АРАМ ШПТЕРГЕ БАЫЛАУ
Адамдарды кпшілігі бау баша жне ккніс сірумен шылданбайды немесе арам шптерге шамасы келмегеннен со тастап кеткен. Бірата біріншіден – ауладаы башаызда траты жмыс жасасаыз онша кп арам шп болмайды. Екіншіден - шп шптеу жасы дене жаттыуы жне кнделікті кйбі тіршіліктен бір мезет арылып, зімен - зі ана болатын кезі.
Тазалыты станыыз
Алаайдаы, ормандаы, даладаы, жол жиегіндегі сіп тран арам шптер жаман емес, бірата сізді башаызда блара орын жо. Олар ккністер мен жемістерді ылалы мен тамаын тартып алып здерін сірмейді. Сондытан да арам шптерді суін немі адаалап, ебегіізді еш болмауын баылап отыруыыз керек.
Топыраты тыылыты даярлау
Е бірінші масат арам шптерден тылу. Егерде кпжылды арамшптерді олмен жлып тастасаыз, онда тек біржылдытары ана алады. Осылара тым шашуа ммкіндік бермеу керек. Бны тесені кмегі арылы істеу керек, шптерді глдетпей кзін жойып отыру ажет. Жерге нерлым тым аз шашылса, келесі жылы сорлым арам шп те азаяды.
Суіне ммкіндік бермеіз
Сіз кнделікті арам шптерді тесемен шптей берсеіз, онда олар сіп лгермейді. Кішкентай скіндерді рту оай, ал бойлап кеткендері кесел туызады. Бларды кзін жою шін біраз кш пен уаыт ажет.
Тесені кмегімен
ралды трі сізді алауыыза, ыайыыза байланысты. Жіішке тесемен ол созымдай, ал жалпа тесемен кп ілгері жерді шптей аласыз. Егер сізде ш тісті опсытыш болса, онда арам шпті тамырымен опарып алуыыза болады. ра ауа райында тесені олдананыыз жн. Ол топыраты рлымы мен ылалдыын бзбайды. Ылалды ауа райында опсытыш дрыс, тере азып топыраты су алмасу аымын жасартады.
Сімдікті тбін шптеу
Арам шптер - тесе мен опсытышты олдануа ыайлы жерде се бермейді. Кейбір сімдікті тбін тесемен тазалай беруге болады. Мысалы ырыабат (капуста), жгері т.б. Біра сбізді, ызылшаны блай тазалай алмаймыз, сондытан да олмен жмыс жасауа тура келеді. Кей кезде кішкентай сарымсаты ыса сапты тесесін іске осамыз. сімдікті тамырына таяу жмыс істегенде тамыры мен сабаын сындырып алмауа тырысыыз.
Опармай тек опсыту
Бабаншылар айтады: «Егерде арам шптерді кбеюіне бір ммкіндік берсе, осыны жеті жылда зер ртасы» - деп. Табиатта да осылай. Шпті тымдары топырапен араласып кетіп, тек ана опарылып жерді бетіне шыан кезде ана неді. Жерді жылда жыртып немесе крекпен опарып арам шптерді жаа тымдарын жерді бетіне шыара береміз, арам шптерді азаймайтын себебі де осы. Арам шптерді азайту шін топыраты опармай – а бет жаын опсыта салса да болады. Шптерді тым шашар мерзімінде жойып отырса жылдан жыла азая береді. Ол шін арам шптерді тесемен ырып отырса боланы.
АУРУЛАР МЕН ЗИЯНКЕСТЕР
Кптеген бабан мен уесойларды - сімдіктерді аурулары мен зиянкестері зрелерін шырады. Бірата шектен шыар шырала те сирек болады. Мндай жадайды бау - баша, ккніс сіретіндер мырларында бір – екі абат кездестірулері ммкін.
Агрономиялы немесе бау баша мен егістік туралы оулыты алып оысаыз, сімдікті аурулары мен зиянкестеріні тізімінен басыыз айналады. Осыларды брі де топыраты р шаршы сантиметірінде жне р сімдікті р жапыраында отыран сияты сер аласыз. Осылай кз алдыыза елестетесіз. Апат (эпидемия) белгілі бір табиатты задылыына сйкес те сирек болатын былыс. Мысалы: Жемір шегіртке (Саранча) 50 жыл млшерінде бір айталанып отырады, баса уаытта амыс ішіндегі ясыны маында ана болады. Бізде ткен асырды басында, ортасында жне аяында болды. Соысына бріміз де куміз. (1997 - 98 – 99 жылдардаы шегіртке апаты). Сондытан да аурулар жне зиянкестермен кресуде дрменсіздік танытатындай бізде ешандай негіз жо.
