Ндірісті тиімділігін арттыруды негізгі жолдары

ндіріс тиімділігін арттыруды жолдары – бл берілген баыттарда ндіріс тиімділігіні суі жніндегі наты шаралар кешені. ндіріс тиімділігін арттыруды негізгі жолдары тмендегідей:

- ебексыйымдылыын тмендету жне ебек німділігін арттыру;

- німні материалсыйымдылыын тмендету жне табии ресурстарды немді пайдалану;

- німні орсыйымдылыын тмендету жне ксіпорындарды инвестициялы саясатын белсендендіру.

нім сапасын арттыру, жаа техниканы, озат тжірибені енгізу, техникалы айта арулану жне айта ру, жаа шаруашылы тетікті енгізу ксіпорындар жмысыны негізгі нтижелеріне сер ететін жадайларды барлыында ебек жымдарыны іс-рекетін жоспарлау, баалау жне ынталандыру сияты жне оны экономикалы талдау барысында да осындай факторларды есебінен алынан бкіл нтижені толы айындау жне ескеру ажет.

Ксіпорындарды нары жадайларына бейімделуі оамды ндірісті экономикалы тиімділігін жоспарлауы, есептеуі, талдауы жне ынталандыруды теориялы жне дістемелік мселелер кешенін жасауды ттас жне тиімді шаруашылы тетікті жасауды маызды алы шарты болып табылады.

ндірісті экономикалы тиімділігіні мні оамны мдделеріне сай е аз ммкін болатын шыындармен барынша жоары нтижелерге жету ретінде экономистерді копшілігімен тсіндіріледі. Сондытан ондірісті экономикалы тиімділігін анытау ндірісті нтижесін, осы нтижені амтамасыз ететін наты жне алдыы уаыттаы ебекті ттас шыындарымен салыстыруа негізделуі ажет.

ндіріс тиімділігін аныктау шін оны лшемін, яни мнін ашып крсететін баалауды басты бслгісін анытау-дан басталады. ндірісті экономикалы тиімділік лше-міні маынасы ксіпорынны алдына ойылан даму масаттарына сйкес алынатын нтижелерді барынша к-бейту немесе жмсалан шыындарды ммкіншілігіне а-рай аз жмсау ажеттілігінен шыады. Мндай масаттар ретінде мір сруді жэне тракты суді камтамасыз ету, рылымдыты айта кру, леуметтік стратегия жне т.с.с. трлері болуы ммкін. Осы масаттарды алуан трлілігіне арамастан е жоары экономикалы нтижелерге жету, за мерзімді даму болашаын ескере отырып, пайданы мол келемін табуа мтылу максаттары стем болып табы-лады.

Жмсалан капиталдан е кп пайда алу ксіпорынны зак мерзімді даму болашаын амтамасыз ететін нарытык іс-рекетіні маызды экономикалы нтижесі болып табылады. Пайда мен бір мезгілді шыындарды араатынасы ндірістіц тиімділігін шын мнінде арттыруды бастапы негізі болып табылады. Біра нары задарына сйкес ндіріс тиімділігін ебек німділігімен бірдей деп арастыруа болмайды.

Аырында экономикалы тиімділігін ебек німділігіні су аркасында круге болады. Демек, ебек нмділігіні дегейі ндірісті экономикалы тиімділігіні лшемі болып табылады. Ебек німділігі жоары болан сайын ндіріс шыындары тмен, ал ебек шыындарыны экономикалы тиімділігі жоары болады.

Ебек німділігі - наты ебск шыындарыны крсет-кіші. Оны ндірілген нім клемін нерксіптік-ндірістік персоналды бір жмыскеріне (бір жмысшыа емес) блу арылы аыталады. Экономикалы тиімділікті кндік немесе айлы ебек німділігі емес, саатты ебек німділіп аркылы сипаттаан дрыс, себебі ебек уакытыны пайдаланылуына себептерді сері р трлі боландытан, бл уаытта оны длірек анытауа ммкіндік туады.

Пайда – ксіпорынны ксіпкерлік ызметіні соы аржылы нтижесі болып табылады, жалпы трде нім баасы мен оны зіндік ныны арасындаы айырма арылы аныталады, ал толытай ксіпорын бойынша - німді ткізуден тскен тсім мен ткізілген німні зіндік ны арасындаы айырма ретінді аныталады. Пайда экономикалы категория ретінде ксіпкерлік ызмет рдісінде материалды ндіріс саласында пайда болан таза табысты крсетеді. Ксіпорын дегейінде таза табыс пайда нысанын амтиды.

Нарыты атынастарды басты категориясы ретінде пайда бірнеше ызмет атарады:

1) пайда – ксіпорын ызметі тиімділігіні крсеткіші, яни пайдасы бар ксіпорын, оны ызметіні тиімді екендігін кулендіреді;

2) пайда – трлі дегейдегі бюджет табысын алыптастыру кзі. Ол бюджетке салы трлері, экономикалы санкциялар арылы жинаталады жне бюджетті шыыс блігінде крсетілген трлі масаттара пайдаланылады;

3) пайда – ызметкерлер шін ебек жадайын жасарту кзі. Ксіпорынны з иелігінде алан, яни салытар мен бірінші реттегі тлемдерді жне дивидендтарды тлегеннен кейін алан пайда есебінен ызметкерлерге материалды сыйаы, леуметтік жеілдіктер тленеді;

4) пайда – ндірілген нім мен негізгі орларды жаарту кздері. Ксіпорынны иелігінде алан пайда млшеріні негізінде капитал иесі мен менеджерлер ксіпорынны даму болашаын ескере отыра, ксіпорын ызметіне ажетті инвестициялы саясат жргізу туралы шешімдер абылдайды.

Ксіпорын пайдасы – оны экономикалы жне леуметтік дамуыны негізгі факторы, сондытан оны ксіпорында алыптасу механизмін анытау те маызды болып табылады. Оны бірнеше трлері бар:

жалпы пайда;

балансты;

салы салынатын (есепті);

таза пайда.

Жалпы пайда тауарларды (жмыс, ызмет трлерін) сатудан тскен тсім мен ткізілген німні толы ндірістік зіндік ны арасындаы айырма арылы аныталады.

Балансты пайда р ызмет трлері бойынша блек-блек жоспарланады:

товарлы німді ткізуден тскен пайда;

баса німдерді жне товарлы емес сипаттаы ызмет трлерін ткізуден тскен пайда;

негізгі орларды жне баса да мліктерді ткізуден тскен пайда;

ткізулерден тыс табыстар мен шыындардан тскен пайда.

Тауарлы німді ткізуден тскен пайда - рекеттегі баамен есептелінген німді ткізуден тскен тсім мен німні зіндік нына енетін тауарлы німді ндіру жне оны ткізуге кеткен шыындар арасындаы айырма арылы аныталады.

Рентабелділік – ресурстарды пайдалану дрежесін жне шыындарды айтару дегейін сипаттайтын ндіріс тиімділігіні салыстырмалы крсеткіші.