Иммунопрофилактика жетістіктері
АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕНСАУЛЫ САТАУ МИНИСТРЛІГІ
С.Ж. АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАЫ АЗА ЛТТЫ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ
С..МІРЕЕВ, Н. ЖАЙЫБАЕВ, .Н. НАБЕНОВ,
Ж.Б. БЕЙСЕНБИНОВА
ИММУНДЫ АЛДЫН
АЛУМЕН РЕТТЕЛЕТІН
ИНФЕКЦИЯЛАР
АЛМАТЫ – 2011
УДК 616.9(075)
ББК 55.1я 73
И 50
Пікір жазандар:
Шуратов И.Х., - Х.Жматов атындаы эпидемиология жне гигиена ылыми-зерттеу орталыыны зертхана мегерушісі, м..д., профессор
дайбергенлы .. - С.Ж.Асфендияров атындаы аза лтты медицина университетіні микробиология, вирусология жне иммунология кафедрасыны профессоры
Иммунды алдын алумен реттелетін инфекциялар. Анытамалы./ С..міреев, Жайыбаев Н., .Н. Нбенов, Ж.Б.Бейсенбинова - Алматы, 2011, 165 бет.
ISBN978-601-246-239-5
Анытамалыта азастан Республикасы жадайында ке таралан жпалы ауруларды иммунопрофилактика дісімен алдын алу мселелері толы келтіріліп, алдын алуа жататын жпалар: лтты профилактикалы егілетіндер, кнтізбелік эпидемиялы крсеткіштер бойынша егілетіндер, болашата кнтізбелік егуге кіруі ммкін вакцинация трлері болып ш трге блініп, вакцинациялы реакциялар мен асынулар, оларды диагностикалау, емдеу, мониторингілеу жне нерлым ерте егулермен амту жан-жаты арастырылып, анытамалыта созылмалы ауруы, аллергиясы, неврологиялы ауытулары бар адамдара егу мселесі жоары дегейде арастырылып, оларды вакцинациялауды наты жолдары мен тсілдері крсетілген.
дістемелік анытамалы азастан Республикасыны медициналы жоары оу орындарыны студентеріне жне оытушыларына, емдеу, алдын алу мекемелеріні тжірибелі дрігерлеріне арналан.
УДК 616.9(075)
ББК 55.1я 73
И 50
ISBN978-601-246-239-5
| Авторларды барлы ытары оралан. Басылымды авторларды жазбаша келісімінсіз толытай немесе оны тарауларын баспамен немесе компьютермен кбейтіп таратуа болмайды. | © міреев С.., 2011 © Жайыбаев Н., 2011 © Нбенов .Н., 2011 © Бейсенбинова Ж.Б., 2011 |
Ысартылан Сздер
азаша Орысша
АКаДС АаКДС-ккжтел (ацеллюлярлы)- дифтерия-сіреспе вакцинациясы
ДА АД- дифтериялы анатоксин
ДСА АДС- дифтериялы-сіреспелік анатоксин
АКДС АКДС-ккжтел (жасушалы)- дифтериялы – сіреспе вакцинас
СА АС- сіреспелік анатоксин
ВПП ВАП- вакцина- осарлас паралитикалы полиомиелит
ВЕИГ ВВИГ- венаа енгізуге арналан иммуноглобулин
ГАВ ВГА- гепатит А вакцинасы
ГВВ ВГВ- гепатит В вакцинасы
АИВ ВИЧ-адам иммунды-тапшылы вирусы
ГВИГ ГВИГ-гепатит В арнайы иммуноглобулині
ГУС ГУС-гепато-уремиялы синдром
МДБМ ДДУ-мектепке дейінгі балалар мекемелері
СИ ДИ- сенімділік интервалы
ТВ ЖКВ-тірі ызылша вакцинасы
