Ксіпорынны бсекеге абілеттілігіні мні

Ксіпорын німіні бсекеге абілеттілігін модельдеуді масаты бкелес ксіпорынны німдері арасында нарыты блуді нарыты механизмін модельдеуге келіп тіреледі. Мны негізінде німні бсекеге абілеттілігіні алыптасуыны механизмін крсетуге болады (сурет 1).

німні бсекеге абілеттілігі ндіруші ксіпорынны бсеке абілеттілігімен тікелей байланысты. німні бсеке абілеттілігін баалау келесі жйелілікпен асады:

· нарыты талдау потенциалды сатып алушылар мен бсекелестерді ажеттіліктерін зерттеу;

· тауара нарыты талаптарды алыптастыру жне оны баалы крсеткіштер рылымында крсету;

· салыстыру крсеткіштер базасын тадау;

· баалы класс моделіні трін тадау;

· тауарды бсеке абілеттілікті жеке жне интегралды крсеткіштер бойынша баалау;

· бсеке абілеттілік туралы орытынды жасау жне оны ндіріс пен сатып алу масаттылыы туралы шешім абылдау.

німні бсекеге абілеттілігін баалау трысынан нарыты зерттеуді нтижесі тауардаы ажеттілікттерді рекеттестік динамикасы мен жадайы туралы апаратты жинау болып табылады. рбір ажеттілік сатып алушы нарыта тауара талаптар трінде млімдеме жасайтын белгілі бір параметрлер жиынтыымен сипатталады.

німні бсекеге абілеттілігін жоарылату жолдарын жобалау оны наты жне уаытылы баалауына тікелей байланысты. німні бсекеге тсу абілеттілігі талданатын німні параметрлерін салыстыру базасыны параметрлерімен салыстыру арылы бааланады. Салыстыру базасыны орнына детте нарытаы сас тауар немесе ттынушыны ажеттілігі алынады. Ал сас тауар ретінде сатылу клемі максималды жне болашаы жарын тауар алынады. Егер німні параметрлеріні физикалы лшемі боласа, онда оан балмен баалау дістері олданылады.

Бсекеге абілеттілікті баалауды негізгі критерийлері:

· німні жаалы дрежесі;

· ндірілу сапасы;

· нім туралы апаратты тарату шін материалды базасыны болуы;

· ткізуді ынталандыру бойынша шаралар; ткізу динамикасы;

· німні нарыты талаптарына ыайлану ммкіндігі;

· аржылы жадайы.

Сонымен бірге, бсекеге абілеттілікті салыстырмалы н мен салыстырмалы пайда баалы крсеткіштері бойынша арастыруа болады. Егер німні бсекеге абілеттілігін баа бойынша баалайтын болса, німні баасы, сапасы мен дизайны сас тауардан кем тспесе, онда нім бсекеге абілетті болып саналады. Ал егер німні бсекеге абілеттілігін салыстырмалы н бойынша баалайтын болса, онда салыстырылатын мемлекеттерде деуші нерксіптегі ебек бірлігіні салыстырмалы ны бір валютада есептелінеді. Бсекеге абілеттілікті пайдалылы бойынша баалаанда, ксіпорынны пайдалылыы жоары болан сайын оны німіні бсекеге абілеттілігі де жоары болады. німні бсекеге абілеттілігін баалау дістері келесідей:

Біз бсекеге абілеттілікті талданатын нім мен салыстыру базасыны техникалы, экономикалы жне баса параметрлер бойынша салыстыру арылы бааланатынын айтанбыз.

Баалау екі діспен жргізіледі:

· дифференциалданан;

· комплексті.

Бсекеге абілеттілікті баалауды дифференциалданан дісі талданатын нім мен салыстыру базасыны параметрлерін олданып салыстыруына негізделген.

· Егер баалау базасы ретінде ажеттілік алынатын болса, онда бсекеге абілеттілік крсеткіші мына формула арылы есептелінеді:

Qi = Pi / Pio*100% (i = 1,2,3…,n)

мндаы, Qi — i-параметрі бойынша бсекеге абілеттілікті жеке параметрлік крсеткіші;

Pi — талданатын нім шін і-параметрді млшері;

Pio — ажеттілік толыымен анааттандырыландаы і-параметрді млшері;

n — баалау параметрлеріні саны.

Нормативті параметрлер бойынша баалау кезінде жеке крсеткіш 1 немесе 0 мнін абылдауы ммкін. Егер талданатын нім міндетті норма мен стандарта сай келсе, онда крсеткіш 1-ге те; егер сай келмесе, крсеткіш 0-ге те болады.

Техникалы жне экономикалы параметрлер бойынша баалау кезінде жеке крсеткіш 1-ден лкен немесе 1-ге те болуы ммкін.

· Егер баалау базасы ретінде лгі алынатын болса, онда бсекеге абілеттілік крсеткіші мына формула арылы есептелінеді:

Qi = Pi / Pio * 100% (i = 1,2,3,…,n)

Qi = Pio / Po * 100%

мндаы, Qi – і-нші техникалы параметр бойынша бсекеге абілеттілікті жеке параметрлік крсеткіші;

Pi — талданатын нім шін і-параметрді млшері;

Pio — лгі ретінде алынан нім шін і-параметрді млшері;

n — баалау параметрлерді саны.

