Инвестициялы жне инновациялы жобаларды алыптастыру

Инвестициялы жоба - халыаралы тжірибеде ксіпорынны даму жоспары бизнес-жоспар ретінде крсетіледі, ол негізінен ксіпорынны даму жоспарыны рамдастырылан сипаты болып табылады. Егер жоба инвестицияны тартумен байланысты болса, онда ол «инвестициялы жоба» деп аталады. детте ксіпорынны кез келген жобасы, алай болса да, инвестицияны тартуымен байланысты болады. Жалпы тсінігі бойынша жоба – бл белгілі бір масата жетелейтін ксіпорынны іскерлігін згерту жайлы арнайы сыныс

Инвестициялы жоба тиімділігі инвестициялы рдіске атысушыларды мдделерін ескере отырып шыындар мен нтижелерді араатынасын крсететін крсеткіштер жйесімен сипатталады.

Инвестициялы жоба тиімділігін баалау кезінде арастырылан крсеткіштерді салыстыру кезіндегі на келтіру (дисконттау) керек, йткені трлі уаыт кезедеріндегі шыындар мен аржы тсімдері бір мнді болмайды (бл салыстыруды жргізгенде иына сотырады), яни алдыы кезеде алынан табыс ны соы кезде алынан табыс млшерінен жоары болады.

Есепті баа – базистік бааны жалпы инфляция индексіне сйкес келетін дефлятора, яни экономикадаы немесе наты ресурс, нім, ызмет трі баасыны орташа дегейін жоарлату индексіне кбейту арылы аныталады.

Жобалы жне есепті баа инвестициялы жобаны техника-экономикалы тсініктеме беру кезеінде олданылады. Техника-экономикалы тсініктемеде есептеулер отанды базисті, керек жадайда - лемдік баа бойынша жргізіледі.

Егер шыындар мен нтижелерді аымдаы мні болжамды баамен есептелген жадайда тиімділікті интегралды крсеткіштерін анытауда есепті баа пайдаланылады. Бл инфляцияны трлі дегейінде алынатын нтижелерді салыстыру шін ажет.

Базисті, болжамды жне есепті баа тегемен есептелуі немесе траты шетел валютасымен есептелуі ммкін (АШ доллары, герман маркасы, экю жне т.б.)

Инвестициялы жобалар тиімділігін баалаудаы есептеулерде сату клемі згерісі серінен болатын нім жне ттынылатын ресурстар баасы згерісіні серін міндетті трде ескеру керек (тауарлар мен ызмет трлері нарыындаы сраныс пен сынысты анааттандырылуына сері).

Жоспарланан, іске асырылан инвестициялар инвестициялы жобалар формасын абылдайды. Инвестициялы жоба – капиталдарды лайту масатымен экономиканы р-трлі салалары мен сфераларына юа баытталан, жоспарланан жне орындалатын шаралар жиынтыы.

Инвестициялы жобаларды ру жне іске асыру мынадай кезедерден трады:

· инвестициялы ымды алыптастыру;

· инвестициялы ммкіншіліктерді зерттеу;

· жобаны техникалы-экономикалы негіздеу;

· жер учаскесін алу немесе жала алу;

· келісім жаттарын дайындау;

· рылыс-монтаж жмыстарын жргізіп іске беру;

· объектіні олдану, экономикалы крсеткіштерді мониторингі.

Инвестициялы жобаларды орындап, есептеп, оларды тиімділігін жобаа кеткен шыындар мен жобаны іске асу нтижелерін салыстыра отырып, талдау нтижесінде анытау ажет.

Жобалы талдау дегеніміз капиталды жобаны табыстылыын талдау процесі. Басаша айтанда, инвестициялы жобаа кеткен шыындар мен осы жобадан тскен табысты салыстыру. Ол шін инвестициялы жобаны барлы сатылары мен аспектілеріне за талдау жасалынады.

