Негізгі ымдар, терминдер жне анытамалар

Коммерциялы емес акционерлік оам

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

Электр станциялары, тораптары жне жйелері кафедрасы

МАМАНДЫА КІРІСПЕ. ЭЛЕКТРЭНЕРГИЯНЫ НДІРУ, ЖЕТКІЗУ ЖНЕ ТАРАТУ. 2 БЛІМ

Лекциялар конспектісі

5В071800 – Электр энергетикасы,

5В081200 – Ауыл шаруашылыын энергиямен амтамасыз ету мамандытарыны студенттері шін

Алматы 2013

растырушылар: В.Н. Сажин, Н.А. Генбач. Мамандыа кіріспе. Электрэнергияны ндіру, жеткізу жне тарату. 5В071800- Электр энергетикасы, 5В081200 - Ауыл шаруашылыын энергиямен амтамасыз ету мамандытары шін лекциялар конспектісі. - Алматы: АЭжБУ, 2013,- 31 б.

Электрэнергияны жеткізу жне тарату жйелеріні жалпы сипаттамасы арастырылан. Ауа жне кабель желілері элементтеріні иыстырмалы ерекшеліктері берілген, электрэнергетикалы жйелерді басару мселелері арастырылан, электрэнергияны ашытыа жеткізуді жаа тсілдері жне электрэнергия ттынушыларын электрмен жабдытау жйелері туралы жалпы мліметтер жазылан.

Крнекі материалдар - 13, кесте - 1, библиогр. - 7 атау.

Сарапшы:техн. ылым. канд., ЭАПУ кафедрасыны проф. Ю.А. Цыба

«Алматы энергетика жне байланыс университеті» коммерциялы емес акционерлік оамыны 2013 ж. шыару жоспары бойынша басылады.

Кіріспе

«Мамандыа кіріспе. Электрэнергияны ндіру, жеткізу жне тарату» пні бірінші курсты студенттерін оларды болаша мамандыы – электр энергетикасымен, оны осы кездегі оамдаы мнімен, даму тарихымен жне оны техникалы прогреске серімен таныстырады. Студентті болаша мамандыа аншалыты ызыуына байланысты оны кейінгі студенттік, тіпте инженерлік биографиясы едуір соан туелді болады. Оу процесінде студент болаша маманды туралы ана емес, жоары оу орнындаы жмыс туралы да белгілі ымдар алады. Бл жалпыэнергетикалы пн энергетиканы барлы блімдері жне оларды зара байланыстары, энергетикалы жйелер жне оларда жріп жатан негізгі электрэнергияны трлендіру, жеткізу жне ттыну процестері, энергетикалы ондырыларды жмыс аидалары жне иыстырмалы жасалынуы, энергетиканы осы кездегі жадайы жне даму перспективалары туралы ым береді.

Лекциялар конспектісі кп крнекі материалдармен, слбалармен жабдыталан сегіз лекциядан трады.

1,2 лекцияларда электрэнергияны жеткізу жне тарату жйелеріні жалпы сипаттамасы, негізгі терминдер мен анытамалар, электр тораптарын жіктеу, электр тораптарына ойылатын талаптар берілген.

3, 4 лекцияларында ауа желілеріні негізгі элементтеріні иыстырмалары, кабель желілеріні иыстырмалы ерекшеліктері сынылан.

5 пен 7 лекцияларда энергияны айнымалы жне траты токпен жеткізу, электрэнергетикалы жйелерді басару мселелері арастырылан, электрэнергияны жеткізуді жаа тсілдері арастырылан.

8 лекцияда электрмен жабдытау жйелері туралы негізгі мліметтер, негізгі терминдер мен анытамалар, ттынушыларды негізгі топтары жне электрмен жабдытау жйелеріне ойылатын талаптар арастырылан.

