I.3. Байланыстырып сйлеудегі маына рушылы компонентіні зерттеу дістері

шінші блім, байланысты атынас жадайында ішінара берілген маыналы жне лексика-синтаксистік компоненттеріні пікірін рылу ерекшеліктерін анытауа баытталан. Ол ш трлі тапсырмаларды амтиды:

1. оылан мтін бойынша імені жаластыруды жасау;

2. сюжеттi ойлап табуы жне пндiк суреттер арылы гіме руы,балалар сол жалпы пндiк суреттерді банктен тадап алуы керек болатын;

3. гімені шынайылыы жне таырыптарды табу кезінде з бетімен жмыс істеу.

Бл бадарламаларды енгізу, тжірибелік зерттеу лауазымы туындап, таырыбы хабарламаа байланысты кп маыналы айтуды шыуы гімелесушіні ызыушылыына емес, жадайа емес, ол адамны ішкі ойларына байланысты ашылан мазмнды бергісі келуі.

Сол себепті, шінші блімні маызы: дістеме трысында тжірбиелер табу ерекшеліктерін баылауа ммкіндік береді, ру, дамыту жне исынды ойды сйлеу хабарламада iске асыруы болып табылады.

Крініп трандай тізбектегі тапсырмалар, байланыстырып сйлеу тілі дістемесін зерттеу жадайындаы кздейтіні, р трлі жадайдаы компонент ойы, бір жаынан зерттеу кезеіні міндеттері аныталады, ал баса жаынан - сйлеу тілін дамытуда жне крделі тіл кемістігі бар балалара арналан бадарламалы талаптары (тлiм-трбие шарттарындаы мектепке дейiнгi, сол сияты мектеп жасындаы балалара).

Тапсырмалар дйекті трде жеілден иына арай берілген. Сонымен, гімедегі сйлемде таырыпшалар кемінде крделірек, йткені баланы алдына дамыту міндеті ойылады, таырыпты жаласы, оытылан хабарламаны бастауы белгіленген.

Тапсырма бойынша гіме ру пндік суреттер иын трінде бааланады, себебі балалар бл жадайында баламалы атауын материалды фонда тадау, бір белгі ретінде берілген ой, біра айындайтын заттар жне оны дамуы берілмейді.

Белсенді байланыс хабарламасын жне таы осылар сиятыларды руа берілген жаттыылар те крделі, ол гіме таырыптарын руды амтиды, маынасы жаынан таырапшылыр арасындаы байланысты бкіл гіме барысында «крінбейтін ойды» алдыы мселені ашу процесі ретінде крінеді.

Бізге белгілі бл, руда ойларды себептер жйесі ттастай баытталады, онда ілеспе міндеті болып, себеп экспериментаторды абылдау ммкіндігін немесе зіндік себепті ойлап табуды зерттеу, берілген таырыптар дамуына немесе зіндік байланысын іздеуге бірізділігі хабарланан.

Эксперимент ретінде жаттыулара арналан ралдар № 1 (таырыпшаа байланысты гімені жаластыру) «Шарик табылды» жне «зендегі оиа» мтіндері жоары мектепке дейінгі жастаы жне бірінші, екінші сынып оушыларына берілуі ммкін. Басында бейімделген гімелер шінші жне тртінші сыныптара беріледі олар Б. Житкованы «Піл жне оны иесі», Н. Носованы «Тук-тук-тук» гімелері. Таырыпшаларда мтіні астында крсетілген:

№ 1 Таырыпша

Шарик табылды

 

Миша жазда саяжайда трды. Ол жерде Шарик деген итпен дос болды. Бір кні Шарик жоалып кетті. Миша оны бір кн іздеді жне келесі кні, шінші кні де іздеді. Шарик еш ай жерде жок.

Бір кездері Мишаны достары ормана саыраула теруге шаырды. Саыраула теріп жріп, бала алай жалыз аланын байамай да алды. Миша з достарын іздеп жргенде, оан бір ааштын артынан асыр ткетіні крінді...

№ 2 Таырыпша

зендегі оиа

Бір кні Олег з досын Алешаны айыпен балы аулауа баруды кндірді. Ауа- райы тамаша болды, быра балытар армаа тспеді. Кенеттен Алешаны армаы жыбыр етті.Ол арматы тартты, быра ол берілмеді. Алеша трып еді, айы шайала тсті де...

№ 3 Таырыпша

Тук-тук-тук

Біз щеуіміз- мен, Миша жне Костя - баса балалара араанда лагерьге ерте келдік. Кешке Марья Максимована, лагерді кзетшісі, біз оны йінде онуымызды айтты, йтпесе жалыз болса оруымыз ммкін деді. Миша біз бармаймыз, зіміз жалызда орыпаймыз деп айтты. Кп замай тн болды, біз тсегімізге жатты. Айнала тып тыныш, быра бізді йымыз келмеді. Сосын біз ктпеген жерден бір дауысты естідік...

№ 4 Таырыпша

Піл жне оны иесі

 

Бір ндіс зіні пілімен отын алып келуге ормана кетті. Кенеттен піл иесін тыдамай ойды, аладап жан- жаына арай бастады, сосын мрнын ктеріп, айай салды.Иесі де жан- жаына арады, быра ештее крмеді. Содан кейін иесі ашуланып, пілді стіне отырып, лаынан амшылай бастады.Піл таптап, йрыымен блдандады. Содан кейін атып алды, ол бірдееден сатанандай болды...

Эксперимент ретінде жаттыулара арналан ралдар № 2 (пндік суреттер арылы гіме рылыуы) келесі пндік суреттер олданылды:

№ 1 Нса. Таырыпты ытимал нсасы «Бала алай итті салды».

Бала — стел — терезе — краскалар — ит — ааш — кисточка — карындаштар — да —сия шишасы— мысы— ара — теледидар.

№ 2 Нса. Таырыпты ктілетін нсасы «А аулаудаы оиа».

Орман — ашы — бала— шаы — ардаы іздер — оян — мылты — асыр — ааш тбірі— ін —бала— тор.

№ 3 Нса. Болжамды таырып «Ормандаы былыс».

ыз — орман — ата — крзеке — кепкен жапыратар йіндісі —кірпі — ит — саыраула —тор— кбелек— жол — бадаршам— есік — автобус.

№ 4 Нса. Таырыпты ытимал нсасы. «уесой» жне таырыбы «Балы аулаудаы оиа».

Бала — шелек — арма — балы — шаын зен — тая — консерві банкасы — жылан — ядаы стар — асы — ит — стел — мысы — ана — ыз.

Осы блімдегі нтижелерін баалау кезінде назара бкіл дауысты хабардаы лгі жзеге асыру дрежесі абылданады: тжырымдамасы, жалпы трінде сынылуы ммкін «крінбейтін ойлар» немесе, бірізділік басы мен аяындаы айтылуа баытталан, таы осылар сияты маынасылы бадарлама трінде, осылар хабара аударылуы керек.

Алайда, бл табылан жобалау жеткіліктілік сйкестігін естілген таыпшаларда арастыру ажет, сондай-а, жалпы банктен суреттер таырыбы іріктеу сипаты мен барабар ксіпода бірыай таырыбы ммкіндігі ретінде арастыру ажет.