Баалау нтижелерін талдау:

Бл 2 формуладан жеке крсеткішті сіміне бсекеге абілеттілікті жоарылауы сйкес келетін формула алынады. (Мысалы, німділікті баалау шін формула (1), ал отынны шекті шыынын баалау шін формула (2).

Егер німні техникалы параметрлеріні физикалы лшемі болмаса (мысалы, ыайлылы, сырты келбет, модаа сйкес келуі, т.б.), онда балмен баалау экспертті дістер олданылады.

Дифференциалды діс талданатын німні бсекеге абілеттілігін немесе сас німмен салыстырандаы кемшіліктерді анытауа ммкіндік береді. Ол німні мірлік циклді барлы этаптарында, сіресе оны болжамды лгімен салыстыранда олданылады. Біра та ол тауарды рбір салматылы параметрлерін тадаан кездегі ттынушыны ажеттілігіне серін ескермейді.

Бсекеге абілеттілікті баалауды комплексті дісі. Бл діс комплексті (топты, жалпы жне интегралды) крсеткіштерді пайдалануына жне талданатын нім мен лгіні шекті тиімді серлерді салыстыруына негізделген.

Нормативті параметрлер бойынша топты крсеткіш келесі формула арылы есептелінеді:

Iнп = Qhi ⁿ_i=1

мндаы, Iнп — нормативтік параметр бойынша бсекеге абілеттілікті топты крсеткіші;

Qhi — і-нші нормативтік параметр бойынша бсекеге абілеттілікті жеке крсеткіші;

n — баалауа атысатын нормативті параметрлерді саны.

Нтижелерді талдау:

Егер де жеке крсеткіштерді бірі 0-ге те болса (яни, нім андай да болмасын параметрлер бойынша керекті нормалара сйкес келмейді), онда топты крсеткіш те 0-ге те болады. Бл берілген тауар арастырылып жатан нарыта бсекеге абілетсіз екенін білдіреді.

Техникалы параметрлер бойынша топты крсеткіш мына формула арылы есептелінеді:

Iтп = Qi * Ai ⁿ_i=1

мндаы, Iтп — техникалы параметр бойынша бсекеге абілеттілікті топты крсеткіші;

Ai — ажеттілікті сипаттайтын n техникалы параметрлер ішінен і-нші параметрді салмаы;

n — баалауа атысатын нормативті параметрлерді саны.

Бсекеге абілеттілікті интегралды крсеткішіні формуласы:

К = Інп * Ітп / Іэп

Мндаы, К — лгі німге атысты талданатын німні бсекеге абілеттілігіні интегралды крсеткіші.

Нтижелерді талдау:

К — німді сатып алу мен ттынуа кеткен ттынушыны бірлік шыынына шаандаы ттынушылы тиімділігіндегі салыстырылатын німдер арасындаы айырмасын крсетеді. Егер К<1 болса, онда арастырылатын тауарды бсекеге абілеттілігі лгі тауара араанда тмен; ал егер К>1 болса, онда арастырылатын тауарды бсекеге абілеттілігі лгі тауара араанда жоары; егер екі тауарды бсекеге абілеттілігі бірдей болса, онда К=1.

Егер талдау бірнеше лгі бойынша жргізілсе, онда тадалан аналогтар бойынша німні бсекеге абілеттілігіні интегралды крсеткіші рбір блек лгі бойынша орта салматы крсеткіш осындысы ретінде есептелінеді:

Кср = Ski * Ri ⁿ_i=1

Мндаы, Кср — лгі топтара атысты бсекеге абілеттілік крсеткіші;

Кі — і-нші лгіге атысты бсекеге абілеттілік крсеткіші;

Ri — аналогтар тобындаы і-нші лгіні салматыы;

n — аналогтар саны.

Баалауды аралас дісі дифференциалды діс пен комплексті дісті осындысы болып табылады. Бсекеге абілеттілікті баалауды аралас дісі кезінде жартысы дифференциалды діспен есептелген параметрлер жартысы комплексті діспен есептелген параметрлер олданылады.

Тауар сапасыны теориялы мні ттынушыларды тауара деген сранысын анааттандыруды трлі критерийлерін шыару, яни сапа фирманы бсекеге абілеттілігіні кепілдемесі болып табылады.

луетті сатып алушыларды ажеттілігін білу негізінде параметрлерді номенклатурасы аныталады, оларды ндіруші нарыта німді баалау шін пайдаланылады.

Егер салыстыру шін базаны анытау ммкін болмаса лгі арылы бсекеге абілетіні бааларыны жарнама дісі олданыла алады, сіресе нарыта оны йлестігі болса жне белгілі жегейлі нім бааланса. лгі-тауар ажеттілікті модельдейді жне оны параметрлерін баалауа сынылан параметрлермен салыстыруа ммкіндік береді.

Сонымен бірге, бсекеге абілеттілігі талданатын німні ттынушыа ажетті параметрлермен салыстыру арылы бааланады. Салыстырылатын параметрлер лшеуді бірдей шамаларымен крсетіледі. Салыстыру техникалы жне экономикалы параметрлерді топтары бойынша іске асырылады.

Ксіпорын німіні бсекеге абілеттілігі белгілі бір фактордарды ыпалымен алыптасады. Оларды арасындаы негізгілері:

• Баа;

• Сапалы;

• Жаалык;

• Жарнама;

• Пайдалану сенімділігі;

• Кркемдеу, мнерлеу;

• Буып-тю, т. б.

Сурет 27 - Тауарды бсекеге жарамдылыыны блок – тсімі