азастандаы оаммен байланыс:мселе-рекет-шешім

Ба жне оаммен байланыс

азастанда жртшылыпен байланыс зіндік жйе, леуметтік институт ретінде алыптасу стінде. кіметтік жне бизнестік рылымдарды PR ызметтері жмыс істеуде. азастанды PR агенттіктеріні саны се тсуде. Р Жртшылыпен байланыс жніндегі лтты ассоциациясы жне азастан PR ксіпойларыны «PR-шы» клубы сияты алашы оамды бірлестіктер пайда болды.азастан Республикасыны жртшылыпен байланыс жніндегі ассоциациясы (ЖБА) PR нарыында ксіби ызмет крсететін бірнеше компанияны бастамасы бойынша 2001 жылы рылды. ЖБА-ны рылтайшы-мшелері зады тлалар болып табылады. азіргі тада ЖБА мшелері атарына «BRIF Research Group» леуметтік жне маркетингтік зерттеулер агенттігі, азастан Баспасз клубы, «Ренессанс» коммуникативтік менеджмент агенттігі, лтты баспасз клубы, «Имидж-Партнер» коммуникациялы тобы, «Медиа-Систем» агенттігі, «PR-Management Company» агенттігі кіреді.ЖБА-ны негізгі миссиясы-азастанда ксіби PR индустриясын алыптастырып, дамыту. з іс-рекеті арылы ЖБА азастанда азаматты оамны орнау дерісіне араласатын болады. Жарылы масаттарына ЖБА мынадай дістермен ол жеткізеді: азастанны PR агенттіктері, сондай-а корпоративтік PR-мамандары арасындаы арым-атынастарды дамыту; ксіби этика стандарттарын енгізу; жоары оу орындарымен жне мемлекетпен зара бйаланыста болу; халыаралы ынтыматасты; сала мдделерін БА-та жне мемлекеттік органдарда олдау; елімізді PR мамандарыны біліктілігін арттыруа жрдемдесу; сала мдделерін орай отырып, азастанны бизнес-ауымдастыымен арым-атынас жасау; саланы имиджін арттыруа жрдемдесу.
ЖБА сияты ассоциациялар лемні зге елдерінде бірнеше ондаан жыл бойы жмыс істеп келеді. аз трып, алыптасанына 15 жылдай ана болан азастанны PR нарыы ксіби дегейге ктерілді. Ассоциация мшелері 2008 жылы 17 маусымдаы жалпы жиналысында азастан Республикасыны жртшылыпен байланыс саласындаы ксіби жне этикалы принциптер кодексін абылдады. Кодекс масаты – жртшылыпен байланыс нарыыны негізгі ойыншылары стануа міндетті наты этикалы жне ксіби бадарларды белгілеу.
Еліміздегі жртшылыпен байланыс мамандарыны саны бес мынан асып жыылады. Яни, баралы апарат ралдарыны, мемлекеттік жне оамды йымдарды кілдерімен ксіби трыда жмыс істей алатын кадрлара деген сраныс бар.
Жртшылыпен байланыс саласы бізді елімізде соы 15 жылда ызу дамып келеді. Осы саладаы жоары білімні болуы лемні барлы дамыан елдері шін зады былыс болып табылады.
Бгінгі тада л-Фараби атындаы аза лтты университетінде, Т.Рыслов атындаы аза экономикалы университетінде, Абылай хан атындаы аза халыаралы атынастар жне лем тілдері университетінде, Халыаралы бизнес университетінде (UIB) оаммен байланыс мамандыы бойынша сапалы білім беруге ажетті материалды-техникалы база мен ксіби оытушылар рамы бар. азастанда оаммен байланыс бойынша мамандар даярлау жніндегі білім беру бадарламасы сыннан ткен жйеге сйенеді, оан жоары университеттік білім ауымындаы іргелі жалпы білімдік пндер, сондай-а ш негізгі бліктен – жалпыгуманитарлы пндерден, журналистік жне маманды пндерінен тратын, мамандыты білім кешенін тзуге баытталан пндерді оматы тізімі кіреді.
Оуды «жртшылыпен байланыс» мамандыы бойынша тмамдаан тлектер мемлекеттік мекемелерде, ралуан меншік тріндегі ксіпорындар мен оамды йымдарда баспасз хатшысы, жртшылыпен байланыс жніндегі кеесші болып жмыс істей алады. Іскерлігін крсете білген алыр жастарды арасында мекемені бірінші басшысыны орынбасары сияты биік лауазыма жеткендер де бар.
Осы маманды бойынша білімін тередеткен тлектер елімізді жаымды инновациялы бет-бейнесін алыптастыру саласында жмыс істеу ммкіндігіне ие болады. Бл, сіресе, елімізді экономикалы леуетіні артуымен тікелей байланысты. Елбасы жоары дамыан 50 ел атарына осылу міндетін ала ойып отыран азіргі тада елімізді бсекелестік артышылытарын лемдік дегейде насихаттай білуді маызы арта тсуде.