Негізгі талдау аспектілері:

· техникалы талдау. Инвестициялы жобаа нерлым дл келетін техника мен технологияны анытау;

· коммерциялы талдау (маркетингтік). Инвестициялы жобаны іске асыраннан кейін, шыарылан німні сатылу нарыын талдау, яни аншалыты клемде нім шыарылуы ажеттігін талдау, жобаа ажетті нім нарыын талдау;

· институционалды талдау – жобаны іске асыруды йымды-ыты, кімшілік жне саяси ортасын баалау. Осы ортаны мемлекеттік йымдарды талабына сай келтіру; таы бір басты жай – фирманы йымды рылымын жобаа сай келтіру;

· леуметтік (леуметтік-мдени) талдау – жобаны жергілікті трындара серін зерттеу;

· оршаан ортаны талдау – жобаны оршаан ортаа тигізген кері серін экспертиза арылы жне ондай кері серлерді болдырмау дістерін арастыру;

· аржылы талдау;

· экономикалы талдау.

Инвестициялы жобаларды тиімділігін анытау жне баалауды, материалды жне зады трде тікелей жауап беретін инвестициялар жргізеді. азастан Республикасында инвестициялы жобаларды тиімділігін анытауды методологиясы мен дістері, меншік формасына арамастан, Ресейде жасалынан жне 31 март 1994 жылы бекітілген, инвестициялы тадап алу жайлы Методикалы нсауларды олдану арылы негізделеді.

Осы Методикалы нсаулара байланысты инвестициялы жобаларды экономикалы тиімділігін баалауда:

· коммерциялы (аржылы) тиімділік – атысушылар шін жобаны іске асыруды аржылы нтижелерін;

· бюджеттік тиімділік – жобаны іске асырудан тскен аржылы тсімдерді жергілікті жне айматы бюджетке тсімдерін;

· экономикалы тиімділік – жобаны іске асыруа байланысты болан шыындар мен соы нтижелерді анытауда олданылады.

Инвестициялы жобаларды тиімділігі крсеткіштер жйесімен аныталады. Ондай крсеткіштерге:

· таза дисконтталан н (ТД) немесе таза дисконтталан табыс (ТДТ);

· инвестицияларды рентабельділігі (ИР), табыс индексі (ТИ);

· табысты ішкі нормасы (ТІН);

· айтарым уаыты (Т_ай).

Осы крсеткіштермен – пайданы жай нормасы, капитал беру, шыындарды интегральды тиімділігі крсеткіштері де олданылады.

Инвестициялы жобаны коммерциялы (аржылы) тиімділігі табыс нормасын аржы шыындармен толтыратын нтижелерді араатынасымен аныталады жне жоба бойынша толы трде немесе жобаны инвестициялау лесіне байланысты жеке атысушылар шін де есептелінеді.

Инвестициялы жобаны коммерциялы тиіміділігін есептегенде инвесторды – инвестициялы, операциялы, аржылы іс-рекеті аралып, есепке алынады. Мнда наты ашаларды аыны мен сальдосы аныталып, талданады.

Наты ашаларды аыны – инвестициялы жобаны орындау барысындаы, инвестициялы жне операциялы іс-рекеттен болан, аша аражатыны йылымы мен рекеттен болан, аша аражатыны йылымы мен шыысыны арасындаы айырма. Наты ашаларды сальдосы (алдыы) – инвестициялы жобаны іске асыру уаытындаы, барлы ш бірдей (инвестициялы, операциялы, аржылы) іс-рекеттен болан аша аражаттарыны йылуы мен шыуыны арасындаы айырма. Инвестициялы жобаны абылдауды ажетті критерийі ретіндегі наты ашаларды жаымды сальдосы (алдыы) есептеледі. Ал егер сальдо (алды) – жаымсыз болан жадайда инвесторлар з аражаттарынан осымша аражат блуі, не болмаса арыза аражат алуы тиесілі.

Инвестициялы жобаны коммерциялы тиімділігін осымша баалау шін, арызды толы теу уаыты жне инвестицияны жалпы клеміндегі инвестициялы жобаа атысушыларды лесі есептелінеді.

арызды толы теу уаыты, инвестициялы жобаны іске асыруда несие жне арыза алан аражаттар болан жадайда ана аныталады.

Инвестициялы жобаларды коммерциялы тиімділігіне сер ететіндер:

· жалпы инфляция – экономикадаы ндіріс ресурстарына (шикізат, капитал, ызмет, ебек т.б.) жне шыарылатын німге бааны жалпы дегейіні суі;

· инфляцияны ртектес болуы (яни оны ртрлі клемі) – нім трлері жне ндіріс ресурстары бойынша;

· инфляция дегейіні шетел валютасыны курсынан жоары болуы.