ТПВ ЖПВ- тірі паротит вакцинасы
ЖИА ИБС- жректі ишемиялы ауруы
ИТЖ ИДС-иммунды-тапшылы жадайлары
ИЛ ИЛ-интерлейкин
ПВ ИПВ-лі полиомиелит вакцинасы
ИТП ИТП-иммунологиялы тромбоцитопениялы пурпура
ЕПМ ЛПУ-емдеу-профилактикалы мекеме
ТМБ МБТ-туберкулез микобактериялары
МИВП МИВП-медициналы иммунобиологиялы препараттар
БДО МЦЗД-балалар денсаулыы ылыми орталыы
ЖБС ОВП- жіті баяу салдану
ЖІИ ОКИ- жіті ішектік инфекциялар
ОПВ ОПВ- оральды полиомиелит вакцинасы
ВКА ПВО- вакцинадан кейінгі асынулар
ГБП ПГБ-Гийене-Барре полирадикулонейропатия
ЖСПЭ ПСПЭ- жеделдеу склероздаушы панэнцефалит
СС ППС- сіреспеге арсы сарысу (жылы анынан)
САС ПСЧИ- сіреспеге арсы адам анынан сарысу
БКС СВДС- балаларды кенеттен лу синдромы
ТБС СВК-туыла біткен ызамы синдромы
ФАП ФАП- фельдшерлік-акушерлік пункт
ФГА ФГА-фитогемагглютинин
СГА ХГВ-созылмалы грануломатоз ауруы
СГВ ХГВ- созылмалы гепатит В
Хиб Хиб- гемофильдік б типті инфекция
ЦМВ ЦМВ- цитомегаловирус
Тарау. Вакцинацияны жалпы мселелері
Иммунопрофилактика жетістіктері
андай да болмасын леуметтік, медициналы оама тигізетін пайдасын сараптаанда таразы табаына оларды р елді демографиялы ауалына тигізетін сері ерекше бааланады. Бл трыдан алып араанда балалар арасында лім-жітімді азайтуды, крт тмендеуді айтарлытай тымдылыы ешандай талас тызбайды. рине, р ел шін денсаулы сатау ісін, оны ішінде иммунды алдын алуды дрыс жола ойып дамыту-лкен сын, ол мемлекетті саяси- экономикалы ауарына тікелей туелді. Сондытан халыа иммунопрофилактикалы ызмет крсету дегейі лемні 200- ден астам елінде бірдей болмауы зады былыс. ай елді экономикасын мыым, сол елде иммунды алдын алу жемісті болуы тиіс.
Айтылан тжырымны дрыстыына кз жеткізу шін статистикалы деректерге кз салу жеткілікті. ткен XX асырда дамыан елдер халытарыны орта мір сру затыы 30 жаса скен, болса соны 25 жылы иммунды алдын алуды лесіне тиесілі.
стіміздегі XXI асырда лем елдеріні біратарында жаа вакциналар жасап шыару ісі айтарлытай тездетіледі. Айаы ретінде ткен онжылдыта осы масата жмсалан аржы 3 есе сіп, 17 млрд АШ долларын раанын айту ажет. Жаа вакциналара ойылатын талаптар кбеймесе азайан жо, сондытан оларды ны да ымбаттау стіне ымбаттауда. Дегенмен Дниежзілік денсаулы сатау йымыны (ДД), ЮНИСЕФ- ті, экономикалы жаынан е леуетті 8 мемлекетті, жекелеген байлыы мол азаматтарды (Мелинда мен Б.Гейтс, т.б. орлары) айрымдылыы арасында иммунды алдын алу ісі дамушы елдерге де жандана бастады. Дамушы жне кедей елдерде аса ажетті бндай аржылай кмек алдаы уаытта да жаласа береді. Мысалы, жоарыда айтылан Б Гейтс оры жыл сайын 1 млрд долларды блуді жоспарлап отыр.
