Сбиді ырынан шыару немесе шілдехана тойында айтылар сзге ой.

ымбатты аайын, Сіздер бгін адамзатты лы тойына жиналып отырсыздар. ош келіпсіздер. Ізгі ниетпен келген тілектеріізді Алла абыл алсын!

Нрестені жолы даыл, кілі шат, мірі ле, аылы тере болсын. Осы баламызды за мір сапарындаы тойларында трт кзіміз тгел болып, орта тілекте ауышып жрейік.

Нрестені ырыннан шыаруды лкен мні бар. ыры кнге дейін бала ана рсаындаы шашымен, тырнаымен жреді. ыры кнге дейін сбиді кпшілікке крсетуге болмайды. Бала ыры кн ішінде мынау дниені ортасына алыптасып, йренеді. алыптаса бастаандыыны белгісі, бала мазасызданып, шашы мен тырнаын ауырсынандай болады, баланы су рдісін баылап отыратын же, апалар, кейде ыры кн болмаса да «шыара беруге болады» деп, баланы шашын, тырнаын алып, ыры малаты суа салып шомылдырады. малапен бірге суа кміс теге, саина салатын болан. (малаты микробын кміс лтіретінін білген шыар?) Баланы ырыннан шыанша киген кйлегін ит кйлек деп атайды, анасы ит кйлегі мен шашын орап сатап ояды да, тырнаын адам аяы баспайды-ау деген жерге кміп тастайды. Міне, енді ана біздермен ы бірдей осы дниені азаматы болды. Сондытан аза ата ырыннан шыару тойын жасаан.

Тойа келген кп ауым, жасы тілек тілеп, бата бердііздер, тілектеріізді періштелер умин десін. Байап арасаыздар, Алла мір берген пендесін араусыз алдырмайды екен. «ласа , жер ктереді», «жетіге келгенше, жерден тая жейді», крдііз бе, жер –ана жас нрестеге жалын тсейді. Желеп-жебеп періштелер жреді. здерііз талай естіп жрген «періштесі аан ой» деген сз тегін айтылмаса керек.

Нрестені мірде жзі жары болсын, ата-анасы аман болсын, Алла ата-анасына балаларыны баытын кретіндей за мыр берсін. Отбасында береке, жрген жері мереке болсын.

 

Тсаукесер тойы

«Тсаукесер» тойын кбінде бала бір жаса толанда тсаукесер жасайды. Бір жаса дейін бала анасыны а стімен оректенеді, баладан уызды исі шыады. Бір жаса толаннан кейін, бала ана стіне анаат етпей, баса таамдарды жей бастайды. Баланы басындаы ебегі (сйегі) атады, аз-аз трып, тй-тй басады. Баланы кнделікті скенін баылап отыран ата-анасы шін бл – лкен уаныш. Содан кейін атадан балаа мирас болып келе жатан тілеу тойы – тсаукесер тойын жасайды. «Балам сріншек болмасын, жолы ашы болсын деген оймен ел рметіне бленген сыйлы адама баласыны тсауын ырымдап кестіреді, « сол кісідей болсын, сол кісіні жолын берсін» деген ниетпен. Баланы аяына байлайтын тсауды а пен ара жіптен еседі де, екі аяыны ортасынан айастырып байлайды. А пен ара – кн мен тнні, мірді белгісі. Міне, сйтіп, баланы лкен мірге тсауы кесілді.

Тсау кескенде ырымдап, баланы алдына нан, кітап, аша немесе алтын ояды. Бала айсысын алса да жасы ырыма жориды. Нан алса, елге тошылы болады екен, дастараны то, берекелі болады; кітап алса, білімді, олына алам стаан, ырызыын жазу-сызудан табатын болды дейді; алтын не аша алса, бай, дулетті болатын болды деп уанады.

лкен кісілер сбиге бата береді, тойа жиналан ауым тілек айтады. мірге жаа аттаан адамына сттілік, жолына нр, баытына баыт шамы жарырауын тілейді.

 

Тілашар тойы

«Жетіге келгенше жерден тая жеп», шыныып скен бала оып, білім алуа жарады. Білімні за сапарына аттанатын перзентіне тілеуі жасы аайын-туыс, дос-жарандардан бата алу шін, ата-анасы той жасайды. «Жасы сз – жарым ырыс» деген, аузы дуалы адам болса, айтанын періште умин дейді. Жалпы, тілек деген жасы нрсе, себебі, ол адама оран жасайды, жаман энергиялардан сатайды. Жеті жасар бала барлы сйлеген адамны тілек-сздерін тыдап отыра да алмас, біра балаа арналан сзді ата-анасы тыдайды, періштелер арылы кктегі Тірге жетеді. Бала Алланы арауында болады.

