Сур. – азастан кміріні балансты орыны таралуы

СЖ

Таырыбы:Ауаны ластаушы заттарды трансшекаралы тасымалдануын баылау жйелері

 

Орындаан: Мастова С.М.

Тексерген: Мадибеков А.С.

 

Алматы 2015 ж

 

 

Жоспары:

 

 

КІРІСПЕ

1. Жалпы ауаны трансшекаралы ластануы

2. Ауаны ластаушы заттарды трансшекаралы таралуын техникалы регламенттерге сйкес баылау

ОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛАН ДЕБИЕТТЕР

 

Кіріспе

Атмосфералы ауаны орау бойынша шараларды негізі 1981 жылды атар айынан бастап бізді елімізде іске осылан оршаан ауаны орау туралы за болып табылады.

Атмосфералы ауаны сапасын баалау шін атмосфераа сер ететін ластаушы заттарды шекті ммкіндік концентрациясын жне зиянды физикалы рекеттерді дегейіні нормативтері Замен бекітіледі. Бл нормативтер адам денсаулыын орау мен оршаан ортаны орауа жауап беру керек. Атмосфералы ауадаы ластаушы заттарды шекті ммкіндік концентрациясыны жне оан сер ететін зиянды физикалы дегейлерді нормативтері барлы территориялар шін біріай болып табылады.

Атмосфералы ауаны орау масатымен жылжымалы жне траты ластану кздеріне шекті ммкіндік тасталым нормативтері, сонымен атар зиянды физикалы серлерді шекті ммкіндік нормативтері орнатылады. Осы нормативтер р траты тасталымдарды кздері шін, сондай-а р транспортты жне де басада жылжымалы ралдар мен ондырыларды модельдері шін орнатылады.

Атмосфераа траты кзден тсетін ластаушы заттарды тасталымы р дадайда арнайы мемлекеттік органны рсаты бойынша жасалынады. Рсатта алдын ала ескерілген ластаушы заттарды шекті ммкіндік тасталымы жне атмосфералы ауаны орауды амтамасыздадыратын талаптар арастырылады.

Іс-рекеті атмосфераа тсетін ластаушы заттармен жне тасталымдармен байланыста болатын мекемелер, йымдар жне нерксіптер тасталымдара берілген рсатта арастырылан талаптарды орындауа амтамасыздандыратын йымды-шаруашылы, техникалы жне де баса шараларды жргізуге, тасталымдарды азайту бойынша шаралар олдануа, тасталымдарды тазалайтын жне оан баылау жргізетін аппараттар мен ондырыларды ааусыз жмыс істеуін амтамасыздандыруа, сонымен атар атмосфераа тсетін ластаушы заттарды рамы мен млшері здіксіз есеп жргізуге міндетті.

Рсатта арастырылан талаптарды бзылуы жадайында, сонымен атар елді мекенні денсаулыына ауіп тну кезінде ластаушы заттарды тасталуы тотатылады немесе атмосфералы ауаны орауа мемлекеттік баылау жргізетін органны шешімі бойынша тыйым салынып, кебір нерксіптік цехтерді, ндірістерді, мекемелерді жмысы тотатылады.

Атмосфералы ауаны орау бойынша талаптарды анааттандырмайтын жаа жне айта жаартылан ндірістерді, рылылар мен баса объектілерді эксплуатацияа енгізу рсат етілмейді. Атмосфераа ластаушы заттардан тасталым шыаратын ндірістер рылылармен, ралдармен, атмосфераа тсетін тасталымдарды тазалайтын аппаратпен жне тасталынатын ластаушы заттарды саны мен рамына баылау жргізетін ралдармен жабдыталуы ажет. [1]

 

1. Жалпы ауаны трансшекаралы ластануы

 

Атмосфераны ластайтын негізгі кздерді бірі - кмірмен жмыс істейтін жылуэлектрстанциялары болып табылады. Кмір алдаы жз жылда аламшарды энергетикалы ажеттілігін амтамасыз ете алады жне лемде е кп таралан энергия кзі болып табылады.

