Ою-рнек - лтты дниетаным айнасы

аза ою-рнегіні тарихы тере, трі кп, ресі биік, рісі ке рі крікті, мірше, халыты сипаты мол жасампазды. Шеберлер ою-рнекті трлі нсаларары арылы аза сахарасыны кшпелі трмысын, дет-салтын, кркем табиатын, сол уаыттаы болып жатан трліше жадайларды з келбетімен алдыыза жайып салады.

азаты лтты ою-рнектері мен оны атаулары кп. алымдар зірше екі жздей трін ана анытады.

Кшпенділерді оршаан тарихи орта, мал сіру, егімшілік ксібі, сондай-а кктемні алашы кндерінен бастап глдейтін бйшешектер, ызалдатар мен азаты ке жаласында сетін мыдаан сімдік трлері бейнелеу нерінде шеберлерді дниетанымын байытты. асырлар бойы табиат ас шеберлерге небір тамаша туындылар силады.

аза оюларыны мазмны мал сіру мен ашылыты, жер-су, кшіп-ону кріністерін, кнделікті мірде кездесетін р трлі заттарды сырты бейнесін аартады. рбір оюшы ою-рнек жасап, оан ат ойып, оны трмыста олданан. Сондытан, азаты лтты ою-рнектеріні е басты мнері, е кп трі жне р трлі мнер жасауа жиі олданылатын трі «мйіз» тектес ою-рнектер. Ою-рнекті бл тобын аза халыны ою-рнектеріні тркіні деуге болады. йткені барлы жаа буындар осыны негізінде жасалып, тек атаулары ана згеріп отыран.

аза шеберлері з олнер туындыларына трлі бояуды пайдалананда, оны нышанды мнін тсінген. йткені, бояу мен тсті олнерге тымды пайдалану, рбір елді зіне тн ерекшелігі мен таламын танытады.

аза олнерінде олданылатын тстерді символды мні аса зор.

Кк тс – аспанны, еркіндікті; а тс – аиатты, уанышты; сары тс – білімні, даналыты, айы-мны; ызыл тс – отты, кн кзіні; жасыл тс – жастыты, кктемні; ара тстіжерді, берекені символы етеді. Бйымдаы ою-рнектер осы тстерді бірімен бейнеленгенде ана оан белгілі мн беріледі.

Сйтіп, халы олнеріні ертеден келе жатан кркемдік тсілдері, нерді бгінгі тада ркендеуіне негіз алады. Халымызды ою-рнек нері - киіз басу, киіз ою, тігу; кілем, ши тоу, сызушылы, тоымашылы, зергерлік, сулет нері сияты кнделік бйымдарды бойына бден сіірілген.

Шеберлер ою-рнекке еш оспасыз табии тстер ана пайдаланан. Халымызды мын, саынышын, уанышы мен бейбіт мірін ою-рнектегі тстерді, бояуларды былуынан байауа болады. Шеберлер тоыан кілем мен шымши немесе алашадан табиатты трт маусымын круімізге болады. Олар жасыл дала, биік тау, алы орман мен тау ойнауында аып жатан млдір бла крінісін тспалдап, тымды тс бере білген.

Ою - рнек - релі нер

Жарияланды 22-12-2013, 04:48 Категориясы: ылыми жмыс

Жмысты таырыбы: «Ою - рнек - релі нер»
І. Кіріспе
Мазмны
ІІ. Пікір
ІІІ. Аннотация
ІV. Кезедер: 1. азастанны ою - рнек нері. Андронов мдениеті
2. Ою - рнек трлері.
3. Ою - рнек рлысы.
4. аза ою - рнектеріні маынасы мен трбиелік мні туралы.
5. Ою - рнек зерттеушілері.
6. рнектерді тстері мен бояулары жне бйымдарды рнектеу.
7. Ою - рнектерді азіргі заман талабына сай олданылуы.
8. Тарихты табасы – ою - рнек
9. Жеке шыармашылыы
V. орытынды
VІ. Пайдаланылан дебиеттер тізімі

Аннотация
азаты сндік – олданбалы ою - рнегі жайлы сз озаанда, кз алдыыза семдік пен слулы лемі еріксіз елестейді. Оны бір асиетті сздер нерді ай саласы болмасын сазгерлік, дебиет, бейнелеу жне т. б. нерді барлы салаларына орта дниелер. аза халыны ежелгі замандардан - а алыптасып, немі дамумен, жетілдірумен келе жатан ою - рнегі – сол слулы леміні ішіндегі ерекше бір саласы.
Ою - рнек – тарихы тереде жатан, теориясы крделі семдік нері.