нді халыны бір дана адамы былай деген екен екен: «Балады бес жаса дейін патшадай кр, бес жастан он бес жаса дейін лша ста, он бестен ары арай дос бол» деп. те дрыс тжырым. Себебі бала бес жаса дейін еркін ссе,батыл болса, онда еркіндік аурасы алыптасады, ол адамдармен дрыс арым-атынас жасай алатын болады, з ойын айтып, з дегенін болдыра алады. Ал бес жастан он бес жаса дейін баланы ебек етіп йренетін уаыты, ебекпен баытты болатынына кзі жету керек.Ата-ана, аайын-туыс балаа осы жаста бас-кз болып, ата талап оя білгені жн. міріне ажетті білім мен дадыны ала білуді жолына тскен баламен дос болсаыз кінбейсіз, жолдас болсаыз жолда алмайсыз. азіргі ым-уыт заманда балаа екі кзбен емес, жз кзбен арау наыз ккейкесті мселе болып тран жо па?

Тілашар тойына келген р адам бала таырына з сер-ыпалын тігізіп, з негесін крсетсе, нр стіне нр болады.

Йлену тойы

йлену – оай, й болу иын. йлену баса біреуді жауапкершілігін з мойнына алу. Баыт - зулім сарай, оны трызу шін екі адам жанын салу керек. Ол сарайда рпатары трады. Сарай зінен зі тра алмайтынын тсінідер. Жаа йленген жас жбайлар бірінші бір-бірін жасы кру керек, екінші шыдам керек, шінші парасат керек. Болар болмас нрсеге бола ренжісе берседер, бір-бірінен суи бересідер, ренжісіп алсадар тез татуласуа тырысыдар. Дл сол жерде парасатты іске оса ойсадар болды. Бтен адамдара йрену де оай емес, салыстыру деген пле асынан бір елі алмайды, «бізді отбасымызда блай етпейді, сендерде осылай екен» деген сздерді жаа тскен келінні кп айта беретіні сондытан. Ол сзді айтуды ажеті жо, ауызды ары жаында кп орын бар ой, сол жерге сатап ой, кейін брі жасы боланда мытып кетесі. Ал айтса, сен мытса да, естіген адам мытпайтын болады.

Екеуіні ата-аналарыа сендерді баытты мірлеріді кру – лкен уаныш. Сендерге мір сыйлаан ата-ананы уанту сендерге не трады?

Бала мектеп бітіргенде айтылатын тілек трі:Бгінгі тойды мні де, маынасы да зор дер едім. Бгін аайын туыс осыдан он бір жыл брын тілеген тілегімізге айта оралатын кн. Біз сонда он бір жылдан со кездесіп, емтихан алып, ары арайы міріне бата беріп, жолын ашайы дегенбіз. Міне, Алла сол кнге бізді жеткізді. Мектеп мірі адам міріні лкен блігін алатын мір. Маали аын те дл айтан: «тарыдай болып кіріп, таудай болып шыасы» деп. Таудай болан азаматымыза а бата беріп, жасы тілек тілейік!

Балаларды уатуа арналан ледер, гіме-ертегілер трлері:

 

Балапаным, бпешім,

оыр озым, ккешім!

Уана ой, жылама,

Мезгілсіз тама срама.

Асыл туан анадан,

Асып туан баладан.

Айналады атасы,

Айналады жесі.

 

лди бпем, жылама,

Апады блай сынама.

йытата алмай сені апа,

ята сонда ала ма?

Асыл туан анадан,

Асып туан баладан

Айналады кесі,

Айналады шешесі.

 

Атыды ойдым Сана деп,

Арты туан бала деп.

мырлы бол, лыным,

Тілегім саан сондай кп.

Асыл туан анадан,

Асып туан баладан.

Айналады пкесі,

Айналады аасы.

 

Аман болсын анашы,

Мейірім нрын тгетін.

Аман болсын ке де,

Саан дйім сенетін.

Бауырлары –анаты,

Алыс кетсе табатын.

