Теге баамыны алыптасуындаы Р мемлекеттік саясатыны рлі

Сонымен, мемлекетті ашы экономикадаы макроэкономикалы саясатыны тиімділігін арттырудаы мселелерді шешу сол саясат ралдарыны сйкес йлесімділіктерін ажет етеді.

андай да бір мемлекет валюта баамыны тртібін тадай отырып, бір уаытта ішкі макроэкономикалы реттеуді ралдарын да анытап алуы тиіс. Жне керісінше, ішкі макроэкономикалы саясатты басымды масаттарын (экономикалы су, инфляциямен крес, леуметтік кмек шараларын кшейту жне т.б.) анытай отырып, олданыстаы кез-келген сырты макроэкономика-лы саясатты дл осы масаттарды орындалуына кепілдік бере алмайтынын да ескерген жн.

былмалы валюта баамы жадайында валюта тапшылыы автоматты трде жойылады. Ал траты валюта баамы жадайында бл проблеманы мемлекет шешуі керек. Тіркелген валюта баамы кезінде ашы экономикаа деген ынталандырушы аша-несие саясатыны нтижесі тиімсіз болып алады, йткені аша массасыны згеруі валюта нарыындаы ажетті интервеницялар арылы тратанып отырады. Сонымен атар, былмалы валюта баамы кезінде ынталандырушы бюджет-салы саясатыны нтижесі тиімсіз, себебі мемлекеттік шыындарды артуы салдарынан таза экспорт ысарып лтты табыс згермейді.

Валюта тапшылыын жою тмендегідей дістермен жасалу ажет:

- Резервтерді олдану. Бл е жеіл тсіл. йткені мемлекет иелігіндегі валюта оры баам ауытулары байалан кезде олданылады. Бра бл дісті кемшілігі егер теріс сальдо за уаыт байалатын болса, онда бл саясаттан бас тарту керек болады.

- Сауда саясаты. Бл мемлекетті баамды бір алыпта стау масатында импортты шектеп, экспортты ынталандыру саясаты. Импортты квота, осымша кедек салыын салу арылы шектейді. Алайда мндай жасанды шектеулер экономиканы дамуына кері серін тигізуі ммкін.

- Валюталы баылау. Мемлекет шетке тауар шыарушылара шетел валютасын тапсыруа міндеттейді. Жиналан валютаны шетелден тауар келушілерге бліп береді. Сйтіп импорт пен экспортты теестіреді. Бл дісті кемшіліктері: сауданы бзылуы, алалаушылы, тадауды шектелуі, ара базар.

- Ішкі макроэкономикалы реттеулер. Салы жне аша саясаттарын жргізу арылы шетел валютасына сранысты шектейді.

Бгінгі кні азастанда валюталы реттеуді мні траты экономикалы суге ол жеткізу жне елді экономикалы ауіпсіздігін амтамасыз ету бойынша мемлекетті саясатыны ыпалды болып табылады. Тиісінше, валюталы реттеуді міндеттері мыналар болып табылады: елде валюталы ндылытар айналысы тртібін белгілеу, елде дниежзілік экономикаа одан рі шоырландыру шін жадайлар жасау жне валюталы операциялар жне капитал аындары бойынша апаратты базаны амтамасыз ету.

Мемлекет валюталы реттеу, яни валюта баамын реттеуі арылы зге мемлекеттермен импортты жне экспортты операцияларын реттеуге ммкіндік алады. Егер азастан зіні экспорт клемін жоарлатысы келсе, онда валюта баамын баса елдерден салыстырмалы трде тмендетуге тырысады. Сонда еліміз валютасы баса елдерге араанда арзан болады, сйкесінше, мемлекет валютасындаы нім баасы да тмен. Ал бл азастанны экспортты німдеріні баасын тсіреді, яни экспорт клемі ктеріледі. Импортты операцияларды реттеу де осы механизммен жреді.

Р валюта нарыыны мемлекеттік реттеуі «Валюталы реттеу жне валюталы баылау туралы» азастан Республикасыны 2005 жылы 13 маусымдаы N 57 Заына сйкес жргізіледі. Зада азастан Республикасында валюталы реттеудi негiзгi органы Рлтты Банкi болып табылады. Ал, валюталы баылау органы болып лтты банк жне азастан Республикасы кіметі саналады. Баылау агенттері болып за бойынша валюталы баылау ызметін жргізетін йымдар, атап айтанда, валюталы операциялар жргізілетін кілетті банктер есептеледі.

 

Орытынды

орытындылай келе, теге баамыны алыптасуына сер ететін факторлар: Елдi экспортты операциялары, азастан аша трiнде импорттаана араанда кбiрек экспорттайды. Сондытан экспортты тсiм тегенi баамына ыпал ететiн озаушы кштердi бiрi болып табылады. Сонымен атар, кiмет жоспарлаан баам, яни, кiметте екi арама-арсы мiндет бар. Бiрiншiсi - инфляция дегейiн баылау, оны жзеге асыратын бiрден-бiр рал - теге баамыны спеуi болып табылады. Екiншiсi - отанды ндiрушiлердi олдау. Себебi, теге баамыны суiнен негiзiнен отанды ндiрушiлер зардап шегедi.

Нарытаы шет елдермен арым – атынасты жасарту, одан рі дамыту барысында валюта баамы, оны тратылыы, айналыса тсу абілеті кптеген мселерді шешіп, біразын жеілдетеді. Сол себептен валюта баамын реттеу елді халыаралы саудада алатын орнын, даму арынын айатайтын бірден – бір шама болып табылады.

Бгінгі кні азастанда валюталы реттеуді мні траты экономикалы суге ол жеткізу жне елді экономикалы ауіпсіздігін амтамасыз ету бойынша мемлекетті саясатыны ыпалды болып табылады. Тиісінше, валюталы реттеуді міндеттері мыналар болып табылады: елде валюталы ндылытар айналысы тртібін белгілеу, елде дниежзілік экономикаа одан рі шоырландыру шін жадайлар жасау жне валюталы операциялар жне капитал аындары бойынша апаратты базаны амтамасыз ету.

 

Пайдаланан дебиеттер тізімі:

 

1. Н..Назарбаев. «азастан-2050» стратегиясы – алыптасан мемлекетті жаа саяси баыты» жолдауы.

2. Аша, несие, банктер теориясы: Оулык. — Алматы: Жеті жары, 2011.

3. «Валюталы реттеу жне валюталы баылау туралы» азастан Республикасыны 2005 жылы 13 маусымдаы N 57 Заы.

4. Р лтты Банкіні ресми сайты www.