Ебек ресурстарын белсенді жне белсенді емес бліктерге блу абылданан.

Белсенді блігі ебекке абілетті жастаы жмысбастыларды, сонымен атар, жмыссыздар мен й шаруашылыында жмыспен амтылан, ебекке абілетті жастаы тлаларды жалпы саны сіп отыр.

Ебек ресурстарыны балансы - ебек ресурстарыны болуы мен оларды пайдаланылуын сипаттайтын крсеткіштер жйесі. Мндай баланс екі блімнен трады:

· біріншісінде - ебек ресурстарыны болуы, оларды саны, жасты-жынысты рамы,

Екіншісінде - ебек ресурстарыны ебекпен амтылу трлері, халы шаруашылыыны салалары жне трындарды оамды топтары бойынша блінуі сипатталады.

Ебек ресурстарыны балансы оларды бкіл республика бойынша да жадайын сипаттайды. Ебек ресурстарыны болжамды балансын жасау сіресе жедел сіп отыран жмыссызды жне толы жмыспен амтамасыз ету ажеттілігі жадайында аса маызды.

Ебек ресурстарын басару келесі кезедерді райды:

· ресурстарды жоспарлау – адам ресурстарындаы болаша ажеттіліктерді анааттандыру жоспарын дайындау;

· ызметкерлерді жинау – барлы мамандытар бойынша уатты міткерлер орын ру;

· іріктеу жинау барысында пайда болан ебек кші орынан бос жмыс орнына міткерлерді сынау жне е жасысын іріктеу;

· ебекаыны жне жеідіктерді анытау ызметкерлер тратылыын сатау, оларды ебек кшін жалдау жне тарту масатында ебекаы мен жеілдіктер рылымын дайындау;

· ксіби бейімделу жалданушы жмысшыларды йыма жне оны блімшелеріне тиімді трде енгізу, олардан йым андай ебек нтижесін ктетіні туралы кзарасты саналарында дамыту;

· оыту жмысты тиімді орныдау шін талап етілетін жмыс тжірибелерін, жаалытарды оытуа арналан бадарламаларды дайындау;

· ебекті баалау – ебекті баалау дістемесін дайындау жне оны жмысшылара танстыру;

· жмысшыларды жоарлату, тмендету, ауыстыру, жмыстан шыару – жауапкершілігі жоары жне тмен лауазымдыа жмысшыны таайындау дісін дайындау, баса лауазымдыа немесе жмыс бліміне ауыстыру жолымен ксіби тжірибелерін дамыту, жалдау келсімін тотату;

· басарушы ызметкерлерді дайындау, ызмет сатысы бойынша суді басару – басарушы ызметкерлерді абілеттерін дамыту жне ебектеріні тиімділіктерін жоарлату шін бадарламалар дайындау.

Жмысбастылы ебекке абілетті адамдарды толы жмыспен амтылуы. Жмысбастылы ел экономикасыны жне халыты трмыс жадайыны е бір маызды белгісі болып табылады. Елдегі экономиканы даму арыны, ЖІ клемі мен халыты табысы, тлем абілеті бар сраныс дегейі, оамды ажеттіліктер оам мшелеріні ебек рдісіне атысуы мен оларды ебектеріні аншалыты тиімді пайдалануына туелді. Сондытан рбір мемлекетті экономиканы реттеудегі маызды масаты – ебекке абілетті адамдарды толы жне тиімді жмыспен амтамасыз ету.

Жмысбастылы деп - адамдарды ебектеріні нтижесінде зіне жне оама пайда келетін, оамды ажеттіліктерді анааттандыратын іс-рекеттерді жиынтыын атауа болады.

Адам іс-рекеттеріні нтижесін р трлі белгілері бойынша (бірнеше) ажыратуа болады. Осы белгілерге арап жмысбастылыты 3 топа ажыратуа болады:

1) Экономикадаы аылы трдегі жмысбастылар - олар оамны негізгі байлыын (рухани жне затты) райды. Осы іс-рекеттеріні нтижесінде алынан табысты арасында олар здерін рі арай дамытуа ммкіндік алады, сонымен оама пайда келетін ауматарды дамуын амтамасыз етеді.

2) скер атарында жргендер ебек нтижесіне арай табыс алмайды, біра олар мемлекетті ауіпсіздігін сатайды, экономикада жмыспен амтылан халыты бейбіт ебек етуіне жадай жасайды.

3) ндірістен тыс оып жргендер ебек оры ретінде табиат заы бойынша жмыса абілеті жо адамдарды орнын толтырады.

Экономикалы рдістерге атысуы бойынша жмысбастылы 3 топа блінеді:

1) Жалдамалы жмыскерлер - ебек кшін сатуа баытталан адамдар.

2) Жмыс берушілер - бл озаушы кш. Олара ксіпкерлер, меншік иелері, з ксіпкерлік абілетін жзеге асырушылар жатады.

3) зіндік жмысбастылар - з есебінен жмыс істейтіндер, жалдамалы жмыс кшін пайдаланбайтын ндірістік кооператив мшелері.

Мемлекетті маызды міндеттеріні бірі жмысбастылыты реттеу болып табылады. Жмысбастылыты мемлекет тарапынан реттеу бірнеше принциптерге негізделеді:

1) Адамдарды ебекті з еркімен тадауы немесе абілеттерін з еркімен пайдалану. рбір адам кез келген жмысты здігінен тадайды, оларды кштеп ебекпен амтуа жол берілмейді.

2) Мемлекетті адамдарды ебеккке деген жеке ыын жне еркін тадауына те жадайлар жасап кепілдік беру.

3) за мерзімді лтты ызыушылытарды амтамасыз ету. Мемлекет лтты ызыушылытара сйкес келетін салалардаы жмысбастылыа ыпал жасауы тиіс.

4) Жмыс орындарындаы айматы, лтты-этникалы, салалы ерекшеліктер мен ажеттіліктерді ескеру. Мемлекет елді лкен территориясы, трындарды кп лтты рамы, экономика субъектілеріні арасында ерекше баылауды ескеруі ажет.

5) Мемлекетті жалпы жмыссызды мселесін шешуге араласуыны ажеттілігі т.б.

Сонымен атар мемлекет ебекке жарамды жмыс кшіні сапасын анытау, жмысбастылыты перспективалы баыттары мен оан ажет рылымды згерістерді даярлау, жмыс кшіні ішкі жне сырты ебек нарыындаы бсекелестік абілетіні ммкіндігін ктеру сияты біратар ызметтерді атарады.