Казахское народно - прикладное искусство, ассоцируется с красотой нежностью, благородством казахского народа. Эти национальные качества используются в любом жанре искусства. В литературе, архитектуре, акультуре и. т. д.
Народно - прикладное искусство, является одной из древнейших искусств, а также в современном мире оно постоянно обновляется и пребряжается казахский национальный орнамент – это вид искусства, корнями уходящий глубоко в историю, и имеющий сложную теорию.

Kazakh folk – arts and crafts, is associ a ted with beauty, generosity of the Kazakh people. These national guality used in any genre of art in liferature in architecture, sculpture etc. Folk - arts and crafts is one of the oldest arts, as well as in the modern world is constantly updated and changld.
Зерттеу масаты:
Ою - рнек нері - аза халыны ауыз дебиеті секілді мдени шежіре. Масат, болаша рпатарымыза мыт болып бара жатан осы нерді таныстырып ана оймай, оны олнер, сурет, сулет нері жне ндіріс салаларына ендіре отырып, осы нерді айта жаырту, оан жаа мазмн беру.
Халымызды кркем мрасы ою - рнек нерін, ылыми трыдан зерттеп, оны кне жне озы лгілерін срелеп шыу, тарихын, оамды леуметтік, трбиелік мнін ашу.

Зерттеу нысаны:
Ою - рнек нерді ттыну ажеттігін, нерді жаа баыттарын анытау, жйелеу.
аза ою - рнегіні р трлі тарихи кезедердегі композициялы ерекшеліктерін анытап, оларды даму жолдарын зерделеп, ылыми негіздерін жйелеу.
Зерттеу рылымы:
Зерттеу жмысы кіріспеден, кезедерден, орытындыдан, пайдаланылан дебиеттер тізімінен трады.

Зерттеуді зектілігі:
лтты ою - рнектерді зерттей отырып, халымызды ою - рнегін шуге, жоалуа жатпайтынын жас рпаа дріптеу.

Зерттеуді міндеттері:
- Отаныма, з еліме адал ызмет ету.

1) Ою - рнек неріні шыу тарихы мен сол заманы оам дамуы.
2) Ою - рнек трлері мен оны экономикасы материалды ны.
3) Ою - рнекті ттыну ажеттілігі мен орындалу техникасы.
4) Жеке шыармашылы тланы дамуы. олнер шеберлеріні шыармашылыы.
5) нерді жаа баыттарын анытау, жйелеу.
6) Заман талабына сай халымызды лтты мдениеті мен рухани мраларын ою - рнек нері арылы рпа санасына сііру.

Жмысты орындалу дістері:
Бгінгі таырыпа байланысты туындап отыран мселеге атысты ылыми дістеме кздерін теория трінде талдау.
Оушыларды ою - рнек неріне деген оу танымды шыармашылыын, іс рекетін талдау.
Жмысты нтижесі:
Ата - бабаларымызды жинатап дайындаан бай тжірибесін олдана отырып, ою - рнекті технологиясын тадап алудаы оушыны іскерлігін, шеберлігін алыптастыру.
рнектелген бйым арылы оушыны лтты нерге деген кз - арасын, ызыушылыын дамыту.

Зерттеуді жаалыы:
асырлар бойы келе жатан ою – рнектерді ылыми трыда талдап, жаа заман талабына сай згерістер енгізу жолдарын арастыру.
азіргі заман талабына сай шеберлерді шыармасыны дниеге келуі зерттеу мен білгірлікті, ебекорлыты, ылымдылыты, талант пен дарындылыты ажет ететіндігін ыну.

Даму тарихы
аза ою - рнегі - асырлар бойы дамып келе жатан нер туындысы. Халымызды ай олнер саласын алса та, ою - рнектер зіндік ерекшелігін сатай отырып, белгілі бір тртіппен орналасанын креміз. Оюларды ежелден келе жатан нсаларында элементтер сты, глді, жануарларды трін тспалдап тратыны белгілі.