Бюджеттік тиімділікті крсеткіштері – жобаны іске асыруды нтижелеріні жергілікті жне айматы бюджеттік кірісі мен шыысына серін анытайды.

Бюджеттік тиімділікті негізгі крсеткіші болып бюджеттік сер (эффект) есептелінеді.

Инвестициялы бюджеттік сер – жылды дисконтталан бюджеттік серлерді осындысы трінде есептелінеді немесе бюджетті интегралды шыыстарынан асып тсуі трінен арастырылады.

Бюджет шыыстарыны рамына кіретіндер:

· жобаны бюджеттік аражаттандыруа тікелей блінген аражаттар;

· лтты, айматы жне баса да банкілерді жобаны іске асыруа жеке атысушылара берген несиесі. Олар арыза беріледі де, бюджет арылы жабылады.

· отын мен энергия тасымалдаушыларды нарыты баасына осымшаа блінген тікелей бюджеттік ассигновациялар;

· жобаны іске асыру барысында жмыссыз алан адамдара жрдем аылар тлеу;

· мемлекеттік баалы ааздар бойынша тлемдер;

· шетелдік жне з елімізді атысушыларына, инвестициялы туекелділіктен мемлекеттік, айматы кепілділік;

· жобаны іске асыру барысында туындауы ммкін атерлерді серлерін кетіруге бюджеттен блінген аражаттар.

Бюджет кірістеріні рамына кіретіндер:

· осымша н салыы; жобаны іске асыратын шетел жне азастан ксіпорындарыны бюджетке тлейтін арнайы салыы мен баса да салы тлемдері;

· жобаны іске асыруды барысында аржылы жадайына сер еткен баса да ксіпорындардан тскен салыты тсімдерді кбеюі;

· жоба бойынша шыарылан німдерден бюджетке тскен кедендік баж алымы мен акциздер;

· жобаны орындауа шыарылан баалы ааздардан тскен эмиссиялы табыс;

· жобаны аржыландыру шін шыарылан акциялар мен баса да баалы ааздардан тскен дивиденд;

· азастан жне шетел жмысшыларыны жоба бойынша жмысты орындааны шін алан ебекаысынан бюджетке тскен табыс салыы;

· жер, су жне баса да табии ресурстарын олдананы шін; жобаны орындау барысында геологиялы-барлау жмыстарын жргізуге берілген лицензия шін бюджетке тскен тлемдер;

· жоба бойынша объектілер салып іске осуда, барлауа конкурстар мен тендерлер ткізуден тскен табыс;

· жобаны орындауа бюджеттен блінген несиені айтару;

· жобаа байланысты, материалды, отын-энергия, табии ресурстарды дрыс олданбааны шін салынан айыптар мен санкциялар.

Бюджеттік кірістеріне – зейнеткерлік ора, жмыспен амтамасыз ету орына жне т.б. бюджеттік емес орлара тскен тсімдері де жатады.

Халы шаруашылы экономикалы тиімділікті крсеткіштері жобаны тиімділігін бкіл халы шаруашылыы бойынша жне жобаны іске асыруа атысан айматар, салалар, йымдар мен ксіпорындар бойынша крсетеді.

Экономикалы тиімділікті крсеткіштерін халы шаруашылы бойынша есептегенде жобаны нтижелеріне мыналар кіреді:

· соы ндірістік нтижелер (барлы шыарылан німді сырты жне ішкі нарыта сатудан тскен тсім), жобалау барысында атысушылар жасаан мліктер мен интеллектуалды меншікті сатудан тскен тсімдер;

· леуметтік жне экологиялы нтижелер (жобаны халыты денсаулыына, айматаы леуметтік жне экологиялы жадайда серін есептегенде;

· тікелей аржылы нтижелер;

· шетелдерді банкілер мен фирмаларды арыздары мен несиелері;

· нды лшемге келмейтін леуметтік, экономикалы, саяси жне баса да нтижелер халы шаруашылыы тиімділігіні осымша жайлы шешім абылдаанда есепке алынады.

андай да болмасын инвестициялы жобаны іске асыруда, соы нтижелерге жетуде белгісіздік жне туекелділік кездеседі. Олар жобаны іске асыру жадайлары берілген бастапы берілімдерді, соны ішінде шыындар мен нтижелерді клемдері жайлы апараттарды толы еместігіне, инвестициялы жобаны іске асыру жолында болан жоспарланбаан жадайлара байланысты жне т.б. ртрлі згерістерге байланысты туындайды.

