Жоспарлауды діснамалы негіздері

Жоспарлау — экономиканы объективті задары мен задылытарын зерттеп тсіне білу жне оларды саналы трде пайдалану арылы леуметтік-экономикалык дамуды жоспарларьш ылыми негізде дайындау мен оларды орыдалуын йымдастыру процессі.

Жоспарлауды негізгі масаты — экономикада баланстык йлесім мен макроэкономикалы тратылыты камтамасыз ету шін белгілі бір пропорциялар мен пропорционалдыа кол жеткізу.

Нарыты экономикада нерксіпті тиімді ебек етуі ксіпорын жмысын дрыс жоспарлауа байланысты болып келеді. Ксіпорынны негізгі жоспарларына ксіпорынны даму жоспары, ндірісітік бадарлама ксіпорынны леуметтік-экономикалы даму жоспары жатады.

азіргі уаытта ксіпорынны даму жоспарын жасау барысында, жоспарлау методологиясын рі арай жетілдіруге кп назар аударылады.

Жоспарлар методологиясына жоспарларды жасауды трлері мен дістері жатады.

Жоспарлау діснамасын дамытуды негізгі баыттары:

· жоспарларда дамыан ылыми-техникалы жне есептік-экономикалы негіздеуде лайту

· ажетті нормалар мен нормативтерді олдану

· ндірісті техникалы-экономикалы негіздеу

· балансты есептеулер жргізу

· ндірісті тиімділігін арттыру крсеткіштеріні жйесін жасарту

· материал сыйымдылыы, ор сыйымдылыын азайту

· ебек німділігін арттыру

· жоары сапалы нім шыаруды лайту

· жоспарларды ыайлылыын, ышамдылыын амтамасыз ету жне т.б.

Ксіпорынны даму жоспарын прогрессивті техникалы-экономикалы нормалар мен нормативтерді олдану арылы негіздейді. Норма дегеніміз андай да бір німді шыаруа кететін ажетті шикізат, материал, отын энергияны кеткен шыыны, ол абсолюттік шама болып есептеледі.

Норматив дегеніміз – салыстырмалы шама, ебек рал-жабдытарыны олданылуын крсететін крсеткіш.

Нормалар мен нормативтерді жасаан кезде, ылым мен техниканы жаа жетістіктерін, ндірісті жне ебекті йымдастыруды жетістіктерін, ксіпорынны ндірістік уатын кеінен олдануды жне алы нерксіптік тжірибені есепке алып отыру керек.

Техникалы-экономикалы нормалар мен нормативтер мынадай топтар бойынша жасалынады:

· наты ебек шыындары (німді шыаруа кеткен уаыт шыыны, ызмет ету нормасы, жмысшылар саныны нормативі);

· материалды шыындар нормасы (шикізат, материал, отын, жылу, энергия, жабдытарды лестік нормалары);

· ебек рал-жабдытарын олдану нормативтері (машиналарды, ірі рал-жабдытарды, механизмдерді, рал-саймандарды (инструменты), олдану нормативтері);

· ндіріс процесін йымдастыруды нормативтері (ндіріс циклыны затыы, аяталмаан ндірісті клемі, шикізат, материалдар, отынны орлары);

· іске осылатын ксіпорын, ндірістер, цехтар мен агрегаттарды жобада берілген ндіріс уатын игеруді нормасы. Бл арылы ндіріс уатыны аншалыты клемде олданылуы есептелінеді.

Нормалар мен нормативтер ртрлі жадайларда олданылады. Тірі ебек шыындарыны нормасы ебек німділігіні дегейін, жмыс уаытыны олданылу дегейін, ебекаыны клемін анытауа олданылады. Материалды ресурстар шыыныны лестік нормасы арылы ажетті материалды жеке трлері аныталады.

Нормалар мен нормативтер німні зіндік нын анытау шін олданылады.

Жоспарларды техникалы-экономикалы негіздеу арылы оларды крсеткіштерін анытайды.

Жоспарлар мынадай крсеткіштерді олдану арылы жасалынады:

· санды;

· сапалы;

· клемдік;

· лестік.

Санды крсеткіштерге – жалпы нім мен тауар німіні клемі; сатуды клемі; жмысшыларды саны; жалаыны оры; пайда клемі; ртрлі ндірістік шыындарды млшері жатады.

Сапалы крсеткіштерге – ндірісті экономикалы тиімділігі, ебек німділігіні суі, зіндік нны азаюы, ндіріс тратылыы, ор сыйымдылыы, німні сапасы жатады.

Санды жне сапалы крсеткіштер бір-бірімен тыыз байланыста болады.

Клемдік крсеткіштерге – ндірісті жалпы клемі, жеке процестер мен факторларды клемі жатады.

лестік крсеткіштерге - бір-бірімен байланысты бірнеше крсеткіштерді араатынасы жатады: мысалы: бір німді шыаруа кеткен металл шыыны.

нерксіпті жоспарлы крсеткіштерін есептеу шін табии, ебек жне нды лшемдер олданылады.

Табии лшемдер – ндірісті клемін, материалды ресурстарды жоспарлаанда олданылады. Олар сапалы жне санды крсеткіштерді амтиды.

Ебек лшемдері – ебек німділігін есептегенде, жалаыны млшерін, нім нормасын есептегенде олданылады. детте норма-саатпен белгіленеді.

н лшемдері – крсеткіштерді нын крсетеді. н лшемі арылы німді сату клемі, тауар жне жалпы нім жоспарланады.