Pascal программалау тілі. Программаны рылымы. Pascal тіліні операторлары.арапайым операторлар.

Паскаль тiлiн 1968 - 1971 жылдары швейцариялы алым Никлаус Вирт оып - йренуге олайлы программалау тілі ретінде сынан болатын. Бл тілді стандарты кейiнiрек бекiтiлдi, ол сол кездері ке таралан АЛГОЛ, ФОРТРАН, БЕЙСИК тiлдерiне араанда жетiлдiрiлген, жмыс iстeyгe ыайлы тiл болды. Паскаль тiлi зіні арапайымдылыыны жне тиiмдiлiгiні арасында дние жзіне тез таралды. азiргi кезде барлы дербес компьютерлер осы тілде жмыс iстей алады. Паскаль тiлiнде жазылан программаны дрыстыын компьютерде тексеру жне жiберiлген атенi тузету оай. Бл тілде жазылан программа компьютерде орындалу барысында алдымен трансляцияланады (машина тiлiне аударылады), объектiк программаа трлендіріледі де содан кейiн ана орындалады. Осы стте компьютерде программаны екі нсacы болады, оны бiрiншiсi - алгоритмдiк тiлдегi алашы тпнсасы, ал екiншiсi - объектiк кодтаы жазылан программа. Есеп нтижесін машиналы кодта жазылан программа арылы аламыз, ал программаны тзету ажет боланда, оны алгоритмдiк тiлде жазылан алашы нcacы деледі. азiргi кезде Паскаль кез келген крдлі есептерді шыара алатын, ке таралан стандартты оу тіліне айналды.

Паскаль тіліні негізі элементтері

Программалар белгілі бір мселені, есепті шешуге арналан. Есеп шыару барысында компьютерге бастапы мліметтер енгізіледі, оларды алай делетіндігі крсетіледі жне нтиже андай трде, андай рылыа шыарылатыны айтылады. Паскаль тілінде программа жеке - жеке жолдардан трады. Оларды теру, тзету арнайы мтіндік редакторлар атарылады. Программа алдындаы азат жол немесе бос орын саны з алауымызша алынады. Бір атарда бірнеше команда немесе оператор орналаса алады, олар бір - бірімен нктелі тір (;) арылы ажыратылып жазылады, біра бір жолда бір ана оператор траны дрыс, ол тзету жеіл, рі оуа ыайлы. Паскаль тілінде программа ш бліктен трады: таырып, сипаттау блімі жне операторлар блімі. Кез келген программаны алашы жолы PROGRAM сзінен басталатын оны таырыбынан трады. Одан кейін программаны ішкі объектілеріні сипаттау блімі жазылады. Бл блім программадаы айнымалылар, тратылар трізді объектілерді жалпы асиеттерін алдын ала анытап алуа кмектеседі. Сипаттау блімі бірнеші бліктерден трады, біра программаны крделілігіне байланысты кбінесе ол бір немесе екі ана бліктен труы ммкін. Программаны соы жне негізгі блімі операторлар блімі – болып табылады. Орындалатын іс - рекеттер, командалар осы блімде орналасады. Ол begin тйінді сзінен басталып, біра атарылатын операторлар (командалар) тізбегі жеке - жеке жолдара жазылып біткен со end тйінді сзімен аяталады. Program BASTAU: Сипаттау блімі begin Операторлар блімі end Операторлар блімінде командалар ретімен орналасады. Оларды кейбірі шарта байланысты атарылса, ал кейбір айталанатын цикл немесе осымша программа трінде орындалады. Операторлар блімінде орнатылатын негізгі рекеттерді арастырайы. Деректер - сан мндері мен мтін тріндегі сз тіркесін мн ретінде абылдай алатын тратылар, айнымалылар т.б. осы трізді рылымдар немесе соларды адрестері. Дерек енгізу - бастапы деректерді пернетатадан, дискіден немесе егізу - шыару порттарынан егізу арылы жзеге асады. Операциялар немесе амалдар - берілген жне есептелген мндерді меншіктеу, соларды деу, салыстыру операцияларын орындайды. Шартты трде атарьшу белгілі бір крсетілген шартты орындалуына байланысты, командалар жиыны атарылады, йтпесе олар аттап тіледі немесе баса командалар жиыны орындалады. Цикл - белгілі бір шарттар орындалан жадайда крсетілген командалар жиынын бірнеше рет айталанып атарылады. айталау саны бтін санмен беріледі. Кмекші программа - алдын ала андай да бір атаумен атымен атымен аталан командалар тобы. Олар программаны кез келген жерінен оны атауын крсету арылы шаырылып атарыла береді. Тсініктеме - программа жолдары соында немесе оны тйінді сздері арасында азаша (орысша) тсінік беретін пішінді жашаа алынып жазылан сз тіркесітері. Олар программа операторларыны орындалуына ешандай сер етпейді.