Инвестициялы жобаларды іске осудаы белгісіздік пен туекелділікті маыздыра трлері мен себептері:

· экономикалы задылытар мен аымды экономикалы жадайды трасыздыынан, инвестициялы жадайлар мен пайданы олдануды трасыздыына пайда болан туекелділік;

· ртрлі сауда операциялары мен жеткізушіліктерге тиым салу ммкіндігінен, шекараны жабылу ммкіндігінен туан сырты экономикалы туекелділік;

· елдегі саяси жадайды белгісіздігі, елдегі немесе айматаы жайсыз леуметтік-саяси згерістерді туекелділігі;

· баа динамикасы, техника мен технология параметрлері жайлы апаратты толы еместігі, дл еместігі;

· нары конъюнктурасы (жадайыны), валюта курсыны несие беру жадайларыны жне т.б. ауытуы;

· ндірістік технологиялы туекелділік (жабдыты дрыс жмыс жасамауы, авариялар, ндірістік аау жне т.б.);

· стихиялы жадайларды ммкіндігі;

· атысушыларды масатыны ызыушылыыны белгісіз кйде болуы;

· атысушы ксіпорындарды аржы жадайлары жне іс репутациялары жайлы апаратты жеткіліксіздігі, дл еместігі.

Инвестициялы жобалара атысушыларды инвестицияа туекелділікті сер етуін тотататын екі жолы бар: ртрлі туекелділіктерден амсыздандыру, туекелділікті баалау ммкіндіктерін анытау.

Инвестициялы жобаларды іске асыруда болатын белгісіздік жадайлары мен туекелділік ая астынан болатын былыстар. Жобаны іске асыру барысында, шаруашылы жадайларында, экономикалы задылытарда толассыз згерістер болып трады. Сондытан да инвестициялы жобаны іске асыру схемасында осындай згерістерді инвестициялы жобаны орындау жадайындаы баса да апараттарды адаалап отыруды крсету ажет жне енгізілген згерістерді бірден іске асырып отыран жн.

Жобалауда, зірлеуде жне жаа техника мен технологияны ндіріске енгізуде бл шараларды эконо­микалы тиімділігін анытау трт кезенен трады:

· Бipiншi кезе — бл инновациялы шараларды іске асыру шін ажетті шыындарды анытау;

· Екінші кезе – бл аржыландыруды ммкіншілік кздерін анытау;

· шінші кезе— бл жаа техника мен технологияны ндіріске енгізудегі экономикалы тиімділікті баалау;

· Тртінші кезе — бл экономикалы крсеткіштерді салыстыру арылы салыстырмалы жаалытарды тиімділігін баалау.

ндіріс жадайында экономикалы тиімділікті анытау кезінде мыналар пайдаланылады:

• німде жне ызмет крсетуде олданыстаы ктерме сауда, блшек сауда баалары жне тарифтер;

• олданыста зады трде белгіленген ндірістік ресурстар (ндірістік орлар, ебек жне табии) шін нормативтік тлемдер;

• олданыстаы ксіпорынны пайдадан нормативтік аударымы жне орталытандырылан салалы орлар жне резервтерді алыптастыру шін жоары йымдарды, мемлекеттік жне жергілікті бюджеттерді 6ipiгуi;

• банкілерді несие берудегі немесе жеке аржыларын сатау жніндегі ксіпорынны тэртібі мен есеп ажырасу млшері;

• валюталы тсімдерді айта есептеу нормативтері, т.б. Жалпы трінде ылыми-техникалы прогресті жеделдету тиімділікті бірнеше трін жасайды: экономикалы, ресурсты, техникалы, жне элеуметтік.

Экономикалы нтижелілік — бл ебек німділігіні артуы, ебек жне материалды сиымдылытарды тмендету, німні зіндік нын кеміту, пайданы cipy жне пайдалылыты онан рі арттыру.

Ресурсты нтижелілік - бл ксіпорындарда ресурстарды босатып алу: материалды, ебек жне аржы.

Техникалы нтижелілік - бл жаа техника мен технологияны, ашу, нертабыс жне отайландыру сынысы, ноу-хау жне баса да жаа енгізілімні пайда болуы.

