Ебек аы ебекті мотивациялауды негізгі нысаны ретінде

Ебекаы жніндегі саясат ксіпорында басаруды рамды блігі болып табылады жне оны ызметіні тиімділігі оан елеулі ыпал етеді. Себебі, ебекаы жмыс кшін тиімді пайдаланудаы ынталандыруды маыздысыны бірі.

Ебекаы бл - жмыскерге оны ебегі шін сапасына, санына жне шыаран ажетті нім клеміне сйкес берілетін тлем. алыпты жадайда ебекаы ажетті німні нына те жне оны ашалай трі болып табылады.

Ебекаыны анытайтын факторлар:

· Жмыс кші, ны ызметкерді міріне ажет жне оны ебек абілетін алпына келтіруге жрдемдесетін заттарды жина ны. Блара жататындары: жмыскерді ажеттілігін анааттандыратын млік ны; оны мамандандыруа кеткен шыындары; оны отбасыны мір сруіне ажетті заттарды ны. Натылы жмыс кніні ны ажетті нім клемін анытайды. Оны зіндік жмыс кшіні ны р елде ртрлі жне уаыт ткен сайын згеріп отырады.

· Жмыскерді ебек німділігіні суі. Ол ебекаыны лайтуа ммкіндік береді. Оны зінде ебек німділігіні суі ебекаыны суіндей шапша болады.

· Жмыс кшін біліктеу жне ебектік трі. Мысалы, крделі, иын жмыстарды аысы нерлым жоары болады. Ал сирек жне ауіпті маманды немесе ерекше талантты адамдарды шыармашылы ебектері жне т.б. жоары бааланады.

· ажетті німні леуметтік дрежесі. азіргі оамды ажетті німні барлыы жмыскерге жне ебекаы тріне берілмейді. ажетті німні бір блігі леуметтенеді р трлі салы есептеп беру арылы мемлекетке оамды ттыну орына кетеді.

Ебек аы – бл ебек лшемі мен ттыну лшеміне баылау жасауды жзеге асыруа кмектестін маызды экономикалы рал. Шаруашылы субъектісіні тріне арамастан рбір ызметкерді кірісі субъект жмысыны тпкілікті нтижелерін ескергенде, оны жеке лесімен аныталады жне салытармен реттелінеді.

Ебек аы ттынушы кірісіні лкен блігін райды, сондытан да сранысты мшеріне, тауарды ттасына жне оларды баасына елеулі сер етеді.

Ебек аы німіні зіндік ныны негізгі элеметтеріні бірі болып табылады, сондытан да ебек аы есебіні дрыс йымдастырылуы ебек німділігіні артуына, німні зіндік ныны кемуіне жне ебеккерлерді мір дегейіні жасаруына себепші болады.

ызметкерлермен есеп айырысу есебіні негізгі міндеттері:

· ебекті саны мен сапасы, шыарылм нормасыны орындалуына, жмыс уаыты мен ебек аы орыны пайдалануына баылау жасау;

· субъектіні рбір ызметкеріне Ебек аыны дер кезінде жне уаытылы есептеу;

· ебек аыдан дер кезінде жне дрыс стап алу;

· белгіленген мерзімдерде ызметкерлермен ебек аы бойынша есеп айырысуды жргізу;

· есептелген ебек аыны німні, жмысты, ызметті зіндік нына дер кезінде жне дрыс енгізу;

· ндірістік процеске басшылы жасау операцияларына ажетті ебек пен ебек аы туралы деректерді алу;

· ебек жне ебек аы бойынша статистикалы есептемені жасау;

ызметкерлер ебек аыдан баса леуметтік сатандыру аражаттары есебінен ебекке уаытша жарамсызды жнінідегі жрдемаыны алады.
Ебекаы – материалды игіліктер мен ызмет трлерін жеке ттыну орыны бір блігі болып табылады, осыны негізінде ызметкерлерге оларды ебегіні сапасы мен санына сйкес, сонымен бірге оны нтижелігіне (жым ебегіні нтижесінде осан лесіне) сйкес беріледі. Ебекаы ебек шарты бойынша орындалан жмыстары шін натуралды аы ны мен ашалай тлемдерді осындысы.

Ебек аы — атаулы жне наты ебек аы болып блінеді.

Атаулы табыс ебек аы — бл ызметкерді белгілі кезендегі істеген ебегі шін есептелген жне берілген ебек аысы.

Наты ебек аы — бл тауарлар мен ызмет крсетуге ие болуа кететін атаулы табыс ебек аысы; наты ебек аы — бл атаулы табыс ебек аыны «сатып алуа жарамдылыы».

р трлі меншік нысанындаы ксіпорындарда ебек аыны ке тараан екі нысаны: Kecімді жне мерзімдік.

 

 
 

 


 

Сурет 14 - Ебек аыны жйелері жне нысандары

Жалакыны кесімді нысаны кызметті клемдік, санды крсетіштерін жасартуды ынталандырады. Ол учаскелерінде ол ебегіні немесе машиналы-ол басымдылыы жадайында олданылады; дл осы жадайда ндірілген німні клемін жне оны сапасын жне ебек млшерін белгілеуді негізділігін ескеру ажет.

 
 
Ебекаыны пішіндері

 

  Мерзімдік   Кесімді
Ебекаыны жйелері
Жай мерзімдік

 тікелей кесімді тікелей сыйлы кесімді дамушы ктерікі

 

 

Сурет 15 – Ебек аыны пішіндері

 

Кесімді нысаны мына жадайларда олданылады:

• тікелей жмысшыны немесе оларды бригадасыны жмыстарыны сандык крсеткіштеріні бар болуы;

• жмыcшыны ндірімен немесе орындалан жмысты клемін арттыру ммкіншілігі;

• осы учаскеде жмыcшылapды нім ндірімні не­месе орындалан жмысты клемін онан рі арттыруды ынталандыру ажеттілігі;

• орындалатын жмыc клемін длме-дл есептеу ммкіншілігі;

• техникалы негізделген ебек млшерін олдану.

