Лабораториялы жмыс №1 DELPHI ортасымен танысу

 

Жоары дегейлі программалау тілдері жарыа шыа бастааннан бері кптеген программалау тілдері пайда болды. азіргі кезде олар процедуралы логикалы жне обьектілі – бадарлы болып ш трге блінеді. Мысалы, дстрлі (“классикалы”) процедуралы программалау тілдері-Фортран, Бейсик , Паскаль логикалы тілдер – ЛИСП, Пролог. Есептеуіш техниканы арынды дамуы жне программалы жабдытауды тиімді дайындауа ажеттілік нтижесінде соы кездерде Windows ортасында жарыа шыан жне обьектілі – бадарлы программалау (ОБП) негізінде рылан программалау тілдері – Borland C++ for Windows, Object Pascal жне визуальды Microsoft Visual Basic, Borland Delphi.

 

Процедуралы программалау тілдерінде программаны жмысы операторларды ретімен орындау бойынша, ал логикалы прораммалау тілдерінде ол ата логикалы ережелерге сйкес згертулер енгізу ретінде арастырылан болатын. Обьектіге бадарлы оиалы программалау тілінде программаны жмысы негізінен оиалар тізбегінен жне трлі обьектілерді осы оиалара жауабынан трады. Оларды визуальды трлері – Visual Basic тілі QBasic программалау тілі негізінде, Delphi (Дельфи) обьектілі Паскаль (Object Pascal) тілі негізінде Windows операциялы жйесін басшылыа алып рылан (Visual – кзбен кру, экранды). Олар сіресе, Delphi программалау тілі – кез келген осымшаны дайындауа болатын жылдамдыы тез, уатты тіл.

 

Delphi- ді бірінші нсасы 1994ж жарыа шыып, кейінгі жылдары оны бірте-бірте кеейтілген 2,3,4,5,6- нсалары жары крді. Мысалы, 5-нса 1999ж, 6-нса 2001 жылды мамыр айында жарыа шыты, 5,6-нсаларды бір-бірінен

 

айырмашылыы жо деуге болады, екеуі де	W	indows 32 операциялы жйесіні
негізінде дайындалан. Тек,	Delphi	6, оан	оса, 1991жылы жары крген,

салыстырмалы арзан, Linex операциялы жйесіні негізінде де жмыс істей алады ( Linex жйесі UNIX операциялы жйесіне шамалас, ммкіндігі Windows32 жйесіні ммкіндігінен кем емес). Delphi 6-да интернет шін осымшаларды дайындау ммкіндігі кеейтілген жне берілгендер орымен жмыс істеуде сынылып отыран кітапта арастырылмаан кейбір згешеліктер енгізілген.

 

Дстрлі Паскаль оып йренуге жеіл жне MS DOS жйесінде программа дайындауа е жасы рылымды программалау тілі екені белгілі. Delphi-де Паскаль тілінді орындау ммкін жне мммкін емес крделі процестерді программалауа болады. Windows - ді негізгі ерекшелігі – онда осымша руда компонентік жне объектілік тсілдер пайдаланылады (Windows ортасында пайдаланатындытан, Delphi-де программаны кбінесе осымша деп аталады). Бл программалау технологиясында наыз революция жасады деуге болады. Компонентік тсілді мнісі жеіл: р осымша кітпаханасы программалау ортасында дайындалып, арнайы іс-рекеттерді орындайтын компоненттер элементтерінен жинаталады. Олар жеткіліксіз болса, объектіні деуге арналан стеме программа рылады.Delphi-де олданылатын негізгі кітапхананы визуальды компоненттер кітапханасы (VCL, Visual Component Library) деп аталады. Компоненттер панелінде топ-тобымен жинаталан, жздеген кластара тиісті стандартты компоненттер бар. Пайдаланушы жаа компонент дайындап, оны осы панельге осуына да болады.

 

Delphi Windows жйесінде программалауды ыайлы ралы. Онда кптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мзірін ру, анимация, мультимедиа процестерін йымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, баса офистік осымшаларды шаыру, олармен жмыс істеу жне т.б. іс-рекеттерді орындау да ммкін. Кптеген операторларды жазылуы Турбо Паскальдаы сияты.

 

Delphi екі трде дайындалан: біріншісі-крделі осымшаны бірлесіп дайындаушылар шін (Delphi Client-Server),екіншісі – алан программалаушылар шін

(Delphi for Windows). Соысы ыайланып, ысартылып алынан трі. Ол тек маман программалаушылар емес, барлы Delphi-мен жмыс істеушілерге арналан детте пайдаланылатыны – екінші тр.

 

Delphi-де Паскаль программалау тілімен жмыс істеген адамдарды мегеруі кп иынды келтірмейді. Біра мнда программалауды йрену шін обьект, оиа, асиет тсініктерімен еркін танысып онда компоненттерді пайдалану жне трлі командаларды жазылу трлерін білу ажет.