леуметтік нтижелілік - бл халыты материалды жне мдени-трмысты дегейіні артуы, оларды тауарлар жне ызмет крсетуде мутаждарын анааттандыру, жадай жне техниканы ебек ауіпсіздігін жасарту, ауыр ол енбегіні лесін тмепдету, т.б.

Бл нтижелерге ол жеткезуге болады, егер де, кімет тарапынан ылыми-техникалы прогресті жеделдетуге толы жадай жасалса.

Инновациялы жоба анытамасына ш аспектісінен тратын анытама берейік:

Инновациялы жоба — инновациялы масаттарды жетуіне арналан шаралар жиынтыы; инновациялы ызметті жзеге асыру процесі; мынау, инновациялы жобаа салынан инвестицияларды экономикалы мнісі бар екендігін длелдейтін жаттарды пакеті.

Жобалар дегеніміз — техникалы немесе леуметтік — экономикалы жйені згертуге масатталан процесс. Оны наты мерзімде жне наты аражатпен жзеге асырады.

Инновациялы жобаны атысушылары:

· тапсырыс беруші;

· деуші;

· инвестор;

· рылтайшы, гарант;

· ылыми- техникалы кеес;

· лизинг компаниясы;

· жобалаушы;

· йымды орындаушы;

· инвестициялы жне инновациялы орлар;

· банк;

· аржылы кеесші;

· сатандыру компаниясы жне басалары.

Инновациялы жобалау процесі 3 кезенен ралады:

· инвестицияламай трып рылан лаг (инновациялы жобаны дайындау);

· инвестициялы лаг (жобаны орындауы);

· ндірістік лаг (жоба объектісіні шаруашылы ызметі, эксплуатациялы фаза).

Жобаларды трлері:

· мегажоба- бірыай масатпен, орлармен жне орындалу мезгілдерімен біріктірілген, зара байланысан жобаларды орындалуын шамалайтын масатты бадарлама (басаруды е жоары дегейлерінде орындалады);

· мультижоба — концепцияларды ары арай деп дамуы мен базар механизмдеріні функционалдыына кшуіне байлынысты наты бадарлама;

· моножоба — наты масатпен белгіленген жне атал уаыт пен аражатты шектелуімен байланысты орындалатын жоба.

Инновациялы жобаны классификациялары.

1. Шешімдерді дегейіне арай:

a) лтты

b) президенттік

c) айматы

d) салалы

e) блек ксіпорын шешімдеріне байланысты

2. Жобаны масатты мінемездемесіне арай:

a) соы

b) аралы

3. Сату аралыына арай:

a) за мерзімді

b) орта мерзімді

c) ыса мерзімді

4. Инновацияны тріне арай:

a) жаа нім

b) ндірісті жаа трі

c) жаа нары

d) жаа айнар кзіне арай

e) басаруды жаа рылымына арай

5. Инновациялы ызметіні мінездемесіне арай:

a) зерттеулік

Инновациялы жобалар рбір трлі блімдерден трады. Инновациялы жобаны азіргі рылымын, ЮНИДО нерксібіні дамуымен айналысатын Б йыммен сынылан.

Кез-келген бір инновациянымен жобаны іске асыру материалды жне аржылы шыынды ажет етеді. Жаа німге немесе ызметікеызметке олданушыларды табылуы жне де жобаны аншалыты коммерциализацилауа тетіндігін білмегендіктен ол рашанда рискке байланысты болады. Сондытан да инновациялы рдісте баалау уаыты маызды болып табылады. Баалауды иындыына арамастан, ол керекті жне инновациялы рдісті рискін тсіретін фактор болып табылады.

Инновациялы жобаларды тиімділігін баалау кезінде жобаны белгіленуіне байланысты эффектілікті бірнеше трлерін анализдеу керек.

Инновациялы жобаларды салыстыру жне оларды ішінен е тиімдісін тадауды келесі крсеткіштерді олдану арылы орындалады:

· таза дискотты кіріс (ТДК) немесе интегралды эффект;

· кірісті индексі;

· кірісті ішкі нормасы;

· есе айтару мерзімі;

· баллды крсеткіштерді алу дісі;

· р-трлі крсеткіштерді састыы.

