Адамны нерв жйесіні эмбриогенезі.

 

Нерв жйесі ектодермадан дамиды.Тланы аралы жаында эктодермалы жасушалар нервтік(милы) табаша тзеді.Кейін, нервтік табаша, нервтік( милы) жлгеге айналады.Нервтік жлгені жиектері бір-бірімен ттасып, нервтік (милы) ттікті тзеді.Осыдан кейін нервтік ттік эктодермадан блініп, мезодерманы ішіне еніп , соны ішінде орналасады. Нервтік ттікті бас жаы жуандап - миа, алан арты блігі жлына айналады.Пренатальды онтогенезді алашы ш айында жлын омырта баанасы зегін толыымен алып жатады,яни екеуіні зындыы бірдей болады. Дамуды тртінші айынан бастап жлына араанда омырта баанасыны заруы тезірек жреді де,жлынны заруы омырта баанасыны суінен ала бастайды.Сондытан, нрестелерде жлынны тменгі шеті II-III бел омырталарыны ,ересектерде I-II бел омырталарыны дегейінде орналасады.

Эмбрионды дамуды 4-ші аптасында, ми эмбриогенезіні бірінші кезеінде - ми ш кпіршіктен: алдыы ми, prosencephalon; ортаы ми, mesencephalon, жне ромбтрізді ми, rombencephalon, трады. Ми эмбриогенезіні екінші кезеніде (4 аптаны соныда) бес ми кпіршіктері пайда болады. Алдыы ми кпіршігі – соы миа, telencephalon, жне аралы миа,diencephalon; ромбтрізді ми кпіршігі – арты миа,metencephalon, жне сопаша миа,myelencephalon,блінеді.Ортаы ми блінбейді.

Нерв ттікшесіні алдымен ш кпіршекке, одан рі миды бес бліктеріне блінуі сагиталды жазыты бойында орналасан ш иіндер арылы теді.Ми кпіршігіні бірінші иіні шекелік иін деп аталады. Ол баса иіндерге араанда ертерек дамиды. Ол ортаы миды маында орналасады. Сырты пішіні дестеу келген. Екініш иіні – шйделік иін, ол ромбтрізді кпіршік пен болаша жлынны шекарасында орналасады. Бл иінні де арты беті дестеу келген. Ми кпіршігіні вентралды орналасан шінші – кпірлік иіні, сопаша ми мен арты миды аралыында жатады. Бл иін арылы ромбтрізді ми сопаша ми арты миа блінеді.

Нервтік ттікті бйір жатарында орналасан нервтік ырлардан сезімтал нейрондар орналасан жлын тйіндері дамиды.Нервтік ырлар жоары жаында арты ми кпіршігіне дейін жетеді де, бассйек нервтеріні сезімтал тйіндерін тзеді.

Миды дамуыны графологиялы сызбасы

 

І ІІ ІІІ

 

Prosencephalon Mesencephalon Rhombencephalon

 

                   
       
   
 
 
 
 

 


Telencephalon Diencephalon Mesencephalon Metencephalon Муelencephalon

                   
       
   
 
 
 
 

 


1.лкен ми 1.таламус 1.ми аяшалары 1.кпір 1.IV-арынша

сыарлары 2.эпиталамус 2.трт тбешік 2.мишы

2.ромбтрізді 2.базальды 3.метаталамус 3.ортаы ми 3.IV-арынша шыр

ядролар субыры

3. Бассйек 3.бйір 4.гипоталамус 4.ромбтрізді нервтеріні арыншалар 5.ІІІ-арынша шыр ядролары

 

5.бассйек

нервтеріні

ядролары

 

Жлын

Жлын,medulla spinalis,омырта баанасы зегінде орналасан. Пішіні алдынан артына арай аздап ысыы, цилиндртрізді болып келеді. Оны мойынды, кеуделік жнет белдік бліктерін ажыратады. зындыы еркектерде орта есеппен 45 см,йелдерде 42 см шамасында,жуандыы 8 мм-ден( кеуделік блігінде) 14 мм- ге (мойынды жне белдік бліктерінде) дейін болады . Жоары жаында, шйде сйекті лкен тесігіні дегейінде жлын сопаша миа жаласады. Бл жерде жлыннан бірінші жп жлын нервтері шыады. Жлынны тменгі шеті сйірлене милы конус, conus medullaris, трінде I-II бел омырталары дегейінде аяталады. Милы конус жіішке соы жіпке, filum terminale, жаласады, ол II йымша омыртаны арты бетіне бекиді. Жлынны жуандаан мойынды буылтыы, intumescentia cervicalis жне бел – сегізкздік буылтыы, intumescentia lumbosacralis, бар, олардан ол жне ая нервтеледі, сондытан аталан буылтытарда нейрондар кп орналасан,.Жлынны алдыы бетінде алдыы орталы саылау, fissura mediana anterior, арты бетінде арты орталы жлге, sulcus medianus posterior,орналасан, олар жлынды симметриялы екі блікке бледі. Жлынны рбір жартысында алдыы латералды жлге, sulcus anterolateralis жне арты латералды жлге, sulcus posterolateralis, теді. Арты латералды жлгеге арты тбіршік, radix posterior (сезімтал), енеді. Бл тбіршікті алдыы тбіршікпен осылатын жерінде жлын тйіні, ganglion spinale, орналасан, ол жалан бір сінділі (жалан униполярлы) сезімтал нейрондардан тзілген. Осы нейрондарды орталы сінділері (аксондары) арты тбіршікті райды. Алдыы латералды жлгеденалдыытбіршік, radix anterior (озалтыш), шыады. Бл тбіршік жлынны алдыы мйізінде орналасан озалтыш нейрондарды аксондарынан тзілген. Алдыы жне арты тбіршіктер жлынны бйір жатарында омыртааралы тесікті медиалды жиегінде бір-бірімен осылып - жлын нервісін, nervus spinalis,тзеді. Жлыннан 31 жп жлын нервтері шыады.