 

Delphi-де пайдаланылатын оиалар жне трлі кластара, компоненттерге меншіктелетін асиеттер мндері кп, наты есептерді шешу программасын руды йрену арылы ана Delphi-де программалауды йренуге болады. Ол шін кітапа енгізілген программаларды іс-жзінде орындап жне олара трлі згерістер енгізіп, жаттыу да ммкін. Жетістік тек тжірибеге байланысты.

 

Delphi-ді ммкіндіктерін бір кітапа сыйызу ммкін емес. Мнда студенттер мен з бетінше оып йренушілер шін ажетті негізгі материалдар арастырылан Delphi-ді тере оып йреніп крделі осымшаларды дайындауа машытанушылар шін кітап соына дебиеттер тізімі енгізілген.

I. Теориялы негізі жне апаратты жабдыталуы. Windows терезесі арылы Delphi-ді іске осу командасы:

Іске осу-Программалар-Borland Delphi 6-Delphi 6

 

Экранда Delphi ортасыны ш терезесі крінеді. 1- Delphi 5-ті негізгі терезесі;

 

2- Форма (Form1);

3- Объект инспекторы терезесі (ObjectInspector).

Жалпы, ортада программа руа арналан тртінші, модуль терезесі де іске осылады (Unit1. pas). Форма терезесіні астында орналасатындытан, ол алашыда крінбейді.

Delphi-ді негізгі терезесіні рамына негізгі мзір, аспаптар панелі жне компоненттер палитрасы енгізілген. Негізгі мзір пункттеріне (ішкі мзірлерге) Delphi-де жмыс істеу командалары, аспаптар панеліне ішкі мзірлерге енгізілген негізгі командаларды орындайтын тймелер орналастырылан.

 

 

Delphi-де	дайындалатын программа проект (жоба) деп аталады. Форма –
программаны	дайындау алдында ашылатын, программаны схбатты терезесі.

Delphi алашы рет іске осылан кезде форма Form1 атауымен крінеді. Оны жиектеріне тышан крсеткішін орналастырып, ол екі жаты нсама тріне айналан кезде жылжыту жне алдыру тсілі бойынша форманы кеейту не ысу иын емес.

 

 

рылатын программада пайдалану шін формада трлі компоненттер (форма компоненттері) орнатылады. Негізгі компоненттерді кейбірі Access берілгендер оры жйесінде пайдаланылатын элементтер панеліне енгізілген тймелер сияты. Олар Delphi терезесіні компоненттер палитрасына орналастырылан.

 

Кей жадайларда экранда форма крінбеуі ммкін. Оны экрана шыару шін View-Formsкомандасын беру жеткілікті.

 

Форманы жне формаа енгізілетін компоненттерді трлі асиеттері бар. асиет(Сипаттама, параметр)-айнымалыларды ерекше трі.Олар объектіні трліммкіндіктерін сипаттап, амымды кйін анытайды. Мысалы, форма асиеттеріні мндері – форма таырыбыны мтіні, лшемі, экранда орналасуы, тсі т.б. Delphi іске осылан кезде форма асиеттеріне

 

Алашы сйкес мндер меншіктеліп ойылады.

Форманы не онда орнатылан компонентті программа ру шін дайындау оны кейбір асиеттеріні мндерін згертуден басталады. асиеттер тізімі объект инспекторы (Object Inspector) терезесіне енгізілген.

 

Тізімді инспектор терезесіне шыару шін сйкес объектіні бір шерту арылы тадау керек. Инспектор терезесіні жоары атарына тадалан объект атауы да жазылып ойылады. Мысалы, Delphi іске осылан кезде форманы ашылан асиеттер терезесі бар. Терезені екі осымша беті бар: Properties (асиеттер) жне Events(Оиалар).Терезе ашылан екі баана енгізілген жазулардан тратын оныPropertiesблімі ашылулы трады Бірінші баанда крінетіндер–асиет атаулары,екінші баана сйкес жазыландар – оларды мндері.

 

Форма асиеттері:

 

Name(Атау)–формаа берілген атау.ОлDelphiобъектілеріні(компоненттерді) негізгі асиеттеріні бірі . Delphi-ді жмыс істеуі кезінде ол объектіні осы атау бойынша ажыратып таниды. Delphi-ді формаа автоматты трде алашы рет меншіктеген атауын (Form1) згертіп, баса атау беруге болады. Форманы іс-рекеті атауынан белгілі болуы шін атауды мазмна жаын етіп енгізген жн. Мысалы , форма квадрат тедеуді шешуге пайдаланылатын болса, Form1орнынанKvTendатауын енгізу.Ол шін асиеттер терезесіненNameатауынтадап, жаа атауды клавиатура арылы теріп алса боланы. Терілген атау Name жолыны о атарына жазылып ойылады.

 

Font (Шрифт) –формаа енгізілетін мтін шрифтін орнату асиеті.Оны тадап,о жаында крінген кп нкте (...) тймесін шерткен кезде схбатты шрифт тадау терезесі крінеді. Терезеден , ажетті шрифт типін, лшемін тадап (мысалы, Times Kaz, 10), OK тймесін шерту керек.