лемде жыл сайын шамамен 5 млрд. тн. тас кмір ндіріледі. ндіру бойынша алдыы орында ытай (1 млрд. т. астам) жне АШ (шамамен 1 млрд. т) тр. Кмірді лемдік оры шамамен 1600 млрд. тн. жне мнай орынан асып тседі. Кмірді лемдік барланан кен орындарыны 70% АШ, ытай мен ТМД елдерінде, оны ішінде Ресей мен азастанда да орналасан. Кмір оры бойынша азастан кшбасшы он елі рамына кіреді, яни ытай, АШ, Ресей, Австралия, Индия, ОАР, Украинадан кейінгі орында тр. Республиканы мемлекеттік балансында 49 кен-орын бойынша орлар есептелген, яни 33,6 млрд. тн. райды, оны ішінде тас кмір – 21,5млрд. тн., оыр кмір – 12,1 млрд. тн. [2].

Кмірді ке олдануды айтарлытай артышылыы – оны пайдалы энергияны таза шыысыны мні жоары, оны жау арылы е арзан жолмен жоары температуралы жылу мен электрэнергиясын алуа болады. лемде ндірілетін электрэнергиясыны шамамен 40% кмірді жау арылы алынады. Оны стіне кмір е кп ластайтын энергетикалы ресурс болып табылады.

Кмірді жау кезінде рамында ккірт пен азот ышылдары, трлі атты дисперсиялы блшектер (кл мен ша), жне де парникті газдардан тратын біратар ластаыш заттарды эмиссиясы атмосфераа шыады. ЖЭО-да ндірілген 1 кВт/са. электрэнергиясынан баса энергия кздерімен салыстыранда парникті газдарды біршама кп млшердегі эмиссиясы блінеді. Осылай, кмірден 1 ГДж жылу алу кезінде 90 кг СО² тзілсе, ал мнай мен табии газдан – сйкесінше 73 жне 55 кг СО² тзіледі. Бдан баса, кмірді жау кезінде атмосфераа блінетін клді рамында орасын, сынап, кадмий секілді ауыр металдарды кп млшері болады.

Кмірді жау кезінде тзілетін алдытар ауымды жер ресурстарыны ауданын алып жатыр жне ауа бассейніні ластану кзі болып табылады. Ауада атты дисперсиялы блшектерді, сіресе, 10 жне 2,5 микроннан кішкене млшердегі блшектерді болуы трын йлерге кйе мен клдерді таралуы секілді жеке трмысты олайсыздытардан блек адамдарды тыныс алу жолдарыны ауруларын тудырады.

оршаан ортаа, атмосфераа тскен ккірт пен азот ышылдары тез ышылданып, су буларымен зара рекеттесе отырып, ккірт пен азот ышылдарыны са тамшыларын тзеді. Бл з кезегінде сімдіктер мен жануарлара, имараттара, мдениет ескерткіштері мен рылыстара лкен залал келтіретін ышылды жабырды жаууына ыпал етеді. Азот ышылдары фотохимиялы ттінні тзілуіне е лкен лесін осады. Азот диоксиді тропосферада салыстырмалы трде бейтарап болып табылатындытан, стратосфераа жеткенде азот абатын бзатын белсенді катализатора айналады.

Кмірді жау улы траты органикалы ластаыштарды – диоксиндер мен фурандар, біршама белсенді кмірсутектерді, оны ішінде адама лкен канцерогендік жне мутагендік ыпал ететін ауіпті бензопиренні тзілуіне алып келеді.

Кмірге деген сранысты тиімді жне сенімді энергетикалы отын ретінде артуына байланысты энергетикалы тиімділік пен экологиялы ауіпсіздік мселелерін шешу зектілігі арасында тадау ажеттілігі туындайды.