Жлынны бір жп жлын нервтеріне сйкес келетін блігі( кесіндісі ) жлынны сегменті, деп аталады. Жлында: 8 мойынды( С 1-8), 12 кеуделік (Th1 - Th12 ), 5 белдік(L1- L5), 5 сегізкздік (S1 - S5 ) жне 1 йымшаты (Co1), барлыы 31сегмент бар. Жлынны рбір сегменті денені белгілі бір блігін(метамерін) нервтендіреді. Метамерді рамына бір дерматом мен миотомнан дамыан теріні блігі жне аа блшыеттері енеді.

Жлын ішкі жаында орналасан ср заттан, substantia gris , жне сырты жаында орналасан а заттан, substantia alba, тзілген. Ср зат негізінен нейрондарды денелерінен, а зат нерв талшытарынан (нейрондарды сінділерінен) тзілген.

Ср зат, substantia grisea, жлынны о жне сол жартыларында, бір-бірімен аралы ср затпен осылан алдыы жне арты бааналарды, columna anterior et columna posterior , райды. Аралы ср зат VIII мойынды сегменттен II- III белдік сегменттер аралыында бйірлік десті- латералды баананы, columna lateralis,тзеді. Жлынны ортасында орталы зек , canalis centralis, орналасан. зекті жоары шеті IV арыншамен атынасады, ал тменгі шеті милы конус аймаында біраз кеейіп соы арыншаны, ventriculus terminalis, тзеді. зек нерв ттігіні алдыы болып табылады, оны ми-жлын сйытыы толтырып трады. Жлынны клдене кесіндісінде ср затты пішіні кбелекке немесе «H» рпіне сас болып келеді. Ср затты алдыы мйізін, cornu anterius , жне арты мйізін, cornu posterius, ажыратады. Оларды арасында орталы аралы жне бйір аралы заттар орналасан. Орталы аралы зат , substantia intermedia centralis, орталы зекті оршап жатады. Латералды аралы зат, substantia intermedia lateralis ,орталы аралы затты жаласы болып табылады да, жлынны СVIII -LII-III сегменттерінде бйірлік десті- латералды мйізді, cornu laterale, райды (латералды баананы клдене кесіндісі).Substantia intermedia lateralis – вегетативтік нерв жйесіні симпатикалы блігіні орталаы болып табылады.

Арты мйізде ендірме нейрондар орналасан, олар ядролар рап, сезімталдыты р трлерін абылдайды.Арты мйізде меншікті ядроны, nucleus proprius, кеуделік ядроны, nucleus thoracicus,(Кларк-Штиллинг ядросы ) сілікпе трізді затты,substantia gelatinosa жне баса да ядроларды ажыратады. Оларда жлын тйінінде орналасан сезімтал нейрондарды орталы сінділері (аксондары) келіп аяталады. Орталы сінділер жлына арты тбіршіктер арылы енеді.

Жлынны алдыы мйізінде озалтыш нейрондар орналасан.Олар бес: латералды-алдыы,латералды-арты, медиалды-алдыы, медиалды-арты жне орталы ядроларды тзеді.Бл нейрондарды аксондары жлыннан алдыы тбіршікті рамында шыып, жлын нервісін тзуге атысады.

Жлынныа заты,substantia alba, ср затты оршай орналасып, о жне сол жатарында ш жіпшеге блінеді. Алдыы жіпше, funiculus anterior, алдыы орталы саылау мен алдыы тбіршікті аралыында; бйір жіпше, funiculus lateralis, алдыы жне арты тбіршіктерді аралыында; ал арты жіпше, funiculus posterior, арты орталы жлге мен арты тбіршіктерді аралыында орналасан. Жіпшелер нерв талшытарыны будаларынан тзілген. Будаларды ш трі ажыратылады:

1. Ассоциативтік будалар, арты мйізде орналасан ендірме нейрондарды з сегментіндегі сонымен атар жоары жне тмен орналасан 6-7 сегменттерді алдыы мйіздерінде орналасан озалтыш нейрондармен осады.Олар ср затты оршай орналасан а заттыжіішке абатын- меншікті будаларды, fasiculi proprii,тзеді.