Кне тркілерді тсінігі бойынша, с - ккті, балы - суды, ааш - жерді белгісі. Сол аза ою - рнегіні малыаты, нубет аты, арыштаты, тікесызыты, нышанды, танымды т. б сарындарыны мазмнын байыта тсті. Халымызды асырлар бойы мра болып келе жатан 60 - а жуы оюларды мазмны мен нсасы, атаулары жиналан. Мліметтерге сйенсек, шеберлер здеріні олнер туындыларына табиаттан алынан бейнені длме - дл тсіруге мтылан. Бйымдарда жан - жануарларды мйізі, дене мшесі, тяы, сты тмсыы, тлкіні басы, бріні лаы немесе итті йрыы т. б жне сімдіктерді трлері кеінен бейнеленген.

аза ою рнегіні зіне тн даму жолы мен тарихы бар. Ол тарих сонау кне замандардан са, Андронов мдениетінен басталады. Андронов мдениеті б. з. б екі мыжылдыты соы жартысы мен бір мыжылдыты басында Батыс Сібір мен азастанды мекендеген тайпалар мдениеті. Ал б. з. б 7 - 10 асырда сатар негізінен Отстік Шыыс жне Орталы азастан жерлерін мекен еткен. Са тайпалары туралы нды тарихи деректер ежелгі заманы грек жне парсы тарихшыларыны ол жазбаларында кездеседі. Ол жазбаларда грек тарихшылары сатарды «азиялы скифтер» - деп, ал парсы тарихшылары «са»- деп атаан. Бан елімізде за жылдар жргізген археологиялы зерттеулерді нтижесінде аныталан. Ежелгі мдениетті лгілері длел бола алады.

лтты ою - рнек трлері
азаты ою - рнектеріні трлері де, атаулары да кп. Бл жерде 200 - ге тарта трлерімен жас рпаты кеірек таныстырып жне ою - рнектерді кейбір затты ымдарын еске салып, оларды кейінгі жастар шін де тсінікті болу жаын арастырды.

... асырлар бойы рпатан рпаа, бір шеберді сталы, іскерлік мнерінен екінші біреуге немі ауысып отырандытан осы кні кейбір облыстардаы «ошармйіз», рнегі бастапы бейнесінен згеріп кеткен. «Ыра», «саат бау», «тйетабан», «жрекше», «азтабан»- деп аталатын демі рнектерді кейбір облыс шеберлеріні орындауында олылытар бар. Ертеден келе жатан халыты мраны екшеп, тазартуды ойласа, е алдымен осындай брмалаушылытан арылтып, оны демілігіне жеткізе жаа тр, жаа мазмн бере дамытуымыз ажет.

азаты лтты ою - рнектеріні негізін іздестіру ісінде Т. . Бсеновты «Орнаменты Казахстана в архитектуре» деген кітабы кптеген нды материалдара толы. Автор ою - рнек элементтеріні даму тарихын крсете келіп, оларды тр - трге ажыратады. Мысалы: «арармйіз», «ыры мйіз», « сыармйіз», «арма», «ыра», «ошармйіз», «жапыра», «гл», т. б.
рбір ою - рнектегі атау жай ана атау емес, сол атаулар арылы ою – рнекті тал бойында жасырын жатан сырды, маызды да маыналы ойды алуа болады.

Мселен, «орамал балда» - оюыны атауында да маыналы мн жатыр, «орамал» - йелдер басына тартатын жаулы, «балда» - шымылдыты бау ткізетін шыыршыы, ілгегі, яни, орамал мен балда жаа тскен келінге шымылды тту басына жаулы салу сияты аза салтыны шартты бейнесі ретінде бейнеленген.

«Орамал балда» - рнегіні жан - жаына «тмар», «гл оюы», «су оюлары» салынып, аулара ызыл, жасыл, кк тспен тоылады. Мнысы – «туан жерді гліндей жайнап, сарырап тотамай, апай судай, мгілік халыа ызмет ет» - деп халыты жаа тскен келінге айтатын арман тілегі.