азастандаы азіргі оаммен байланыс негізінен 4 салада дамып келеді.Олар:кіметтік PR,саяси PR,коммерциялы PR, PR туралы білім беру саласы.

кіметтік пиар.Бізді елімізде оаммен байланысты батысты лгілері 1991 жылдан бастап пайда бола бастады.Белгілі журналист С.Матаев мемлекет басшысыны алашы баспасз хатшысы болып таайындалды.Кейіннен ол лтты баспасз клубын ашты.Оны бгінде Астана,Шымкент,Атбе алаларында филиалдары бар1995-1997 жылдары премьер-министрді баспасз хатшысы ызметін атаран .осанов бізді елімізде бірінші рет кімет басшысыны баспасз хатшысы андай болуы керек екенін з ісімен танытты.Ел кіметі соы 4-5 жылда оаммен байланысты ажеттігін сезіне бастаандыын «Р Мдениет,апарат жне оамды келісім министрлігі» атауынан-а кре аламыз.Мндай басарма-блімдер облысты жне алалы кімшіліктерде кездеседі.Біра кінішке орай ,ол кімшіліктердегі оаммен байланыс шін жауап беретін ызметкерлер зіні ызметтік функциясын айын тсінбейді.Себебі,оларды арнаулы ксіби білімі жо.

азастан Республикасыны Парламентіні ос палатасындаы баспасз ызметіні штатында 3-4 адам ана жмыс істейді.Олар здеріні бкіл ызметі депутаттарды брифингтері мен баспасз мслихаттарын йымдастырып берумен ,сондай-а ірі баралы апарат ралдарыны кілдерін акредитациялы тіркеуге алып,олара алдаы кні аралатын за жобалары мен шаын пресс-релиздер таратумен шектеледі деп есептейді.Ал парламент жмысы туралы оамды пікірді жинау,талдау,болжау жасау ызметтерін баса блімдер атаруа тиіс деп ойлайды.

Саяси пиар.оаммен байланысты дамуына ерекше лес осатын саяси кезе ол-сайлау науаны.Бізді елімізде 1999 жылы 10 атарда ткен Р Президентіні сайлауы кезінде ана пиар технологиялар кеінен пайдаланылды.сіресе сайлау науаныны арсаындаы президенттікке міткерлерді баспасз бетіндегі саяси тартыстарды кпшілікті кілінде айтулы саяси-шоу ретінде есте алды.Мысалы,ани асымлыны КТК телеарнасындаы саяси ойыны ерекше рі стті шыан.

Парламенттік сайлауларды ішінде 1994 жылы сайлауды мамандар азастан тарихындаы алаш рет наыз бсекелестік жадайында ткен депутатты сайлау деп баалады.Біра ол кезде 1999 жылы ткен парламенттік сайлаудаыдай пиар технологияларын білместіктен пайдаланылмааны мамандара тсінікті.1999 жылы депутаттар сайлауында бірнеше саяси пртиялар здеріні имиджін БА арылы серлі трде жасай алды.сіресе,жаадан рылан Азаматты партиясы оаммен байланысты шетелдік лгілерін сауатты трде пайдалана білді.

Бір кініштісі,бл сайлаулара саяси кеесші ретінде Ресейді жне жекелеген батыс елдеріні имиджмейкерлері ана тартылды.Ал отанды сайлау кеесшілеріні ызметі ойдаыдай пайдаланылан жо.Егер бізде ксіби мамандарды дайындалмаанын ескерсек,бл тсінікті де.Содан кейін,кптеген депутаттыа міткерлерді пиар мамандарыны ызметін ажетсінбегенін де айта кету керек.Депутаттыа міткерлер сайлау технологияларына емес,жоары билікті зіне сайлау науанында олдау крсету туралы удесіне кбірек сенетін крінеді.Яни,бізде демократиялы сайлау діс-тсілдерінен грі брыны кімшілік-міршілдік тсілдер лі кнге дейін орын алып келеді.

Саяси пиар бізді елімізде 2001 жылды азан-арашасынан бастап 2002 жылды суір-мамыр айларына дейін созылан кіметтік дадарыс кезінде апаратты соыс нысанында айын крініс тапты.

Коммерциялы мекемелердегі PR-а тоталатын болса,мнда да зіндік ерешеліктеріміз бар.Мселен,1990-шы жылдарды басында азастанда жарнама нарыы арынды трде дамыды,туелсіз баралы апарат ралдары пайда болды,жарнама німін ндірушілер кбейді.Осыан орай,жарнама мен пиар тыыз байланыста арастырылды,екуі бір деген маынада ынылатын болды.Сол тсінік лі кнге дейін ксіпкерлерді санасында біржола алыптасып аландай.Кптеген жарнама агенттіктері здерін рі пиар агенттігі деп таныстырады.Ірі компаниялар мен фирмаларды жарнама блімдері оаммен байланыс ызметін оса атарады.Осыдан болу керек «жай жарнама»жне «саяси жарнама»деген ымдар алыптасан.