Иммунизацияны йымдастыру мен жргізуді азіргі дегейінде лемде жыл сайын 2,5 миллиондай бала мірі саталуда, сарапшылды жорамалы бойынша 14 жпалы ауруа арсы иммунизация дегейі барлы елде 95 % раса, таы 2 млн бала лімнен тылмашы (1)
Енді иммунизация дісін алашы болып сынан кім деген сраа аз- кем тоталалы. Батысты басылымдарда ешбір обалжымастан бл ата XVIII асырды соында (1796) наыз шешекке арсы вакцинация жргізген аылшын емшісі Э.Дженнерге телінуде. Бл трыдан Э.Дженнерден аттай 350 жыл брын наыз шешекке арсы вакцинаны технологиясын жасап, оны тиімділігін блтартпастай етіп длелдеген (1470-1475 жылдары) азаты лама ылымы, сол кездегі терминология бойынша – аразген емшісі .Тілеуабыллыны ашан жаалыы ескерілмей келуде. . Тілеуабыллыны зіні аса клемді
(> 3000 бет) «Шипагерлік баян» деп аталатын олжазбалы ебегінде наыз шешек вакцинасын олдануды сыну кптеген ізденістер мен тжірибелерді нтижесі екенін айын крсеткен (2).
детте жасуша вирустармен зарарлананда генетикалы информация ДН- дан РН- а арай баыталады, біра кейбір вирусты инфекцияларда (мысалы,АИВ- инфекциясы) бл задылы іске аспай алады, яни генетикалы информация аымы кері (ретро) баытта РН-дан ДН- а арай жреді. Жер шарын шартты трде бір жасуша ретінде арастырса, онда ылыми – медициналы информация (апарат) тек Батыстан Шыыса арай баытталмай, кері Шыыстан Батыса арай бет алуы орынды былыс болуы тиіс. Осыан орай .Тілеуабыллыны шешекті алдын алуа атысты лы ебегі ескеріліп, ылыми – медициналы дебиетте крініс тапса- тарихи шынды сабасына тсіп жабырамас еді. азіргі кезде вакциналар атарына осылады-ау деген мітпен безгекке, денге ызбасына арсы вакциналар ртрлі сынатардан ту стінде, олара оса РС- вирусты, ЦМВ, АИВ- инфекцияларына арсы вакциналарды жасау ола алынуда 50 жуы бар вакциналарды иммуногендігін жне ауіпсіздігін арттыруа жне парентеральды енгізу жолын ауыз арылы жолмен ауыстыруа баытталан зерттеулік жмыстар да жргізулуде.
Ресейлік алымдар мен дрігерлер (иммунды алдын алу ісін йымдастыруды алдыы атарда крінуге тырысандары млім. Бірінші антрибакикалы вакцинаны Л.Пастер з елінде 1885 жылды мамырында еге бастааны млім болысымен, на сол жылды кзінде Ресейден асыр тістеген 69 адам антирабикалы егілу алу шін келген, Вакцинация арасында оларды 10-ы лімнен аман алды. Кпшілігіні лімге шырауыны басты себебі- антирабикалы егуді кеш басталуына байланысты болды. Осы себепті антирабикалы вакцинацияны з жерінде жне ертерек бастау масатымен
Л. Пастерді арамаында йкеру шін Н.Гамалея, А.Гвоздев, А.Унковский сияты жас мамандар жіберілді. Басталан іс нтижелі болды- келесі 1886 жылы алашы рет Франциядан тыс жерде: Одессада,Санкт-Петерборда, Мскеуде, Самарада, Варшавада алашы пастер станциялары ашылып, оларда антирабикалы егулер жргізіле бастады.
Иммунопрофилактика ісін йымдастырудаы бл белсенділік СРО дстрінде де жаласын тапты. Атап айтанда наыз шешекке, тыруа, туберкулезге, дифтерияа, ызылшаа т.б. инфекциялара арсы иммунизация алып империяны лкенді – кішілі елді мекендеріні халын тегіске жаын амтыды. Иммунды алдын алуды жарын дамыан лы кшінде СРО- бір блігі болан аза
ССР-ы алдыы атардан крінді.