Таза дисконтты кіріс азіргі эффектілерді бкіл тлемдік мерзімі бойынша млшері болып табылады:

Э = ТДК = ( Р — З ) 1/(1+Е) ;

мндаы, Э — интегралды эффект;

Т — тлем горизонты;

Р — сол уаыттаы жзеге асырылатын крсеткіштер, тг;

З — сол уаытта да жмсалатын шыындар, тг;

1/(1+Е) – крсеткіштер мен шыындар уаыты бойынша коэффициент крсеткіші;

Е — дисконт нормасы.

Егер де инновациялы жобаны ТД-сі о болса, онда жоба эффектілі (пайдалы) болып табылады жне де іске асырылуы тиімді болып саналады. ТДК нерлым кп болса, жобаны сорлым эффектісі молыра болады. Егер де тнвестициялы жоба ТДК-сі теріс болса, онда инвестор шыына шырайды да, жоба эффектілі болмайды.

Кіріс индексі (КИ) берілген эффектілерді осындысыны капитал салымына ара-атынасын крсетеді:

КИ = 1/К ( Р — З ) 1/(Т+Е) ;

мндаы, З — капитал салымы кірмейтін жадайдаы берілген уаыттаы шыыны;

Кіріс индексі ТДК-мен тыыз байланысты. Ол сол элементтерден ралады жне оны маынасы ТДК-ні маынасымен байланысты. Егер де ТДК о болса, онда КИ > 1, жне керісінше. Егер де К > 1, онда жоба эффектілі, ал егер КИ < 1 – онда эффектілі емес.

Ішкі кіріс нормасы (ІКН) Е дисконтыны нормасын білдіріп, сол арылы берілген эффектілер клемі берілген капитал салымына те болады.німдерді

Егер де инвестициялы жобаны ТДК тлемі «берілген дисконтты норма (Е) кмегімен эффектілі бола ма, лде жо па?» деген сраа жауап берсе, онда ІКН тлем рдісінде аныталып, артынан инвесторды талабы бойынша ойылан каиталды кіріс нормасымен салыстырады.

Егер ТДК инвестор талап ететін капиталды кіріс нормасына те немесе арты болса, онда берілген жобаа жасалан инвестиция аталады жне жобаны абылдауды арастыруа болады.

Егер ТДК жне ІКН жоба нсаларын салыстыруда арама-арсы крсеткішткерге келсе, онда ТДК анализі крсеткіштеріне кіл блу керек.

Есе айтару мерзімі – бл бастапы жобаны жзеге асыру барысындаы минималды уаыт арасы. Бл жобаа байланысты бастапы салым мен баса да шыындарды осындылы крсеткінтеріне дрысталатын уаыт мерзімі. Ол жылмен, шайлыпен жне аймен лшенеді.

Жобаны жзеге асыру барысындаы крсеткіштер мен шыындарды дисконтпен (егер есе айтару мерзімі 1 жылдан астам болса) жне дисконтсыз (1 жылдан кем) анытауа болады.

Жаалы енгізуді негізі болып табылатын инновациялы іскерлік инвестициялы іскерлікпен тыыз байланыста болады. Инвестциясыз жаалыты болуы ммкін емес, йткені ол ндіріс, таранспортты жне сонымен атар жаалы-тауарды олдануша жетуін амтамасыз етеді.

Инвестициялау – бл тсімді алыптастыру мен алудаы за мерзімдік капитал салымы. Бл бизнеске салынан инветициялар болып табылады (экономикалы инвестицияларда). Сол инвестицияларды кмегімен кшті ндірістік жаратар рылуда, жмыс кшін жала алу алыптасуда, ндірістік рдіс йымдастырылуда.

рашанда инвестициялау бадарыны альтернативтік трлері болады:

· за мерзімдік олданудаы тауарлар мен озалмайтын млікті (сраныс инвестициялары) сатып алу жолымен ашалай салым;

· баалы ааздар тріндегі активтерді алу (аржылы инвестициялары);

· инновациялы бизнеске арналан инвестициялар.

Инвестициялау бадарын тадау тиімді туекелдегі лкен кірістерді болжауын крсетеді.