Ебекаыны кесімді нысаны мына тмендегі жадайларда пайдалануды сынуа болмайды, егер де:

• німні сапасы нашарласа;

• техникалы тртіптемелер бзылса;

• жабдытарды ызмет крсетулері нашарланса;

• ауіпсіздік техника талабы бзылса;

• шикізаттар жне материалдар арты жмсалса.

Ебек аыны мерзімдік нысанында ызметкерлерге eбекаы белгіленген тарифттік млшерлемеге немесе ндірісте аты жмыс іcтеген уаытындаы ызмет аысын арай белгіленеді.

Ебек аыны мерзімдік нысаны жмыс істеушілерді ктеру жне ебек тртібін ныайтуды ынаталандырады. Ебек мерзімдік аы тлеу нысанын олдану жадайы:

• егер де жмысшы машиналар немесе агрегаттарды німділігін арттыру есебімен нім шыаруды молайтуа ыпалын тигізе алмаса;

• егер де ажетті келісімді баалауды белгілеу шін ндірімні санды крсеткіштеріні жо болуы;

•аы тлеуді млшері дрыс олданан жадайда. Ебекке мерзімдік аы тлеу нысанын олдану шарттары:

• учаскелерде жмыс орындарында жмысты бас крсеткіші больш табылатын німні жне жмысты жоары сапалылыын амтамасыз ету;

• жабдытара ызмет крсету деп орындалан жмыстар, сол сияты конвейерлік желістегі реттелмеген ыратар;

• жмыстарда кп ажет ететін шыындарды есептеу жне ебекті млшерлеу, экономиалы масата сйкес, сол сияты ызметкерді ебегі толы млшерлеуге келмейді;

• жмыстарда нысанды млшерлеуді болуы жне оларды нтижелерін ескеру, алайда бл жмыстарды ндірілімні орындалуы негізгі крсеткіштерге жатпайды.

Ебек аыны мерзімдік нысаны шін негізгі екі ебек аы жйесі тн: жай мерзімдік жне мерзімдік сыйлыаы.

ызметкерді ебекаысыны мерзімдік жйесінде уаытты бір блігінде аныталуы ммкін:

ЕА жм= М х Т

Мндаы, М – жмысшыны тиісті разрядыны сааты тарифтік млшерлемесі;

Т- ндірісте наты орындалан жмысты уаыты, сааты (кндері).

ызмткерді ебекаысыны мерзімдік сыйлыаысы жйесінде мына формула арылы аныталуы ммкін:

ЕАмс= М х Т(1+М+К+П/100)

мндаы, М- белгіленген крсеткіштерді тарифтік млшерлеуге жне сыйлыаы шартына сай орындалан сыйлыаы млшері (%);

К – белгіленген крсеткіштерді артыымен орындаланы жне сыйлыаы шартына сай проценттік сыйлы млшеру (%);

П- белгіленген крсеткіштерді артыымен орындаланы жне сыйлыаы процентіні шарты.

 

 

Сурет 16 - Жоары ебек аы мен ндіріс крсеткіштеріні зара байланысы

Ебек аы екіге блінеді:

· негізгі;

· осымша.

Негізгі — бл ызметкерлерге наты жмыспен теген уаыты шін, орындаан жмыстары мен нерксіптік німдеріні саны мен сапасы шін белгіленген баалар мен ызметаы бойынша есептелетін ебек аы.

Негізгі ебек аыны рамына мыналар кіреді:

· жмыс істеген уаытына тарифтік ставкалар, ызметаы, кесімді баалар немесе орташа табыстар бойынша есептелген ебек аы;

· ызметпен ткерген жылдары шін стеме;

· жмыс жадайыны згеруіне байланысты кесімді аы алушылара осымша ызмет (материалдарды сйксесіздігі, деуді крделілігі, рал- сайман мен жабдыты икемсіздігі);

· кесімді аы алушылара стемелі баалар бойынша осымша аы;

· ашалай жне натуралды сыйаылар жне сыйаы беруді бекітілген тртібіне сйкес тленген сыйаылар, осымшалар;

· мерзімінен тыс уаыттаы жмыс шін осымша аы;

· тндегі жмыс шін осымша аы;

· жмысшыны кінсі жо трып алуа тлемдер;

осымша – бл ызметкерді ксіпорында жмыс жасамаан уаытына Р задарына сйкес есептелген ебек аы.

осымша Ебек аыны рамына кіретіндер:

· балаларын таматандырушы аналарын жмысындаы зіліс уаытына тлем аы;

· жасспірімдерді желдік сааттарына тлем;

· мемлекеттік жне оамды міндеттемелерді орындауа жмсалан жмыс уаытына тлем;

· негізгі жне осымша демалыстар уаытына тлем;

· пайдаланылмаан демалыс шін темаы;

· шыанда берілетін жрдем аы.

Негізгі жне осымша ебек аылар ебек аы орын райды.

Ебек аы орыны рамына ебек аыны барлы трлері, ртрлі сыйаылар, стемелер, осымша аылар, заа сйкес ызметкерді жмыс жасамаан уаытына есептелген аша сомаларын оса аланда, ашалай немес натуралды нысанда есептелген жеке леуметтік жеілдіктер осылады.