Е алдымен жергілікті емдеу-профилактикалы мекемелерді (ЕПМ) иммунды алдын алу саласындаы жмысыны йымдастырылуын, сапасын, тиімділігін адаалайтын, баалайтын дістемелік ылыми-практикалы республикалы орталы жне оларды иммунобиологиялы препараттармен амтамасыз етіп ндірістік база ру керек болды.
Осы крделі міндеттерді атару шін 1925 ж Санитарлы – бактериологиялы институт ашылды. Тек бір бес жылдыта (1931-1935 жылдары) жаадан рылан санбакинститут 50 млн- дай шешекке арсы вакцина жасап шыарып, республика денсаулы сатау органдарыны сранысын толы анааттандыра алды. Осы вакцинаны кмегімен жаппай вакцинаны йымдастыру нтижесінде 1936 ж арай наыз шешекпен ауру практикалы трыдан жойылды.
Бл инфекциямен атар балалар арасында ке таралан жне жоары летальділік беретін дифтерияа арсы е тиімді спецфикалы иммунизация шін аса ажет дифтерия анатоксинын шыару да игеріледі (Д.Цимбалист, 3 Тунгачина, А.Мурзина ж.б.) Кеестік жйені тоырауы арсаында (1980 жылдары егу кнтізбесіне жаа иммунорбиологиялы препараттар іс жзінде тоталды деуге болды, оны стіне жоспарлы иммунизацияны орындалу арыны да тмендей бастады. Осы жне де баса себептермен Кеес Одаы клемінде иммунизациямен «басарылатын» ескі инфекцияларды эпидпроцесі айтадан жанданып, айтарлытай эпидемиялары дамыды (2001-2005 жылдары). Нтижесінде иммунопрофилактика ісіне Денсаулы сатау министрлігімен атар Р кіметі тарапынан да олдау крсетуі крініс тапты. Мысалы, Р Премьер-Министріні 22.01.05 ж «Об организации и проведении массовой иммунизации населения в возрасте от 15 до 25 лет против кори и краснухи в Республике Казахстан» кілеті.
Р Президенті, кіметі, ДСМ йлесімді іс-шараларыны нтижесінде иммунопрофилактика ісіне атысты занамалы, материалды-техникалы базасы айтарлытай жасарды, брын жабылып алан егу кабинеттеріні, ФАП-тарды, амбулаториялар мен емханаларды «салын тізбекті» іске асыруа ммкіндікке олдары жетті. Иммунобиологиялы препараттар мен амту да крт жасарады.
Аталан жне баса да шараларды іске асырылуы нтижесінде иммунопрофилактикамен «басарылатын» инфекциялармен сыраттылы бкіл Р клемінде крт тмендеді (1,1 кесте)
1.1. кесте Иммунды алдын алу дісімен басарылатын инфекциялармен сыраттылыты 2000 жылмен салыстырандаы азіргі жадайы
| Инфекция | Сыраттылы, 40000 | Азаю- Кбею + | ||
| 2000 ж | 2010 ж | + | ||
| Полимелит | 0,01 | - | ||
| Дифтерия | 0,09 | - | ||
| ызылша | 1,7 | 0,02 | - | |
| Эпидпаротит | 2,7 | 0,51 | - | |
| Ккжтел | 0,6 | 0,22 | - | |
| ызамы | 197,4 | 0,22 | - | |
| Туыла біткен ызамы синдромы | - | - | - | |
| Сіріспе | 0,06 | - | ||
| Вирусты гепатит В | 19,8 | 2,85 | - | |
| Туберкулез | 153,2 | 95,3 | - |
Р –да соы 11 жылда вакцинамен басарылатын инфекциялармен кресте ауымды жетістер бар екені кмн туызбайды. Келтірілген 10 инфекцияны ішінде тек полиомелитпен сыраттылы скен, алан инфекцияларда крт тмендеген. Дегенмен туберкулезбен сыраттылы тмендеу арыны те болу-небрі 1.6. есе. Вирусты В гепатитімен сыраттылы лі де жоары.