Жаалы енгізулерге арналан инвестицияларды зіндік асиеттері болады:

· Олар инновациялы рдісті зіндік асиетін арастыру ажет, йткені кейбір экономика салаларында трулар, ал кейбреулерінде – новацияа жне ндірістік апаратты жне німні интенсивтік жааруына деген лкен сраныс алыптасады. Инвестциялы рдісті бл асиеті негізгі капитал жинаыны механизмдері тыыз байланысты болып, жаа білім мен интеллектуалды ебек німдеріні дискреттік асиетін крсетеді.

· Бл инвестициялара спкуляцияны байланысы болмайды, йткені оларды наты болаша кірісі мен за уаытты салым мерзімі бар.

· Ішкі жне сырты факторлара байланысты оны йымды-экономикалы жне леуметтік параметрлеріні болуымен атар, бизнеске арналан ивестициялара обьект туралы малмат білу керек.

Ксіпкер сонымен атар инвестициялы рдісті зімен аныталатын кейбір талаптарды есінде сатау керек. Жаалы енгізу обьектсі мен аражат айнар кзіні туекелін табу; инвестицияларды трі (ашлай аражат, меншік, баса активтер жне міндеттемелер) мен жзеге асыруды йымдастыру формасын тадау; инвестицияларды орау жне т.б.

Жаалыты енгізу обьект туекеліні бірнеше трлері кездеседі:

Нарыты туекелмен инвестицияланан капиталды сраныс, німге жне ндірісті факторларына арналан бааларды озалысыны нтижесінде жоалуыныі ммкіндігімен айындалады.

Бизнес туекелі — жаалы енгізуді экономикалы баалау эффектіліндегі натылыпен, соны ішінде инвестициялы мерзімні затылыымен айындалады. аржылы туекел – ашаны абілеттілігіні тмендеуі мен инветициялау, коммерциялы жзеге асыру кезіндегі активтерді нсыздауына байланысты.

Жаалы енгізуді инвестициялауыны шешу негізіне этапты мерзімде жзеге асырылатын стратегия мен бизнес дісін таддау кіреді.

Инвестициялы талауды статистикалы жне динамикалы дістерді олдану арылы критериалды баалар ралады. Соларды негізінде инвестициялауа шешім абылданады.

Статистикалы дістерге жобаны есе айтару мерзімі, кіріс дегейі, таза келтірілген баа, тсім индекс, рентабельдікті ішкі коэффициентті анытамалары атысты.

Динамикалы дістерге – инвестициялы жобаны баалауына сер ететін кптеген фркторлар анытамасы.

нерксіпті аржылы жадайын талдау (анализ) инвестициялауда маызды орын алады. Бл жерде жаалы енгізу жзеге асыру кзделіп отырады, сол шін де жаалы енгізуге дейін мен кейінгі обьектті жадайын крсететін арнайы крсеткіштер жйесі олданылады. Бан нерксіпті зіні міндеттерін орындау абілеттілігін сипаттайтын ликвидтілік жне жаалы енгізуге теріс ыпал ететін меншіктік міндеттемелер олданылуы ммкін.

йымды жобалау келесі кезедерден трады:

· жобаны маыздылыын анытау (федералды, айматы, жергілікті);

· фиксация рангі жіне йымдастыру-ыты атысушы формасы, сонымен атар негізгі жеткізушілер мен жіберушілер;

· мемлекеттік жне айматы басшылыты жобаны олдау дрежесін орнату;

· инвестицияны кепілдігін амтамасыз етуін анытау, сонымен атар туекелдерді сатандыру, саясатты жне банкілік кепілдіктер.

стіде келтірілген тсініктемелер, жобалауды трлері мен сценариилері болжау сипаттамасын анытайды жне кбінесе арсылы сипаттаманы станады. Бкіл факторларды санды крсеткішпен крсету ммкін емес, йткені мнда жоба бойынша инегралды эффектілік крсеткіштері жо. Жаалы енгізуді тиімділігі сонымен атар оны атысушыларыны субьектік ызуышылытарына баланысты болады.

Сондытан да ксіпкер рашанда ндіріске арналан ивесициялар туралы шешімдер абылдаанда туекелдейді. Дрыс абылданан бизнес стратегиясы, жаалы енгізуді мамандырылан техника-экономикалы баалау жне керекті нрселерді білу инновациялы процесті азіргі лгімен йымдастыру жне де басару абілеті сол туеклелді тиімді ылдырып, крсеткіштерді жоары жне траты бір дегейге жеткізеді.