аза лтты ою-рнегіні бірнеше ондаан асырлы тарихы бар.
Атадан балаа, рпатан рпаа мра болып, немі олданыста болып, дамып келе жатан нер трі. аза халыны трмысында ааштан жасалан заттар те клемді. Жазы-ысы пайдалануа келетін «ааш уыты, киіз туырлыты» киіз й киіз бен аашты те крделі йлесінен трады. Тігуге де, жинауа да, алып жруге де те олайлы осы млікте ою-рнек олданылмайтын блшек жоты асы. Ою-рнекті жасы саналы жасау шін алдымен пайдаланатын материалды дрыс тадай білу ажет, оны ою-ыраы мен млшерін, яни оюды затты бетіне тсуі мен орналасуын наты жобалау ажет. Оюды жасы шыуы оюшыны ой шырлыында, шеберлігі мен оюды ретін келтіріп йлестіре білуінде. Ою-рнекті андай трі болса да, ол – адам ойыны жемісі. Ою-рнек бір-бірімен абысып, жымдасып, ескен арандай бірігіп труы керек. Ара жігі бадырайып, йлеспей, олпы-солпы болса, ою зіні снін, слулыын, йлесімін тіпті мазмнын жоалтуы ммкін. аза ою-рнегі ошар мйіз трінен бастау алатындытан андай ою трін жасаанда да осы ою трі басты крініс табуы ажет. Басы ошар мйіз оюынан бастау алан рнек дами келе неше алуан трге еніп, ара жігі р трлі ою-рнектермен толыа келе, лкен крделі ою трі шыады. Ою тасы ошар мйіз бастаан рнек трлері бір-біріне йлесе сн бере келе бірігіп, жымдасып, байланыс пен сндік тауып жасалатын ою трін рлендіре тседі. Табиаттаы сем гл шоырындай ою-рнекте з шеберін тапса, жарасып, лпырып, кз тартып, кзге уаныш, кілге жылылы, ортаа семдік, слулы шашып трары аны. Бізді ата-бабаларымыз осындай нер трін зіні шырау шыына жеткізе білген.

Мені тсінігімде ою-рнек дегеніміз – длдік, есеп, тедік, тееу, йлесім, жарасым, сндік, кркемдік, сйкестік, тазалы, нзіктік, сйкімділік, парасаттылы, жылылы, слулы, ойлылы, аылдылы, зеректік, кіл-кйді жасылылыы, шабыт береді, ептілікке, іскерлікке, шеберлікке, икемділікке, длдікке баулиды, трбиелейді. нерге деген махаббат, слулыа деген ашыты, штарлы жинаы. Ою ойан адамны жрегі жылы,нзік болады. ошар мйіз – ою-рнегі – байлы пен молшылыты нышаны. ошар мйіз бен арармйіз оюларыны аза олнерінде олданылмайтын жері жо. ошар мйіз оюымен атар р затты клемі, снділік, пайдалану дегейіне арай р алуан жапыра тектес, бітпес оюлар салынады. Бл рнектер «иірім», «шиыршы», «иы», «шкіл», «тйе табан», «ос ирек», «жлдыз гл» т.б. аттарымен аталады. олнер шеберлері ою-рнекті р затты зіне лайытап, жарасымын, йлесімін, снін тауып жасаан. Жасаан затпен ою-рнек бір-бірімен те снді абысып, шынайы кркемдік беріп отыран. Ою-рнек трлері те нзік трде тскен. Жалпы ою-рнек жасаушы шебер оюды олпы-солпы болудан сатауы, семдігіне жеткізе білуі керек. нер зерттеушілеріні пайымдауынша аза ою-рнегі ш трлі ым негізінде туан деген орытынды бар:

1. аза халыны зіне тн ертеден келе жатан лтты оюлары.

2. Баса халытарды мдениетінен ауысан.

3. Уаыта арай бейімделу. Ертеден аза ою-рнегі мазмны жаынан ш трліымдыбейнелейді:

1. Малсіруменашылы.
2. Жер-су,кшу-ону.
3. Заттардысыртыбейнесі.

