Бухгалтерлік здік баа байланысы жне салы салу масаттарындаы зідік баа

Кейінге алдырылан салыты есебі шін 4310 «Кейінге калдырылан табыс салыы» шоты арналан. Бл шотта бухгалтерлік жне салык есебіні талаптарындаы айырманын нтижесінде пайда болан уаытша сомалары крсетіледі. Бухгалтерлік есепте табыс пен зиян есеп саясатында каралан жне есеп стандарттармен арастырылан каидасы бойынша аржылы-шаруашылы ызметіні нтижесі аныталады. Салыты емепте табыс пен зиянны сомасы бухгалтерлік есепте крсетілген сомамен салыстырылып, соларды арасындаы айырмасына тиісті тзетулерді кмегімен аныкталады. Бл арада мынаны ескерген жн: салы (жедел) есебінде жиынты жылды табыстан (негізгі рал-жабдытарды амортизациялау, негізгірал-жабдытарды жндеу, проценттер жне таы басалары бойынша) стап алулар (жеілдіктер) туралы, сондай-а табыстар туралы (йлерді, имараттарды) сату кезіндегі кнны, сондай-а акша нсыздануына тзетулерді есепке ала отырып амортизациялауа жатпайтын алашатарды суі; ксіпкерлік кызметті шектеуге келіскені жне ксіпорынды жапаны шін таы басалары жнінде хабарлама алыптасады; бл хабарламада салы салынатын табыс сомалары жне бюджетке тленуге тиісті зады тлалардан алынатын табыс салыыны сомалары туралы бухгалтерлік рі салы есебі деректері арасындаы алшатыа кеп соады. Бухгалтерлік жне салы есебі арасындаы мліметтерді тендігін сатау оай шара емес, йткені оларды арасында траты жне уаытша сипаттаы айырмашылытары болады. Осыны нтижесінде уаытша жне траты айырмашылытар, сондай-ак уаытша айырмашылытардан салытык тиімділік туындайды. Траты айырмашылытар — бл аымдаы есепті кезеде туындайтын жне бдан кейінгі есепті кезедерде жойылмайтын (бухгалтерлік есеп деректері мен занды тлалардан алынатын табыс салыы жніндегі малмдамада крініс табатын деректер арасындаы айырмашылыктар) салы салынатын жне бухгалтерлік табыстар арасындаы айырмашылытар.

Тракты айырма ретінде келесі мысалды келтіруге болады:

- жылды жиынты табыспен де, шаруашылык жргізуші субъектіні ксіпкерлік ызметімен де байланысты емес шыыстар (демалыс йлеріне жолдама алу, бассейінге абономенттерді алу, спорт рал-жабдытарын алу жне т.б.), бл аталан шыыстар бухгалтерлік есепте шыыса жатызылады, ал салы есебінде олар шегерім ретінде танылмайды;

- бюджетке тленетін айыппл санкциялары бухгалтерлік есепте жылды табыстан шегеріледі, ал салы есебінде ол шегерілмейді;

- нормадан жоары белгіленген іс-сапар мен кілділік шыындары бухгалтерлік есепте кезе, шыыстарына жатызылады, ал салы есебінде ол шегерім рамына енгізілмейді.

- коршаан ортаны ластаудан тазартуа кеткен шыындар бухгалтерлік есепте кезен, шыыстарына жатызылады, ал салы есебінде ол жылды жиынтык, табыстан шегеруге жатпайды;

- марапаттау бойынша шыыстар толы клемде бухгалтерлік есепте шыыска жатызылады, ал салы есебінде — белгіленген шектеулер шегінде ана ескеріледі;

- несие бойынша, соны ішінде аржылык лизингі бойынша да, депозит бойынша да, сондай-а сенімді басаруа алынан мліктер бойынша да азакстан Республикасыны лтты банкісіні белгілеген айта каржыландыру коэффициентіні 1,5 есе еселенген ресми млшерлемесіні шегіндегі сомасымен есептейді, ал егер де ол шетелдік валютада орналастырылса, онда Лондонды банк аралы нарыты 2 есе еселенген млшерлемесіні негізінде есептелінеді.

- сатандыру пайдасы бухгалтерлік есепте ешандай шектеусіз шыыса жатызылады, ал салы есебінде — ол шегеруге жатпайды, егер ол шегеруге жатызылан жадайда класы бойынша кілетті органдарды белгілеген шегінде ана жзеге асуы ммкін;

- ксіпкерлік ызметіде пайдаланбайтын объектілерді пайдалануы мен ктіп-стау шыыстары бухгалтерлік есепте толы клемінде шыыс ретінде есептелінеді, ал ол салы есебінде шегерімге жатпайды.

