Ксіпорын шыындарды жіктелуі

Ксіпорын бойынша зіндік нды есептеу кезінде шыындарды экономикалы элементтері бойынша оларды саралау олданылады. Экономикалы элементтері бойынша шыындар дегеніміз ай жерде жне не масатпен жмсаланына байланысты болмайтын біртекті шыындар трі.

Шыындарды саралау тмендегі трде жргізіледі:

· материалды шыындар (айтарылатын алдытарды нын шегеріп тастаанда);

· ебекаыа кеткен шыындар:

· леуметтік салытара аударымдар;

· негізгі орларды амортизациясы;

· баса да шыындар.

Экономикалы элементтері бойынша шыындарды саралау ндіріске ажетті шыындарды сметасын жасауа негіз болады, оны кмегімен ндірісті жмысы талданылады, оны ішінде ндірісті техникалы дегейі, ебексыйымдылыы, ебек німділігі аныталады; ксіпорынны негізгі жне айнымалы орлара деген ажеттілігі белгіленеді.

Бірата экономикалы элементтері бойынша шыындарды саралау нім бірлігіні зіндік нын жне ксіпорынны жекеленген блімшелеріні шыын млшерін анытауа ммкіндік бермейді. Бл шін баптары бойынша калькуляциялау атты шыындарды басаша саралау олданылады.

Яни, ксіпорын шыындары ндірісті міндетіне арай топтастырылады, бір трлі шыындар ртрлі пайдалануы ммкін. Калькуляцияны баптары бойынша шыындарды саралау зіні ерекшіліктеріне байланысты рбір ндіріс саласында бір-бірінен айырмашылытары болуы ммкін. Сонда да болса азіргі кезде тменгі баптар бойынша жіктеледі:

· шикізат пен материалдар;

· айтарылатын алдытар (шегеріліп тасталады);

· сатып алынан бйымдар, жартылай фабрикаттар жне сырты мекемелерді ндірістік сипаттаы ызметтері;

· технологиялы масатта олданатын отын мен энергия;

· ндіріс жмыскерлеріны ебекаысы;

· леуметтік салыа аударымдар;

· стеме шыындар;

· жалпы жне кімшілік шыындар;

· тауар-материалды орларды ткізу жніндегі шыындар;

· пайыздарды тлеу жніндегі шыындар.

Шыындарды баптар бойынша саралау пайда болан орны жне рбір нім трлеріне жмсалан шыындарды баылап отыруа ммкіндік береді.

Кезеді шыындар. «Тауар-материалды орларды есепке алу» БЕС -7 тауар-материалды орларды ндірістік зіндік нына кірмейтін шыындарды кезені шыындары деп танылады.

Осы дістемелік нсауларды масаты тауар-материалды орларды ндірістік зіндік нына кірмейтін жне кезені шыындары (есепті кезедегі шыындар) деп танылатын шыындарды анытау болып табылады, детте олара мыналар жатады:

· кімшілік шыындар;

· німді ткізу жне ызмет крсету шыындары;

· аржыландыру шыындары.

нім ндіруге кеткен шыындардан айырмашылыы бл шыындар ндіріс клеміне байланысты емес жне ткізілген німні немесе ызметті наты тріне атысты емес траты шыындар ретінде айындалады, сондытан оларды нім клемі негізінде емес, уаыт мерзімі бойынша есептеген дрыс.

кімшілік шыындар. Жалпы басарумен байланысты, жалпы шаруашылы жне кімшілік масаттаы шыындара, детте мыналарды жатызу керек:

· кімшілік персоналына жататын ызметкерлерді ебекаысы;

· ызмет крсететін ндірістер мен шаруашылытарда жмыс істейтін персоналды ебекаысы.

німді ткізу жне ызмет крсетушыындары. німді ткізу жне ызмет крсетубарысында жмсалан шыындара жататындар:

· ткізу (сату) бліміні жмыскерлеріні ебекаысы, ткізу (сату) бліміні жмыскерлеріні ебекаысынан тлемдер, меншікті сатандыру шыындары, іс-сапар шыындары, амортизациялы аударымдар жне орларды сату барысында пайдаланылатын негізгі орларды кту шыындары жне басалары;

· жкті жнелту, орнына дейін тасымалдау, тиеу-тсіру шыындары;

· ткізу нарыын зерттеу жне тауарды нарыа жылжыту шыындары (маркетинг, жарнамалы німдерді дайындау жне басып шыару, крмелерге, жрмекелерге атысу, келісімдерге жне баса да жаттара сйкес тікелей сатып алушылара немесе делдалды йымдара тегін берілетін жне айтарылмайтын тауар лгілеріні ны жне баса да осы іспеттес шыындар.

аржыландыру шыындары. Мндай шыындара жататындар:

· банк несиелері бойынша пайыздар тлеу;

· жабдытаушылар несиесі бойынша пайыздар тлеу;

· млікті жала алу бойынша пайыздар тлеу шыындары жне басалары.