Мнай мен табии газ ндарыны жоары болуы нтижесінде кмірді мол оры Евразия елдері шін е сенімді жне экономикалы тиімді энергия кзі болып саналады (1 Сур.).

1990 жыл 2008 жыл

1 Сур. азастандаы алашы энергия ресурстарын ттыну рылымы.

азастанны кмір нерксібі ел экономикасындаы ірі салаларды бірі болып табылады. Республиканы отын-энергетикалы балансы тауарлы нарытаы отын-энергетика ресурстарыны маызды трлерінен ралан, оларды ішінде е негізгілері табии ресурстар болып табылады. Табии ресурстар отын-энергетикалы кешеніні жалпы клеміні 71,7% райды. Республиканы табии ресурстарыны рамында 50,7% мнай, сондай-а газконденсат, 31,7% - кмір, 17,6 % - табии газ бар.

азіргі тада республиканы кмір саласы азастанда электр энергиясы ндірісіні 78% амтамасыз етеді. Энергетикалы кмір ресурстары азіргі кезде тек жылу электр станцияларыны ажеттілігін толы млшерде амтамасыз етеді. Тез дамып жатан урбандалан ауматарды коммуналды секторлары мен трындарды сранысын анааттандыру шін Шбаркл жне Майкбі кен орындарында клі аз кмірді ндіру клемін арттыру жоспарлануда.

Кмірді балансты оры ішкі ажеттіліктерді амтуа жне кмір німіні айтарлытай клемін экспорта шыаруа ммкіндік береді.

Соы жылдары азастанды кмірді жаын жне алыс шетелдерге тасымалдау географиясы кеейді. азастанды кмірді негізгі импорттайтындар Ресей Федерациясыны Орал жне Батыс Сібір электрстанциялары. азастанды кмір сондай-а, ырызстан, Тжікстан, збекстан, Украина, Болгария, Венгрия, Дания, Польша, Румыния, Тркия, Финляндия жне баса елдерге экспорта шыарылады.

Кмір кен орныны лкен блігі Орталы (араанды жне Екібастз кмір бассейндерінде) жне Солтстік азастанда (Торай кмір бассейні) шоырланан (2 Сур.).

 

Сур. – азастан кміріні балансты орыны таралуы

 

Кокстелетін кмірді барлы балансты оры араанды облысында жатыр. араанды бассейніндегі жер астындаы кмір шахталарынан клділігі 10-нан 35 пайыза дейін жететін жоары сапалы кокстелетін кмір ндіріледі. Бассейндерде газды оры лкен жне за жылдардан бері одан метан ндіріп алынады.

Екібастз бассейні Астанадан солтстік-шыыса арай Павлодар облысында орналасан. Бассейнде метана бай кмір карьерлері шоырланан. Екібастз кміріні клділігі те жоары, 35-тен 50 пайыза дейін жетеді. Бл кмір, е алдымен, трмысты масатта, жне де жылу электр станцияларында электр энергиясын ндіру шін олданылады. Республиканы айтарлытай нерксіптік потенциалына ие батыс жне отстік аудандарында кен-орындарды трлі орналасуына байланысты кмір отыны тапшылы тудырады (3 Сур.).

азастанда сапасы тмен жне ккір млшері жоары кмір трлері кп, олар бастапы энергия ресурсына деген сранысты 40% амтиды. Энергетика мен нерксіпте пайдаланылатын кмір ресурстары байыту дегейі бойынша тмен болуымен ерекшелінеді. Экспорта шыарылатын кмірді халыаралы стандарттара сай келмеуі нтижесінде сырты нарыа тмен нмен шыарылады.

азастанны экономикалы сімі артан сайын отынны атты трлеріне деген сраныс артады. Отын-энергетикалы кешенні тиімділігін арттыру шін кмір саласын дамыту бадарламасы абылданды, бл бадарламада кмір ндіру клемін арттырумен атар, жаа техникалы шешімдерді орындау негізінде жылу мен электр энергиясын ндіруге кп назар аударылады.