осады. Ол шін 1 ц балын бала 100 г антталан бал алынады. Оны сйы балмен араластырып, мият нтатайды, ал соынан оны бшкеге йып, жасылап араластырады.

Балды кристаллын азайту шін кристаллдану кезінде оны араластыру ажет, мндай жолмен кристаллды клемін реттеп, консистенциясы ірі тйірлі тнбадан май тріздіге дейінгі бал алуа болады. Орталытан шыан балды кристаллдануы оны табиилыын, сапалыын жне жетілгендігін білдіреді. Керісінше, балды крезде, сіресе ыстауда кристаллдануы те жаымсыз былыс болып табылады. Мндай балды аралар толыымен пайдалана алмайды жне барлы кристаллдарды тастайды.