Лекция. Электрэнергиясын жеткізу жне тарату жйелеріні жалпы сипаттамасы

Лекцияны мазмны: электрэнергиясын жеткізу жне тарату жйелеріні арналымы жне оларды сипаттамалы ерекшеліктері.

Лекцияны масаты: негізгі терминдер жне анытамалар, электр тораптарын жіктеуді жне олара ойылатын талаптарды арастыру.

Негізгі ымдар, терминдер жне анытамалар

Электрэнергияны ндіру бірге жмыс атаратын (атарлас) ірі электрстанцияларда кбінесе шоырланады. Электрэнергияны ттыну орталытары (ндірістік ксіпорындар, алалар, ауылды аудандар жне т.б.) оларды кздерінен ондаан, жздеген километрге ашы орналасан жне едуір аймата таралан.

Электрэнергияны жеткізу жне тарату жйесін жне «ндіру- жеткізу- тарату» - барлы рылымын сипаттау шін кейбір ымдарды, атауларды жне анытамаларды енгіземіз.

Электр ондырысы – электрэнергияны ндіруге, трлендіруге, жеткізуге, таратуа немесе ттынуа арналан аппараттарды, машиналарды, жабдытарды жне рылымдарды жиынтыы. Электрондырыларын кернеу шамасы бойынша 1000 В дейінгіге (тменгі вольттік) жне 1000 В жоарыа (жоары вольттік) бледі.

Электрстанция – турбо - жне гидрогенераторларды кмегімен табии энергия тасушыларында (кмір, газ, су жне басалар) бар энергияны трлендіру нтижесінде электрэнергияны ндіруге арналан электрондырысы.

осалы станция – трансформаторлардан (автотрансформаторлардан) жне баса ЭЭ трлендіргіштерінен, таратушы жне кмекші рылылардан тратын электрэнергияны абылдауа, трлендіруге (трансформациялауа) жне таратуа арналан электрондырысы. Арналымынан туелді осалы станциялар трансформаторлы немесе трлендіргіштік - тзетуші, озалтыш – генераторлы жне баса болып жасалынады. осалы станцияжоарылатыш болады, егер айнымалы ток кернеуіні шамасы тменгі кернеуден жоарыа трленсе (электрстанциялар осалы станциялары), жне тмендеткіш – жоары кернеуді тменгіге трансформациялау жадайында (ксіпорындарды, алаларды жне басаларды осалы станциялары).

Орталы электр оректі кзі – ранды шиналарында (ысыштарында) кернеу режиміні автоматты реттелуі жретін ЭЭ кзі. Электрстанциялар атарында бл жктеме барда кернеуді реттейтіндерімен жабдыталан (РПН) трансформаторлары, реактивтік уатты реттелетін кздері, желілік реттегіштері жне басалары бар осалы станцияны шиналары.

Таратушы рылы – кез – келген осалы станцияны рамына кіретін электрондыры; электрэнергияны бір кернеуде (1000 В дейін жне жоары) абылдауа жне таратуа арналан. Т - коммутациялы аппараттары, басару, орау, лшеу рылылары жне кмекші рылымдары бар.

осалы станциялармен атар электр энергиясы таратушы пункттерде – ЭЭ бір кернеуде (трансформациясыз) абылдауа жне таратуа арналан жне осалы станция рамына кірмейтін рылыларда таралуы ммкін.

Электрберіліс желісі – ашытыа электрэнергияны жеткізуге арналан электрондырысы. Желілер ауа, кабель жне ндірістік ксіпорындарда жне электрстанцияларда ток ткізгіштері жне имараттар мен рылымдардаы ішкі тартылымдар трінде жасалынады.

Электрэнергия ттынушысы, электрабылдаышы – электрэнергияны ттынатын немесе оны энергияны баса трлеріне трлендіретін аппарат, агрегат, механизм. Ттынушылара ртрлі кернеудегі осалы станцияларыны шиналарынан электр орегін алатын электр жктемелеріні (ЭЖ) (й, ыста, зауыт жне т.б.) жиынтыы жатады. Бір атар жадайларда ттынушылар ретінде трын ауданны, ндірістік ксіпорынны жне баса нысандарды электрмен жабдыталуы іске асатын осалы станцияларды арастырады.