Жалпы аланда,шетелді инвестор компаниялары болмаса,отанды акционерлік оамдар мен фирмалар нерксіп,сауда жне ызмет крсету салаларында оаммен байланыс ызметін ойдаыдай пайдаланып отырмааны байалады.

PR туралы білім беру саласы.азастанда пиарды алыптасуы шін мына 3 аспект те маызды:

-Оу-аарту ызметі;

-PRДамуы мекемені басару ісіндегі аса маызды рамдас блігі ретінде арастырылуы;

-PR Технологияларыны да жне ызметіні де сапасыны артуы.

Осыларды ішінде ерекше атап тетін ыры,бл-пиар туралы білім беру саласы.азастанны жоары оу орнындарындаы пиар жніндегі оытушылар кадрын дайындамай трып,нары дамуы табысты болады деп кту ммкін емс.Білікті маман дайындау-бл бізді проблемаларымызыды о шешім табуына жасалатын е басты адам.

Пиар пнін оыту л-Фараби атындаы азУ-ні халыаралы журналистика кафедрасыны студенттеріне 1997-1998 оу жылынан бастап ола алынды.2000-2001 оу жылы «оаммен байланыс»жеке маманды ретінде оу бадарламасына енгізілді.Осы мамандыты негізінде бізді факультетімізде 2001-2002 оу жылыны басында «БА менеджменті жне жарнама»деп аталатын жаа кафедра ашылды.Журналистика факультеті аталмыш жаа маманды бойынша екі рет оуа талапкерлерді абылдады.Брын 1990 жылдарды басында бл маманды азастанда КИМЭП-те ана дайындалатын.1998 жылдан бастап Алматы менеджмент мектебінде де оытылатын болды.

Оу ісіндегі е басты мселе-практик-оытушыларды аздыы.Екінші-оулы мселесі.Бізде азастан жадайына байланысты жазылан бірде-бір оулы жо.Сонымен оса біз,студенттер мен оытушылар ауымы оу процесіне атысты материалдарды орыс тілінен аза тіліне аударып оуа мжбрміз.Біра бл жаын болашаты еншісіндегі іс деп ойлаймын.

PR ылымы туралы сз етсек,онда сайлау технологияларына атысты саясаттану ылымы бойынша бірнеше кандидатты ебектер оралды.2001 жылы белгілі саясаткер Е.К.Ертысбаев докторлы ебек жазды.азМУ-ді доценті Л.Ф.Адилова елімізді танымал саясаткерлеріні имиджін зерттеп жр.Саясаттану ылымдарыны докторы .Ж.Ибраева БА жне пиар байланысы жнінде ізденіс жасауда.

азастан пиары Ресейді оаммен байланысынан бірнеше жыла артта алып келеді.1991 жылы Ресейді оаммен байланыс жніндегі ассоциациясы рылан.Мндай йым бізде 1998 жылды басында пайда болды.Оны зінде бл йым еліміздегі президенттік сайлау арсаында бір-а рет ылыми конференция йымдастырды да,содан кейін із-тссіз жо болып кетті.Сол кезде біратар отанды пиар-агенттіктер бой крсетті.Оларды атарында Гиллер институтын, «SR» оаммен байланыс жніндегі агенттігін , «Ренессенс» консалтингтік агенттіктерін атап туге болады.

Ресейді жоары оу орындарында «оаммен байланыс» мамандыы 1995 жылы ашылан.Бгінде ол елді 40 шаты жоары оу орындарында аталмыш мамандарды дайындауда.1997 жылы «Советник» атты журнал ашылан.Бізде «Технология управления»журналы 2001 жылы жары крді.Оны зін таза оаммен байланыс саласына арналан басылым деп атауа келмейді жне осы журналды кпшілік лі кнге дейін біле бермейді.[4: 41-45 бет].оаммен байланыс саласындаы келесіздіктер мнымен бітпейді:сайлау алдындаы науандар кезінде отанды саясаткерлер ресейлік немесе украиналы рылымдарды ызметіне жгінеді екен,бл з кезегінде отанды пиар ндірісіні нашар дамыанын немесе осы ымны бізід елімізде лі де болса алыптаса алмай жатанын крсетеді.

PR-шы клубыны президенті Скен Балбаевты айтуынша:
-Бл отанды нарыты кішігірім болуымен байланысты. Себебі, азастанда 16 млн. адам трады. Шетелде бар ммкіндіктер бізде жо. Алайда, отанды компаниялар шетелдік ріптестеріні жмысын рдайым баылап, олардан йреніп отырады.[7]Яни,елді аумаына халыты саны сйкес келмейді.Ол з кезегінде оаммен байланыс саласыны мамандарына деген сранысты клеміне елеулі сер етеді.Сранысты аздыымен оса,срау салушы топ зге елді мамандарына жгінетін крінеді.Сранысты аз болуыны таы бір себебі,жртшылы оаммен байланыс саласы мамандарына тек ана саяси науандарды кезеінде ана жгінеді. Дегенмен де туелсіздік аланына 20 жыл ана болан ел кші жре тзелер.