 

Caption(Таырып,бетіне жазу)–форма терезесіні таырыбына енгізілетін

мтін. Алашы кезде асиеттер терезесіні	Caption асиетіне таырып шін Form1
сзі енгізіліп ойылан. Оны “Redactor” не	баса таырыпа алмастыру Name

асиетіне мн меншіктеу тсілі сияты (асиет мні енгізілген со К(каретканы айтару, енгізу)клавишін басып ойан жн).

Color(Тс)–форманы тсін орнату асиеті.Ол тадалан кезде о жаындатілсызы тймесі крінеді. Тілсызы тймесі – асиет мніні бірнеше екені белгісі. Тілсызы белгісін шерткен кезде мндер (тстер)терезесі ашылады. Тізімде крінген алаан тсті шерткен со форма сйкес тске боялып ойылады.

 

Width(ен),Height(Биіктік)–пиксель лшем бірлігімен берілген форманы енімен биіктігін орнату асиеттері (бл мндер форманы олдан кеейту не сыу кезінде де автоматты трде орнатылып ойылады).

 

Объект асиетіне программа (программалы код) ішінде орнату да ммкін. Мысалы, форма таырыбы шрифтіні лшемін 14 ету шін программаа Form1.FontSize :=14меншіктеу операторын енгізуге болады.

Жалпы, бір асиет мнімен танысу шін оны асиеттер терезесінде тадап, F1 клавишін басу арылы сйкес анытаманы шаыру керек. Delphi-де анытамалар аылшын тілінде жазылан. Ол тсініксіз болса, экранда орысша аудармасын крсететін “Сократ 97”сияты арнайы дайындаан программаны пайдаланан жн .

 

Экранда асиеттер терезесі крінбесе, оны шыару шін View-Object Inspector командасын беру жеткілікті. Ол F11 клавиші басылан кезде де крінеді.

 

Windows –таы сияты Delphi – де программалар оиалар арылы басарылады. Мысалы, пайдаланушы программа ру шін алдымен формаа компонент орнатуы, форманы не формада орналастырылан компонентті тышан арылы шертуі ммкін. Оны р іс-рекеті оиа шаырады. Яни, оиа – программаны жмыс істеуі кезінде объект жадайыны згеруі.

 

Delphi-де р оиаа атау беріліп ойылан. Мысалы, компоненттер палитрасыны Buttonтймесі арылы формада орнатыланButton 1компонентін шертуClick(шерту)оиасын шаырады.

р объектіге байланысты оиалар жеткілікті Мысалы, формаа байланысты

 

оиалар саны – 35. олар асиеттер терезесіні Events	осымша бетіне енгізілген.
Терезеде оиа атауларыны алдына On префиксі	(осымшасы) тіркестіріліп
жазылан. Ол – атауды оиа екендігін білдіретін белгі.
Delphi ортасында жиі кездесетін оиалар:
OnClick – тышан тймесін бір рет басу;
OnDblClick – тышан тймесін екі рет басу;
OnKeyDown – клавишті басу;
OnKeyUp – басылан клавишті босату;
OnMouseDown –тышан тймесін басу;

OnMouseMove – тышан крсеткішін жылжыту; OnCreate – форманы екі рет шерту, т.б.

 

Delphi-де программа (проект) екі блімнен трады: алашыда автоматты трде project1атауы берілетін проект файлы(негізгі модуль)жнеunit1.pasатауы берілетінмодуль. Олар жеке терезелерде орналастырылан. Модульге оиалара сйкес іс-рекеттерді орындайтын программа мтіні (прцедуралар) енгізіледі. Программа мтінін

 

программалы коддеп,терезеніпрограммалыкод терезесіне ысашаредактор терезесідеп те атайды. Delphiіске осылан кезде ол форма терезесіні астындакрінбей трады. Оны экрана шыару тсілдері:

- форманы жабу (жабу тймесін шерту);

- код терезесіні бір шеті форма астында крініп трса, оны

шерту. Терезе белсендірулі трде ашылады да, онда процедура дайындамасы (лгісі) крінеді. Оны таырыбы нкте арылы блінген класс жне процедура атауларынан трады, т.б.

 

Жалпы, формадан код терезесіне ту жне код терезесіненформаа ту шін

 

F12клавишін басужеткілікті.Оиаа байланысты рылатын процедураоианы деуішнеоианы деу процедурасыделінеді.Процедура дайындамасыныжазылу трі:

Procedure<атау>(Sender : Object);

 

Сипаттау блімі begin

 

процедура денесі end;

 

мндаы Sender параметрі рылатынпроцедураны ай класа тиістілігін анытайды.

 

Терезені сол блігіндегі – браузер терезесі. Онда код терезесінде барлы жариялануларды рылымын кріп шыуа болады.

 

Лабораторная работа №2.