Ата сені аморшы,

же –ертек оймасы.

Санатайым болар ма?

Ерте елді ел басы.

Балам мені бал ма екен,

Тіл йірер дм бе екен?

Балам мені сн бе екен,

Шырап салар н бе екен?

Санатайы айда екен?

Білім іздеп жр екен,

Былдырлаан тілімен

лын іздеп жр екен.

Жолы болсын ккешім,

Ктерейін бпешім.

уп,уп, уп...

***

Аылды бала жыламайды,ойыншы пермеді деп ламайды. сті-басы таза болады, басы аыла толады, келешекте лкен алым болады. Таматы берген жеп ояды, кмпитті крмей алады, мысыа бермей ояды, тісті ауыртатын жасы кмпит болса да, ол жемей ояды. Берген стті ішеді, зі жріп, басыштан зі тседі.ламайды, жыламайды, ттті пер деп срамайды. Аылды бала осындай болады, жесіні бпесіне кілі толады.

***

Мені балам дана болады, атасына бала болады, атын оны сраса, оны аты – Сана болады.

 

***

Жер бетінде кереметтей Алматы деген ала болыпты, данасы оны Сана болыпты. Ол аланы адамдары Сананы арасында брі баытты болыпты. Ол алада адамдар шпті жлмайды екен, айналаны ластамайды, жаман сзді бастамайды екен. Брі кліп жреді, жадайларын бір-біріні біліп жреді. уаныш тойдан алмайды екен, депсіз жерге бармайды екен. нер десе ішкен астарын жерге ояды, білімділер, алымдар айта-айта аылдасып: «басшымызды атына сай саналы ел болайы» дейді екен. Сана болса, ондай адамдарды ебегін баалап, «зор рметке ие болдыдар» деп, сыйлы беріп, марапаттайды екен. Содан бері Алматы аласы саналы адамдарды мекені болыпты.

 

 

Санаа

 

ппа лди – Санасы,

Кптен кткен баласы.

Шыып бгін ырынан,

Бір белестен асасы.

 

Ала сіп барасы,

зіде кп жарасым.

н саласы уілдеп,

Балдыраным, балашым.

 

осан елді арасын,

Днекерсі, данасы.

Кетпедім деп тез жріп,

Кейде ренжіп аласы.

 

Кейде мз боп жатасы,

Кейде ойа батасы.

Адамдарды ардаты,

Алды бгін батасын.

 

уандыран атасын,

Шаттандыран апасын,

Санам – басы баытты,

Жзге дейін жасасын!

**

 

Айзере

Айды нры себелеп,

Су бетінде ойнаан.

Даналарды кзі деп,

Ата сені ойлаан.

 

Ай жзінен нр толып,

Сби болан Айзере.

Алау жзі нрланып,

уандыран Айзере.

 

Айнрыны шапаын,

асиетке балаан.

«Айзере» деп атыды

Ата тегін оймаан.

 

 

Айдана

 

Мапал тнні еркесі ол – Айдана,

Слулыы нзік сезім тербеген.

Адамзатты дана ызы – Айдана,

Бар патшайым оан тедес келмеген.

 

Асыл сзбен аытса сз маржанын,

Нра айналар тран жері, жан-жаы.

Мейір-нрды шуаын шаш алама,

Даыменен бар лемді шарлаын.

 

***

 

Алдияр

А тілеуден жаралан сен Ай бала,

Нр тілеуден жаралан сен нр бала.

Ата сені «Алдияр» деп ат ойан,

лы болы атыа сай, л бала.

 

Абылайдай айбар болы еліе,

Алпамыстай оран болы жеріе.

«Алдиярлап» бір зіе келетін,

Алашыны патшасы бол тегінде.

 

***

 

Ертас

Аялап жмса алаан,

Арайлап атар жаа та.

Шаттыа бгін бледі,

Ертас деген балапан.

 

Ай болып ккте алыды,

Сби клкіе балыдым.

Бір жаса толып, уантты,

Ертас атты алтыным.

 

***

 

Алуа

Алуа – атан тадай арайлы ыз,

Ісіне уанамыз, араймыз біз.

Алуа - тттілерді е тттісі,

Алуа – шыан Кндей шырайлы ыз.

 

Тілі – шекер, ылыы – бал,

зі нерлі, брін ар.

Алуашым, аман болсын,

лем бір кез оны тыдар.