Осыларды айсысында да ошар мйіз оюы олданылып араласып
отырады. Ою, сызу, бедерлеу ру, тайпаларды табаларында, малды е-табасында, ай, жлдыз, аспан лемін тспалдауда орын алады. Шеберлер сйекті ойан, аашты иген, тасты ашаан, мйізді балытан, металды деген. семділікті тадай да, жасай да білген. Осындай семдікті тадай білген хас шебер оюшы зергеріміз осы ою-рнекке бояу трлерін пайдалануды да жете мегерген. Халымызды ою-рнектерінде басым тс а пен ара болып келеді. Бл ою-рнекті е шешімін тапан жарасымды трі болып есептеледі. Ою-рнекті трмыста пайдалану ауымы те ке. Оюды жекелеген тарматарынан бастап ш тр, трт тр, бес тр, алты тр, т.б. тарматарынан рі арай рбіп, кеейе беретін крделі оюлар да бізді лтты дстрімізде трмыста немі олданыс тауып келген. Халымызда жазу болмаанда ою-рнек болды. Сол ою-рнек арылы халымыз з тыныс-тіршілігін, мдениетін, нерін, мдени ндылытарын жоары дегейде дамыан трмысты ажеттіліктерін рпатан рпаа жеткізіп, дамытып отырды. Келешек рпа масаты осы киелі нерді рі арай дамыта отырып кзді арашыындай сатау. Осы салада отыз жылдан аса уаыттан бері лтты ою-рнекті дамытумен айналысып келе жатан мені басты масатым – ммкіндігінше лтты наыштаы ою-рнекті зерттей отырып, нзік те крделі нерді сырын ашу, жасалу жолдары мен оны трмыста пайдалану реттерін нерпаз жастара сыну. ажетіне жаратамын деген талапкерге кмектесу, лтты мемлекеттік дегейдегі мдениетімізді дамытуа лес осу, сол арылы лтымызды мдени нерін баса елдерге насихаттау, трмысты заттар шыаруды ндіріске егізу, оулытар шыару, зергерлік олнерді дамыту жолдарын оырмана арапайым тілмен тсіндіру, зырлы орындара ою-рнекті дамыту туралы з сыныс, пікірімді жеткізу. Ою-рнекпен айналысан отыз жылдан аса уаыт ішінде ешандай ою тріне арамай лтты баыттаы басты ою трі «ошар мйіз» айшыын сатай отырып, бір жарым мыдай лкенді-кішілі, ірілі-уаты р трден ою трлерін жасадым. Басты масат – ошар мйіз оюын дамыту, слу, снді, икемді оюлар шыару. Бларды ішінде алуан трлі крделі оюлар да, шаын оюлар топтамалары да, зергерлік бйымдара арналан трлері де бар. Масат жасалан оюларды жасалу ерекшелігін толы тсіндіре отырып, пайдалану жолдарын сыну, оюды ндіріске енуіне ыпал жасау. аза халыны асырлар бойы алыптасан дстрлі киім трлері згеріске шырады. лтты киімні бояуын, тсін згерткенмен трін, пішінін згерту дрыс емес. Бл бізді аза лтына тн ерекшеліктегі ою-рнек, кие асиет. Осы киіммен халымыз тарихи дуір ткізген, досы, асы да таныан. асырдан асыра дамыан ою-рнек тілінен шеберлер ойын да, кіл кйін де, уаыт жадайларын да жеткізе білген. р шебер зі жасаан ою-рнегіні андай ою тріне сайтынын, андай ат лайы екендігін жне ою-рнекті ай зата алай пайдалану керектігін дл де наты білген. рбір крделі оюды сімдік тамыры іспеттес тбі, тбірі, діі, тамыры болады. Бл мені з ымым. Тбірінен бастап рбіп жайылып, ерекшеленеді, бір-бірімен астасады, снді шебер жасай отырып «таба» тектес крделі ою райды. «Таба» ою трі – жиегіне су жргізіп ішіне алуан трлі ою салу. аза халыны трмысындаы кп олданылатын оюды атасы ошар мйіз рнектері сан алуан. те са трлері зергерлік, кестелік, сйек, мйіз сияты нзік істерде олданылса, ірі трлері сырма, кілем, текемет, тскиіз, алаша, сулет неріне, трмысты заттара ке олданылады. Ою-рнек трмысты заттармен атар лпытастара да салымды. Ер адама лпытас трызылса, найза, айбалта, сталыпен айналысса, рал-сайман суреттері ашалан. Ал йелдерге лпытас трызылса, ала, сыра сияты кміс шекейлер, кілі сукеле таы да баса заттар бейнеленген.

алымдарды зерттеуі бойынша ою-рнек ш топа блінеді:

1.сімдік тектес (жапыра, ш жапыра, ааш).

2.Зооморфты(жан-жануарлар).

3.Космогониялы рнек (дгелек, ирек, шимай, тор кз).

Осы ою-рнек трлерін ажетті орнын тауып пайдаланан зергер, оюшы
шеберге лкен кмек болары аны. Мемлекеттік дегейде мдени мра бадарламасы бойынша аморлы жасаланып, оушылара, студент жастара олнер сабаына пайдалануа шаын журналдар шыарылса, олнер трлері мектепте пн ретінде тсе, жастарды келешекте іскерлігіне, лтты мдениетті сюіне ыпал жасары аны. Оушылара лтты наыштаы киім лгілері сынылса, оу ралдарыны безендірілуіне ою-рнек ке клемде сынылса, шеберлер даярлайтын арнаулы оу орындары ашылса, лтты олнер дамыан болар еді.