Млімет типтері

Программада пайдаланылатын мліметтерді немесе шамаларды мндері Паскаль тіліндегі алдын ала келісілген типтерді біріне тн болуы тиіс. Мліметтерді немесе шамаларды типі деп, оларды абылдай алатын мндеріні жне олармен орындауа болатын амалдарды жиыны анытауды айтады, яни тип дегеніміз - шамаларды абылдайтын мндеріне берілетін сипаттама. Мліметтерді р типі тек зіне ана сйкес келетін операциялар жиынын орындата алады. Мысалы, 1 мен 2 мндері бтін сандар типіне жатады, оларды осуа, азайтуа, кбейтуге жне блуге болады.АJI, «ІВМ» жне «РС» мндері сз тіркесі типіне жатады, бларды біріктіріп жазуа ана болады («ІВМ РС»). осуа, азайтуа, кбейтуге, блуге болмайды. Кез келген траты, айнымалы функция немесе рнек зіне тн бір типпен ана сипатталады. Паскаль тілінде шамаларды типін крсету міндетті болып табылады. Сондытан программа алдына оны сипаттау блімінде пайдаланылатын барлы шама атаулары жне оны типтері крсетілуі ажет. Паскаль тілінде пайдаланылатын барлы типтер скалярлы (арапайым) жне рылымды (структуралы) болып лкен екі топа блінеді. Скалярлы (арапайым) типке шамаларды стандартты типі жне жасанды тип (таайындалан) жатады. Стандартты типтерге: • Бтін - INTEGER; • Наты - REAL; • Логикалы - BOOLEAN; • Тіркестік - (STRING); • Мтіндік (ТЕХТ) трізді типтер жатады. рылымды типтері жиымдар - ARRA, жазбалар - RECORD, жиындар - SET жне файлдар - FILE трлеріне блінеді. Блардан зге типтер программаны типтері сипаттау блігінде аныталуы ажет. Траты сандарды типін оларды сырты пішініне арап - а ажыратуа болады, ал айнымалылар мен функциялар типтері программаны сипаттау блімінде крсетіледі. Ол шін type тйінді сзі олданылып, жазылу пішімін былай крсетуге болады: Туре <тип атауы> =<тип мндері>; Логикалы шамалар екілік сандар жйесіне сйкес «1» жне «О» деген мндерді ана абылдайды. Мндаы «1» тексерілетін белгілі бір шартты - логикалы тжырымны орындалатынын, яни аиат екенін, ал «О» сол шартты орындалмайтынын - тжырымны жалан екенін крсетеді. Бл екі мн программада аылшын тіліндегі айтылуына сйкес true (1) жне false (О) болып жазылады. Символды шамалар апострофа алынан бір символды ана мн ретінде абылдай алады, мысалы, 'R','Л','%'таы баса. Біра рбір табаны оны кодына байланысты реттелген бтін сандармен де рнектеу ммкіндігі бар. Мліметтерді арапайым трлерін стандартты типтер деп атау алыптасан. Стандартты типтерді real трінен згелері реттелген деп аталады, йткені оларды бтін сан арылы рнектей отырып суі не кемуі бойынша реттеп орналастыруа болады. Стандартты типтер. Паскаль тілінде тмендегі арапайым типтер пайдаланылады: • Бтін типтер - SHORTINT, INTEGER, LONGINT, ВУТЕ, WORD; • Наты тип - REAL, SINGLE, DOUВLE, EXTENDED, СОМР; • Логикалы - BOOLEAN; • Симводы - CНAR; • Ауымды (диапозонды) тип; • Саналатын тип;^[1]