Электрэнергияны жеткізу жне тарату жйесіні элементтері болады: иыстырмалары жне кернеулері ртрлі электрберіліс желілері (W), ЭБЖ параметрлерін бойлы жне клдене темдеуді рылылары() (клдене темдеуді рылылары жне шунттайтын реакторлар); трансформаторлы осалы станциялар (кштік трансформаторлар (Т) жне автотрансформаторлар, ажыратыштар, айырыштар, баылаушы – лшеуші аспаптар жне т.б.); реактивтік уатты кздері (РК) (конденсаторлы батареялар, синхронды жне статикалы тиристорлы темдеушілер); ораныс жне автоматика рылылары, яни автоматты реттегіштер (АР), релелік ораныс (Р) жне апата арсы (А) автоматиканы рылылары, диспетчерлік жне технологиялы басаруды ралдары (ДТБ).

Электрберіліс – бл тмендеткіш осалы станцияны тменгі кернеу шиналарынан электрэнергияны алатын шоырланан ттынушыа станциядан электрэнергияны транзиттік беруге арналан жоарылатыш жне тмендеткіш осалы станциялары бар желі.

Электр торабы – ЭЭ электрстанциядан ттыну жне ттынушылар арасында тарату орындарына беруге арналан трлендіруші осалы станцияларды, таратушы рылыларды, ауыстырып осыш пункттерді жне оларды жалайтын электрберіліс желілеріні бірлестігі. Электр торабы электрберілісті дамыан жоарывольттік торабына эквивалентті. Блек электрберіліс ыса манада электр торабы болады. Дамыан электр торабы электрондырыларды рамы жне функционалды арналымы бойынша электрэнергияны жеткізу жне тарату жйесін рады.

1.1 суреті – Электр жне жылу энергиясын ндіруді, беруді, таратуды жне ттынуды амтамасыз ететін нысандарды зара байланысы

азіргі жадайда блек электрберілістер жне электрэнергияны жеткізу жне тарату жйелері тгел блек жмыс атармайды; олар жалпы электр жктемесіне бірігіп жмыс атару жне барлы ттынушыларды электрэнергиямен орталытан жабдытау шін электр станцияларды кбісін электрэнергетикалы жйеге байланыстырады (біріктіреді).

Электрэнергетикалы (электрлік) жйе (ЭЭЖ) – режимні ортатыымен жне ндіру, жеткізу жне электрэнергияны ттыну процестеріні зіліссіздігімен (бір уаыттылыымен) біріктірілген электрстанцияларды электр блігіні, электр тораптарыны (электрберіліс тораптарыны) жне электрэнергия ттынушыларыны (электрабылдаыштарды), сонымен атар басару, реттеу жне ораныс рылыларыны жиынтыы.

Энергетикалы жйе (энергия жйесі) – электрстанцияларды, электр жне жылу тораптарыны жне электр жне жылу энергиясын ндіру, жеткізу, тарату жне ттыну шін ондырылар мен рылылар атарыны бірлестігі. ондырылар мен рылылар: энергия кздері – бу азандытары (Б) немесе гидротехникалы рылымдар (ГТ), турбиналар (Т), генераторлар (Г); жктемелер – электр (ЭТ) жне жылу ттынушылары (ЖТ) жне басалары.

Электр торабына араанда «электрмен жабдытау» кеірек ым. Ол ттынушыларды электрэнергиясымен амтамасыз етуге арналан барлы электрондырыларды біріктіреді. 1.1 суретінен электрмен жабдытау жйесі энергетикалы жйені – электрэнергетикалы жйені электр блігіне эквивалентті екені тсінікті.