Нім сапасы: тсінігі, крсеткіштері жне дегейін ктеру жолдары

Сапа – объектіні ішкі анытылыын сипаттайтын санат. Сапаны экономикалы анытамасы – объект бізді ажеттіліктерімізді андай дегейде анааттандыратындыын крсететін асиетттер жиынтыы.

Сапа крсеткіштерін баалауда орындалатын рлдеріне байланысты екі топа топтастырылады:

· классификациялы;

· баалау крсеткіштері.

Классификациялы крсеткіштер німні классификация жйесіндегі бір топа жататындыын сипаттайды жне німні пайдалануын, сол тріні лшемін, пайдалану саласын жне пайдалану жадайларын анытайды. Бкіл нерксіптік жне ауыл шаруашылы німдер бір жйеге келтірілген, кодты белгілеулері бар. німні сапасын баалауда бл крсеткіштер ескерілмейді.

Баалау крсеткіштері ндіру жне пайдалану объектісі ретіндегі нім сапасын райтын асиеттерді санды сипаттамасы. з алдына бірнеше трі бар:

· функционалды;

· ресурс жинатаушы;

· табиатты орау.

Берікітілік крсеткіші – бастапы тртіптер мен пайдалану шарттарын, техникалы ызмет крсетуді, жндеуді, саату мен тасымалдауды саату нтижесінде сапаны мнді уаыт бойынша саатудаы німні абілетін сипаттайды. Беріктілікті жеке дара крсеткіштеріне жататындар: жндеуге жарамдылыы, за уаыт бойы пайдаланатындыы, саталатын, айта жасалынатын крсеткіштер.

Эргономикалы крсеткіштер – «адам-нім-орта» жйесіндегі ндірістік жне трмысты процестерде німді пайдалану ыайлылыы мен комфорттылыын сипаттайды. Крсеткіштерді бл тобына жататындар: гигиеналы, антропометрлік, психологиялы жне психофизикалы крсеткіштер.

Эстетикалы крсеткіштер - німні адама деген эстетикалы серін сипаттайды жне ттынуды наты жадайларындаы ттынушылар тобыны эстетикалы сраныстарына німні сйкестік дрежесін, эстетикалы ндылыын баалау шін олданылады. Келесі крсеткіштер жатады: кркемді айындылы крсеткіші, рационалды (орынды) нысан, композиция бтіндігі, тауар тріні тратылыын жне ндірістік пайдалылыты жетілдіру крсеткіші.

Технологиялы крсеткіштер - нім ндірісі, ндіру мен оны пайдалануа ажетті уаыт пен шикізат, материалдар, жанармай, энергия, ебек шыындарыны дегейін анытайтын асиетті сиапттайды.

Ресурс пайдалану крсеткіші - німні тікелей пайдалануындаы материалдар, жанармай, энергия, ебек пен уаыт шыындарынмен сипатталады.

Табиатты сатау крсеткіштері нім сапасыны крсеткіші – оршаан орта мен адама серімен байланысты нім асиетін сипаттайды. Ол екі топ крсеткіштерін – ауіпсіздік жне экологиялы біріктіреді.

ауіпсіздік крсеткіштері - німді пайдалануда, тасымалдауда, сатау мен айта ндіруде адам ауіпсіздігін амтамасыз ететін нім ерекшелігімен сипатталады.

Экологиялы крсеткіштер - німді ндіруде, деуде, пайдалануда, сатауда жне айта деуде оршаан ортаа деген зиянды серін анытайтын нім асиетін сипаттайды.

Сонымен бірге бсекелестік абілеттілік крсеткіші олданылады. Ол нім сапасыны ттыну баасына деген атынасын сипаттайды. Бл крсеткішті баалау нім трін баса фирманы сйкес нім трін салыстыру арылы жргізіледі.

азіргі нарыты экономика негізінде шыарыан німні сапасына басалай талап ояды. Бл азіргі дниеде кез кеген ксіп орынны міршедігі, оны тауарлар нарыындаы жне ызмет крсетудегі орныты жадайы бсекеге жарамдылы дегейін крсетеді.

з кезегінде жарамдылы екі крсеткішке байланысты – баа дегейіне жне нім сапасы дегейіне. Ал екіші фактор бірте бірте бірінші орына шыады. Ебек німділігі, ресурстарды барлы трлерін немдеу німні сапасына тікелей орын береді.

нім сапасы –бл белгілі мтаждыты анааттандыруа лкен себепші болатын німні падалылыыны жиынты ерекшелігі. німні сапалылыы тек техникалык, тауар тану ана емес, сонымен атар е маызды экономикалы санаты болып табылады. Экономикалы санаты ретінде ол ттыну нына тыыз байланысты. Егер де ттыну ны-бл жалпы аланда таурды пайдалылыы болса, ал німні сапалылыы-бл оны пайдаланудаы натылы жадайда ттыну ныны дегейіндегі крінуі.