2. Жоарылаан (сезімтал) ткізгіш жолдар, нервтік импульсты миа жеткізеді.

3. Тмендеген ( озалтыш) ткізгіш жолдар, нервтік импульсты мидан жлынны алдыы мйізіне ткізеді.

Жоарылаан жне тмендеген ткізгіш жолдар филогенездік даму барысында кеш пайда болып (жаа тзіліс ), жлын мен миды зара байланысын амтамасыз етеді. Олар сегментстілік ткізгіш аппарат деп аталады.

Жлынны сегменттік ( меншікті) аппараты филогенездік даму барысында ерте пайда болып (ескі тзіліс), шартсыз рефлекстерді амтамасыз етеді, оны рамына жлынны ср заты, арты жне алдыы тбіршіктері жне а затты меншікті будалары енеді.

Арты жіпшеде – жоарылаан ткізгіш жолдар, бйір жіпшеде – жоарылаан жне тмендеген ткізгіш жолдар, алдыы жіпшеде,негізінен, тмендеген ткізгіш жолдар орналасады.

Арты жіпше,арты аралы жлге арылы, медиалды орналасан жіішке будаа, fasciculus gracilis, (Голль будасы) жне латералды орналасан сынатрізді будаа, fasciculus cuneatus, (Бурдах будасы) блінген. Аталан екі буда арылы саналы проприоцептивтік сезімні ткізгіш жолы жне жанасу, ысым сезіміні ткізгіш жолыны бір блігі теді.

Бйір жіпшеде орналасанжоарылаанткізгіш жолдар:

1. Жлын – мишыты алдыы жол, tractus spinocerebellaris anterior (Говерс жолы);

2. Жлын – мишыты арты жол, tractus spinocerebellaris posterior (Флексиг жолы), аталан екі жол мишыа санасыз проприоцептивтік импульстарды жеткізеді.

3. Жлын – таламусты латералды жол, tractus spinothalamicus lateralis, ауырсыну жнетемпература сезімталдыын ткізеді.

Бйір жіпшені тмендеген ткізкіш жолдары:

1. ыртыс – жлынды латералды жол, tractus corticospinalis lateralis, саналы озалтыш импульстарды ми ыртысынан ( орталы алды атпарынан ) жлынны алдыы мйізінде орналасан озалтыш нейрондара жеткізеді.

2. ызыл ядро – жлынды жол, tractus rubrospinalis, ортаы миды ызыл ядросынан басталып ,арама – арсы жаа тіп , жлынны алдыы мйізінде орналасан озалтыш нейрондарда аяталады.Бл жол экстрапирамидалы жйеге жатады, яни аалы блшыеттерді тонусын жне жиырылу реттілігін санасыз трде амтамасыз етіп отырады (имыл – озалыстарды «автоматты» басарады ).

 

Алдыы жіпшенінегізгі ткізгіш жолдары :

1. ыртыс – жлынды алдыы жол, tractus corticospinalis anterior, миды орталыалды атпарыны пирамидалы жасушаларынан басталып ,жлында а днекер арылы арама - арсы жаа тіп, жлынны алдыы мйізінде орналасан озалтыш нейрондара саналы импульстарды жеткізеді.

2. Жлын – таламусты алдыы жол, tractus spinothalamicus anterior , миа жанасу жне ысым ( тактилдік) сезімталдыын ткізеді.

3. Торлы – жлынды жол, tractus reticulospinalis, миды торлы рылымынан жлынны озалтыш нейрондарына келеді , баса жолдар арылы тетін импульстарды кшін,кернеуін реттейді жне блшыеттерді тонусын амтамасыз етеді.

4. Жамылы - жлынды жол, tractus tectospinalis, ортаы миды жоары тбешігіні (ыртысастылы кру орталыы) жне тменгі тбешігіні (ыртысастылы есту орталыы) нейрондарынан басталып, жлынны алдыы мйізінде аяталады.Ая астынан туындаан дыбысты,жарыты жіті апараттара (тітіркендірулерге) арсы (шартсыз рефлекстік тез озалыстар арылы ) оранысты ызметті амтамасыз етеді.

Пренаталды онтогенезді алашы ш айында жлын омырта баанасыны зегін толы алып жатады. Жлын нервтері жлыннан горизонталды жазытыта шыып, сйкес омыртааралы тесік арылы теді. Дамуды тртінші айынан бастап жлынны заруы омырта баанасыны суінен ала бастайды. Сондытан, жаа туан нрестені жлыныны тменгі шеті II немесе III бел омырталарыны дегейінде орналасады. Осыан байланысты сйкес омыртааралы тесіктерден ту шін бел,сегізкз жне йымша нервтеріні тбіршіктері тмен тседі, оларды жиынтыы ат йрыы, cauda equina , деп аталады.