Ксіпорындаы кадрлы жмыс

Кадр жмысы дегеніміз – бл халы шаруашылыыны ондаы салаларды іскерлік абілеті бар ызметшілермен амтамасыз етуге баытталан маызды аидалар жне осыдан туындайтын факторлар, дістер жиынтыы. Кадрларды басару жне йымдастыру жйесі - іс-рекетті функционалды ортасы, оны негізі – ксіпорынды керек уаытта, ажетті млшерде жне талап етілетін сапада кадрлармен амтамасыз ету, оларды дрыс орналастыру жне ынталандыру. Ксіпорын персоналы бір мезетте басаруды объектісі де, субъектісі де бола алады. Ксіпорын ызметкерлеріні объект болуыны себебі: олар ндірістік процесті бір блігі болып табылады. Сондытан, ндірісте адам ресурстарын жоспарлау, алыптастыру, айта блу жне тиімді пайдалану персоналдарды басаруды негізгі мні болып табылады жне осы трыдан араанда ндірісті материалды-заттай элементтерін басаруа сас келеді.

"Кадрлар", "персонал", жне "ксіпорынны ебек ресурстары" тсініктері де р трлі.

"Ксіпорынны ебек ресурстары" тсінігі оны потенциалды жмыс кші, "персонал" – траты жне уаытша жмыс жасайтын біліктілігі бар жне біліктілігі жо ызметкерлерді барлы жеке рамы. "Кадрлар" деп ксіпорынны кп жадайда біліктілігі бар негізгі (штатты, траты) ызметкерлер рамы.

Ксіпорын кадрлары – бл ксіпорында ызмет ететін жне тізімдікрамына енетін трлі ксіби-біліктілік топтар ызметкерлеріні жиынтыы. Ксіпорын ызметкерлеріні жеке рамы мен категорияларыны рамды жне санды ара атынасы кадрлар рылымын сипаттайды.

Негізінен ксіпорын кадрлары келесідей блінеді: ндірістік персонал жне персонал, ндірістік емес блімшелердегі жмысбастылар.

ндірістік персонал – ндірісте жмысбасты жне оан ызмет крсететін жмысшылар, олар ксіпорынны ебек ресурстарыны е негізгі бліктерін райды.

ндірістік персоналды е кп жне негізгі категориясы – бл ксіпорынны (фирманы) жмысшылары – блар материалды ндылытарды алыптастырумен немесе ндірістік ызмет жмыстарын жргізумен жне де жктерді жайастырумен тікелей айналысатын тлалар.

Кмекші жмысшылар функционалды топтара блінуі ммкін: клік жне жк тиейтін, баылайтын, жндейтін, рал-сайманды, шаруашылы, оймалы жне т.б.

Басшылар – ксіпорында басарушылы ызметімен (директор, шебер, бас маман жнет.б.) айналысатын жмысшылар.

Мамандар – жоары немесе орта ксіпкерлік білімі бар жмысшылар жне де арнайы білімі жо біра андай да бір лауазымды атарып жрген жмысшылар.

Сурет 13 – Ксіпорын жмысшыларын трлері

ызметкер - жаттарды дайындау жне толтырумен, еспке алу жне баылаумен, шаруашылы бойынша ызметпен (агенттер, кассирлер, іс-ааздарын жргізушілер, хатшылар, статистиктер жне т.б.) айналысатын жмысшылар.

Кіші ызмет крсетуші персонал – ызмет блмесін ктумен (аула сыпырушылар, блме тазалаушылар жне т.б.) тлалар жне де мен ызметкерлерге ызмет крсетуші (іс ааздарын тасушылар жне т.б.) тлалар.

Жмысшыларды ртрлі категорияларыны жалпы санына араатынасы ксіпорынны, цехты, блімшені кадрларыны рылымын крсетеді. Персоналды рылымы таы да жасы, жынысы, білім дегейі, жмыс тілі, біліктілігі жне млшерді орындай алу дегейі сияты белгілерімен аныталуы ммкін.

Кадрларды ксіби-біліктілік рылымы ебекті ксіби жне білікті трыдан блу негізінде алыптасады. Ксіп дегенімізді зін андайда бір дайындыты ажет ететін ебек рекеті деп тсінуге болады. Ал біліктілік жмысшыны тадап алан ксібін мегере алу дегейі жне ол біліктілік млшерімен (санатымен) крсетіледі. Біліктілік млшері жне санат атарылан жмысты ауыртпалы дегейіні крсеткіші ретінде крінеді.

Жмысшыны ксіптік дайындыына арай атаратын жмысыны арнайы бір ксіп ішінде трін ашып крсететін (мысалы ксіп – ырнаушы, мамандыы – жонып-ырнаушы, айналдырып ырнаушы т.б.) маманды термині олданылады.

Ксіпорында негізінен персоналды келу жне тізімдік рамы бліп крсетіледі.

Келу рамы – бір тулік бойы наты жмыса келген жмысшылар саны.

Тізімдік рамы – барлы траты жне уаытша жмыскерлер жне де оны ішіне с сапардаылар, кезекті демалыстаылар, скери жиындаылар.

Жмыскерлерді келу рамы есептеледі, ал тізімдік рамыны саны келу санына жоапарланан жмыса келмейтіндерді ескеру коэффициентті кмегімен тзету жасау жолымен аныталады.

ызметкерлерді орташа тізімдік саны (Р) крсеткіші келесі формуламен аныталады:

Р= 1/2Р₁+Р₂+…+Р₁₁+1/2Р₁₂/12

мндаы, Р_1,Р₂,...Р_11,Р₁₂ - ай бойынша жмысшыларды саны.

Ксіпорынны жымыны саныны рамы, біліктілік дегейі орныты млшер болып саналмайды, ол руаытта жмысшыларды жмыстан босатылуы мен абылдануына байланысты згеріп отырады. Кадрлар озалысын талдау шін ртрлі крсеткіштер олданылады.

Кадрларды абылдау (К_п) коэффициенті андайда бер мерзім уаытында абылданан жмысшылар санымен осы кезедегі ызметкерлерді орташа тізімдік санына араатынасымен аныталады:

К_п=P_п/Р*100

мндаы, Р_{п –} абылданан жмысшылар саны, адам;

Р - ызметкерлерді орташа тізімдік саны, адам.

Кадрларды шыару (трасызды) коэффициенті (К_в) белгіленген мерзім аралыында андайда бір себептермен жмыстан шыарылан жмыскерлер санымен осы кезедегі ызметкерлерді орташа тізімдік санына араатынасымен аныталады:

К_в=P_ув/Р*100

мндаы, Р_{ув –} шыарылан жмысшылар саны, адам;

Р – ызметкерлерді орташа тізімдік саны, адам.

Кадрларды тратылы (К_с) коэффициентін олдануда бтіндей ксіпорында жне де оны рбір блімшелерінде ндірісті басару йымны дегейін баалауда сынылады. Ол абылданан мен шыарыландарды аз млшерімен ызметкерлерді орташа тізімдік санына аратынасы негізінде есептеледі.