німні сапа дегейі оны салалы крсеткіштері жйесі негізінде аныталады. Бл дегейді анытау ші мны р бір крсеткіштеріні санды маызын білу жне састы нім крсеткіштерімен салыстыру ажет.

Сапаны крсеткішін анытау оны санды маызын зін зі тсіну болып табылады. Ол шін практикада імні індік ерекшелігіне байланысты мына тмендегі дістер пайдаланылады:

· лшеуші діс (аспаптар,приболарды кмегімен);

· Тіркеу дісі – бл тіркеуге жне есептеуге негізделген. Тіркеу дісі мынадай крсеткіштермен, атап айтанда: ауіпсіздік, патенттік-ыты, стандарттау, сйкестендірілу мен аныталу ммкін;

· Органолептік діс – адам мшесін сезу-кру, есту, дм, тйсіндіру талдауды амтйды. Табылан маыздылыты длдігі жне растылыы адамдарды биліктілігі, дадылыына жне абілеттілігіне байланысты;

· Социологиялы діс – нім, оны наты немесе ттынушыларды ммкіншілігі туралы пікілерді талдау жне жинау негізінде жзеге асырылады;

· Сарапшылы діс – мамандар тобы арылы іске асырылады, мысалы дизайнерлер, дм айырушылар.

Практикада німні сапа дегейін баалау шін крсеткіштер жйесін пайдаланады. Онда зіне орытындылау жне німні сапасы жніндегі жеке крсеткіштер осылады.

Сапаны жинатап орыту крсеткіштері жалпы салада немесе ксіпорындарда ніні сапасыны дегейін сипаттайды. Бл крсеткіштерге жататындар мыналар:

· срыптылылыы;

· маркасы;

· жктелімі;

· пайдалы затты мазмны;

· німні дниежзілік стандартына сай лесі, т.б.

Жеке крсеткіштер тым р трлі жне не ол, не бл німні зіндік ерекшелігіне байланысты болады.

Сапаны жинатап орыту крсеткішттері жалпы салада немесе ксіпорындарда нім сапасыны дегейін сипаттайды. Бл крсеткішке жататындар:

• срыптылыы;

• маркасы;

• жктелімі;

• пайдалы затты мазмны;

• німні дниежзілік стандартына сай лесі, т.б.

Жеке крсеткіштер тым р трлі жне не ол, не бл німні зіндік ерекшелігіне байланысты болады.

Стандарт – бл аида бойынша кптеген мдделі жатарды елеулі мселелерге арсылы білдіруді сипаттайтын, келісушілік негізінде зірленетін жне танылан органдарды бекітетін нормативтік жаты. Бл жалпыа бірдей жне айта пайдаланушы ережесі шін стандарттауды белгілібір объектілерлі жалпы принциптері, мінездемесі, талаптары жне дістері белгіленуі ммкін. Сол сияты белгілі салаларды тртіпке келтіруді отайлы дегейге жетуге баытталады.

Республикада олданылып жрген стандартты жйе ыты жне леуметтік экономикалы масаттарды кздейді. Бірінші задылы тртіпке сйкес ттынушыларды жне кіметті мдделерін жне німні сапасын, оршаан табии ортаны, мір ауіпсіздігін, халыты денсаулыын орауды амтамасыз етеді. Екіншіден, дірісті зірлеуде, німді пайдалануда техникалы бірлікке кепілдік береді. шіншіден, стандартты жйе леуметтік-экономикалы бадарламаларды, жобалауды нормативтік-техникалы базасы ретінде ызмет етеді.

Мемлекеттік стандарттау, сонымен атар барлы жмыс трлерін отайландыруды, жргізілетін сапа жйесіні бірін-бірін алмастыратын німдер мен процестер есебінен ресурстарды ыпты пайдалануды амтамасыз етеді.

Стандарттау – бл е ымды нормалды табатын ызмет, ал содан со, стандартты лгілерді, нсауларды, німді зірлеудегі талап дістемелерді нормативтік жаттара таайындап ояды. Стандарттауды басты міндеті – халы шаруашылыыны, халыты, елімізді оранысыны, экспорт мтажы шін шыарылан німге демелі талаптарды анытайтын, сол сияты осы жаттарды дрыс пайдалануды баылау норматив тектехникалы жйе жасау болып табылады.

азастан Республикасында Стандарттау жнінде мынадай нормативтік жаттар бар:

· азастан Республикасы мемлекеттік стандарттары(Гост);

· Салы стандарттар (ССТ);

· Техникалы жадайлар (ТЖ);

· Ксіпорындар, бірлестіктер, ауымдастытар, концерндер стандарттары;

· ылыми-тахникалы оамдар, инженерлік одатар жне баса да оамды йымдарды стандарттары.