ресі биік, рісі ке нер атауыны ай саласынан болсын, жер
жзіндегі баса да халытар сияты аза халы да зіні кне замандардан бері келе жатан тамаша тарихымен жне зіне ана тн айталанбастай ерекшелігімен кзге тседі. Ал андай да болсын нер жне талант иелерін мірге келтіретін де сол халы. Сондытан да біз оларды халыты дейміз. Міне, сол халы таланттарыны олынан шыан зергерлік бйымдар, киім лгілері, трмыс жиаздары, сем де зулім имараттар ай заманда болмасын з маызын жоалтпайтыны млім. Сол сияты, азіргі бізге келіп жеткен «стмсы жзік», «даи жзік», алтынмен апталып, кміспен кптелген алалар мен іржиек, ірше, збелі сыра, тоым бзелдері мен й мліктеріні сирек кездесетін лгілері кейінгі рпатар шін аса баалы мра болып табылады. біра мндаы кінішті жай, сол халы шеберлеріні кпшілігіні есімдері тарихта алмаандыы. Бл рине, ертеде з жазу-сызуы болмаан ай халыты болса да басынан ткен жайлар. Дегенмен, сол халы ортасынан шыан шеберлерді кркемдеп, сндеп жасаан бйымдарыны семдігіне, шебер жасаландыына, азір де арап кз тоймайды.
Ал сол халы нері шыармаларын жинап, зерттеуде, оларды насихаттауда азастан музей ызметкерлеріні, алымдарыны, археологтарыны да ебегі зор. Соларды тырнатап жинаан асыл бйымдары азір республикамызды тарихи-лкетану жне нер зерттеу музейлерінде жинаталан. Осы музейлерді брінде де аза халыны тарихы, этнографиясы, ою-рнектері жнінде баалы дниелері бар. азаты олнерін зерттеу мселесі ерте кезден кптеген саяхатшылар мен коллекционерлерді ана емес, алым-этнографтар, археологтар мен суретшілерді де кілін аударып келген. аза олнеріні ткендегісі мен бгінгі жадайын, оны зіне тн методологиясын зерттеу, азірді зінде де кн тртібінен тспей жрген мселені бірі. ХХ асырды алашы жартысынан-а басталан біратар жмыстар негізінде методологиялы жаынан зерттеудегі жіберілген кемшіліктер аза олнеріні творчестволы даму ммкіншілігін дрыс бааламады. Мселен, аза ою-рнектеріні рылысын, задылытарын алаш рет байауа ат салысан С.М.Дудин, кнделікті сауда орындарына, фабрикаларда жасалып тсуіне байланысты аза нері жаын уаытты ішінде млде жойылады-мыс, ажетсіз болады-мыс деді.

Кейбір зерттеушілер мен творчество ызметкерлері азаты олнеріні идеялы маызын ктеріп, олнерді ою-рнек сияты негізгі лтты орын жоа шыарды. Мселен, С.МДудин, Е.Р.Шнейдер: «аза ою-рнегі иран мдениетіні тек бір блігін ана крсетеді. аза халыны лтты неріне жатпайды», — деп топшылады.

Біра халыты олнері зіні тарихы, теориясы мен кейбір йымдастыру мселелеріні жеткілікті элементтеріне арамастан, кнделікті трмыса ажетті оршаан затты, кпшілік ттынатын бйымды семдеуге бейім нер ретінде, социалистік оам кезінде де жалпы мдени дрежені де жоары крсетуге тн дамып келе жатыр.

Біз жоарыда крсеткендей кне заманнан келе жатан олнері зіні су жолында з халыны дстрлі кркемдік мрасын сатап алды. оамды дамуды ай сатысында болсын оаммен бірге дамыан олнері р дуірде шпес ізін алдырып, леуметтік-кркемдік жаынан дуір тынысын алт жібермей серін тигізіп отырды. олнеріні азіргі дуірдегі дамуы крделі де аса бай. Онымен бірге ол кнделікті трмысымызды, глденген мірімізді жан-жаты бейнелеуде, халыты эстетикалы жаынан трбилеуге ызмет етеді.
Ерте кездегі авторларды айтуы бойынша азастан топыраын мекендеп, тіршілік еткен сатар мен массааттарды барлы заттары шекейленген, киімдеріні зіне тн лгілері болан. Мысалы, киізден жасалан тбесі шоша бас киімі, зын шапаны мен кннен жасалан жмса ая киімдері шекейленген.