- жне баска да шыыстары;

Уаытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс пен шыыс баптарыны бір блігі бір есептік кезеде, ал салы салынатын табысты есептеген кезде баска есептік кезенде есептелінеді. Сондытан біріде болан айырма, екіншіде жойылады. Мысала:

- материалдык емес активтер мен негізгі кралдар бойынша жасалатын амортнзациялы аударымдар.

Бухгалтерлік есепте амортизациялы аударымдар шін ртрлі тсілдер мен нормалар пайдаланылады жне ондаы есептелген сома шыын ретінде абылданады. Салы есебіндетек калдыын азайту тсілі пайдаланылады. Сондай-ак екі есепті пайдаланатын нормасы да рилы болуы ммкін, нтижесінде салы есебі бойынша объекті толы амортизациялануы ммкін, ал бухгалтерлік есепте ол жаласуы ммкін.

- бухгалтерлік есепте негізгі кралды жндеу шыындарын толы клемде алады, ал салы есебінде оны нды балансыны 15% те сомасын ана алады;

- 15% асан сомасы нсгізгі ралды нды балансына косылып, одан амортизация сомасы есептелінеді, яни салы салынады. Бухгалтерлік есепте тап бндай операциялар крініс таппайды.

- баалы ааздарды сатудан жабылмаан зиян оларды сату кезінде пайда болады, сол пайда болан кезінде бухгалтерлік есепте есептеу дісі бойынша крініс табады. Салык есебінде аталан зиянды нны есіміні есебінен жабады (компенсацияланады), ал егер де ол жабылмаса, онда оны жабу мерзімін ш жыла дейін созады;

- салы бойынша шыыстар (корпоративтік салыын, табыс салыын коспаанда) бухгалтерлік есепте есептеу тсілі бойынша крініс табады, ал салы есебінде — шегерімге тек тленген салы кана алынады;

- теріс баамды айырма бухгалтерлік есепте толы клемінде алынады, салы есебінде шегерімге жатызу шін шектеулер ойылады.

Айырма сомасы негізінен шектеуді салдарынан пайда болады, ал ол келесі салыты кезендерді іздестіру барсында компенсацияланады. рылыс салуа алан несие (арыз) бойынша баамны теріс айырмасы оны жргізуді кезедік тлеміне байланысты пайда болады жне салы есебінде оны объективтік ны ескерілсе, бухгалтерлік есепте ол шыыс ретінде танылады;

Траты жне уаытша айырма шаруашылы жргізуші субъектіні есеп саясатына бухгалтерлік есепті де, салы есебіні де енгізген згерістеріні (тзетулеріні) салдарынан болуы ммкін. Бл арада траты айырманы келесі есептік кезеде жоюга болмайды, ал уаытша айырма жойылады. Траты айырманы да, уаытша айырманы да те жеіл трде табуа болады, егер де тиесілі бухгалтерлік регистрлеріне салыты есеп аидасыны зерттеулерін жргізсе. Уакытша айырма сомасынан салыты эффектіні бухгалтерлік есепте крсету жне анытау жолымен оны уаытша айырмасын табады. Салы эффектісі тлеуге жататын немесе кейінге алдырылатын тлем болып саналады.

Халыаралы практикада жалпы абылданан пікір бойынша табыстан алынатын салыты сол табысты табу шін жасалатын шыыс деп санайды, ал ол шыыс есептеу аидасына сйкес, з кезеіне арап, тиесілі пайда болан табыстармен бірге танылады.

Есептік кезеде уаытша айырманы салдарынан пайда болан салы эффектісі 4310 «Кейінге алдырылан табыс салыы» шотында крініс табады.

Салыты тлем міндеттемесіні дісіне сйкес, олар кезе барысыда, зіне мынаны енгізеді:

- салы салынатын табыстан тлеуге жататын табыс салыын, ал ол рекет етіп тран заа сйкес есептелінеді, оны дегейі былайша аныкталады:

Бухгалтерлік траты уаытша

Табыс айырмасы айырмасы

- уаытша айырманы салытык эффектісі сол есептік кезеде не тленеді, не жойылады, оны млшерін аымдаы кезені салыты млшерлемесі бойынша жалпы уаытша айырманы сомасынан аныктайды. Егер де келесі жыла корпоративтік табыс салыыны млшерлемесі згеретін болса, онда ол сол згерген млшерлемесі бойынша алынады.

- кейінге алдырылан салытарды осы есептік кезеге сйкес келетіндей етіп тзетеді. Тзету сомасы 4310 шотта крініс табады.