Геродот: «Оларды барлы заты алтын мен мыстан жасалан. Жайды металдан істелген блшектері, оы, айбалталары мыстан жасалан. Бас киім мен белдік шекейлері тгелдей алтыннан істелген. Сондай-а ат омырауындаы мілдіктер де мыстан соылып, жген-сулыы, ауыздыы, т.б. бліктері тгелдей алтынмен шекейлендіріліп,безендірілген»,-деп жазады. Сол дуірдегі халы шеберлеріні алыптасан ою-рнек лгілері скифтерді мал шаруашылы мдениеті жайында боландытан Алтайдаы Келес даласынан азылып алынан заттар.

Ою-рнектермен кнделікті трмыста пайдаланылатын заттар жне тсек-орын, киім-кешек, ыдыстар, ер-трман таы басалар шекейленген. Кесте тігу, тоымашылы, ру, ра рау нері, ааш бетіне кйдіріп ою салу немесе зергерлік, керамикалы, т.б. ке трде олданылды. Мндай алтыннан айраша крделі рнектер салынып жасалан заттар стем тапты пайда бола бастауын, тапты ауымны згере бастауын крсетеді. Алтыннан нзік рнектермен істелген диадема, ашылыты бейнелейтін кріністер, адам бейнесі, жыртыш адар мен мифтік жанды заттарды рімделген, ою-рнектелген крделі композициясыны барлыы, сол кезді зінде-а нердегі шынды негізді салыстырып араанда, техникалы жне кркемдік жаынан жоары олнершілікке олы лдеайда ерте жеткендігі байалады.

Демек, ою-рнектермен шекейлеп бейнелеушілік андай уаытта болмасын халыты дстр негізінде саталды.

Егер брыы замандарда жген, белдік, пыша сабы жне осы сияты заттарды кейбір блшектері хайуанаттарды дене бітімдерімен бейнеленетін болса, ІХ-ХІІ асырлардан, ислам дініні стемдік ран кезеінен бастап, тірі жндікті бейнелеу тсілі олнер ксібі саласынан млде алысталып тасталды. Блкім заттарды шекейлеуде бірден бір белгілі тсілмен салынан ою-рнектер ана алуы ммкін.

Халы шеберлері ою-рнек салу тсілін белгілі бір ізбен алыптастыруда з нерін здіксіз жетілдіру жолымен кейбір ою-рнектерді композициясына, шекейлейтін заттарды тріне арай табии байланысты бейімдеп трлендіріп отырды. азастанда моол шапыншылыы (ХІІІ .) салдарынан елді мдениеті мен ндіргіш кшті дамуы тежеліп, ттас бір асыр арта шегеріліп тасталды. олнері тек дін басылары мен дулетті адамдара ана ызмет етіп, жекелеген дулеттілерді байлыын крсетуге, семья мшелеріні киім-кешегін шекейлеуге баытталды. Жошылыта мір срген кпшілік халы зіні кнделікті й трмымысындаы заттарын шекейлей де алмады.
Тек ана ХІХ асыр ортасында аза халыны Россияа осылуымен аза мдениетіні орыс мдениетіне оян-олты араласуы, аза олнерін айта рлетіп, жаа элементтермен байытты. Трі жаынан олнеріні бейнелеу амалы байыды. Кестелеуге алтын, кміс тсті жіптер мен рнектеу тсілі егізілді. Кнделікті трмыста ндірістік бйымдар пайда болды. Халы творчествосын шабыттандырып, кестелеуді р трлі шекейлі дістеріне кіл аударыла бастады. Жасампаз халымызды архитектуралы сндік, кнделікті ттынатын жасау жиаздары мен алуан трлі шекейлі бйым наыштарына арай отырып, халы шеберлеріні ою, рнек нерін мір мддесіне, трмыс ажетіне, асан зейінділік, сезімтал творчестволы тсілмен тамаша пайдалананына кзіміз жетеді. аза халыны талай асырлы за, тарихына бойласа, ел іші он саусаынан нері таман нерпаз салатара кенде болаанын креміз. Олар жасаан нер туындылары айналадаы табиат былысы, кнделікті ксібіне, оамды рылысына арай не замандар бойы рпатан-рпаа