Аралас бау баша
Е жасы ораныс – кптеген жемістерді, ккністерді, шптерді трлерін бірге егу. Егер сіз тек ана сбіз ана егіп, оны «сбіз шыбыны» тгелдей жеп кетсе, онда сіз тксіз аласыз. Егер сіз жеміс – жидектерді, ккністерді жиырма трін ексеіз, шыраан шыыныыз німізді жиырмадан бір ана блігі. Бан онша ренжімейсіз.
Аралас бау башада глдерді де кптеп егеді. сіресе сімдікті табии ораыштары «хан ызы» (божья коробка), «шырылдауы шыбын» (муха журчалка) шып келетін. Блар зиянкестерді салан жмырталары мен уырша - рттарымен таматанады. Сондытан да сіздерге берер кеесім глдерді кбірек тр – трімен егііздер, сонда бау башаыз зиянкестер мен аурулардан аман болады. Химияны млдем мытасыз. Барлы жерде де, тіпті зііз аурсаыз да табиатты з кшін, асиеттерін олдануды йренііз. Табиатта брі де тепе тедік алыпта болады. Осыны бзып алмауа тырысуымыз керек.
Дала таылары
Еккен жеміс ааштарыыз бен ккністерііз арамасаыз й малдарымен оса дала адарынан да зардап шегеді. Дала ояндарын, тышандарын т.б. стап алу ммкін емес, сондытан да алдын ала сатандыру шараларын олданан жн. Темір тор жеміс ааштарын жасы сатайды. Торды жерге тере кмбесеіз астынан ояндар мен тышандар кіріп кетеді.
Стар
стар айда болмасын бар. сіресе торайлардан кп запа шегеміз. Бны біра амалы бар, ол кздері кішкентай темір тор тартып тастау. рине бл ымбата тседі. Жеміс пісе бастаанда уаытша оршауа да болады. Немесе арашы ойып, желбірлеп тратын таспа тартып тастау ажет.
стар тек жемісі мен жапыраын жегенмен оймай, топыраа аунап сіп келе жатан скіндерге де зиянын тигізеді. сіресе кнбаыс, жгері сіретін айматарда, шаруаларды «ата жауы» аралар. Олар жгеріні еккен кезде дрілемесе еккен кезде тымдарын теріп жеп ояды. Кзде нім пісе бастаанда орасан зор шыын шыратады. Бны амалы алапты брыш брышынан трып алып мылтыпен ату. лген араларды жиілетіп алап арасына зын сырыа іліп ою. ытайда араларды былай ртады екен. Балапан басып жатан араны жмыртасын ара шып кеткенде не тнде ол шаммен барып алып, суа бір айнатып айта орнына салып ояды екен. ара балапан шыарамын деп яда жатып жмырталарын шайай – шайай зарыып леді дейді.
Оыздар, биттер
сімдіктерге кптеген зиянкестер шабуыл жасайды. Е кп тарааны биттер (тля). Блар тадамай брін де жей береді, онымен оймай ауру таратады. Басалары біра тріне зиянын тигізеді, мысалы: «сбіз шыбыны» сбізді ана жейді. ырыабатты (капустаны) кктемде кшіргеннен кейін тамырын пллиэтилен пленкасымен жауып ойса «тамыр шыбыны» (капустная корневая муха) жмыртасын сала алмайды. «Скатопсид шыбыны» тек брша тымдас сімдіктерді ана жейді. Сондытан осы сімдіктерді урай бастаан сабаыны шын алып тастаса боланы.
Егер келтірген зиян ршіп бара жатса химиялы оранысты олдану керек. Ол шін алдымен апшыына жазылан нсаумен мият танысып шыыыз. Техникалы ауіпсіздік шараларын млтіксіз орындаыз. Химиялы дісті баса амал жо кезде ана олданыыз. Пісіп келе жатан, не піскен німдерді улап алып жрмеіз!
Рттар
рттармен кресуді ш жолы бар. Біріншісі – барлы еккен алапты су жне жары тпейтін пленкамен немесе кішкене тор кздері бар тормен жауып тастайды. Бл жадайда кбелектер жмыртасын сала алмайды. Екінші амал – кнделікті тексеріп, жапыратардаы ртты немесе жмыртасын олмен теріп алып тастаыз. Бл сізге нбестей болып крінгенмен, лкен келесіздіктен тыласыз. Енді соысы, баса амал жо кезде химиялы оранысты пайдалану. Алдымен сыртында жазылан нсауды мият оып барып ана оланыыз.
Шырыштар мен лулар (Слизи и улитки)
Шырыштар мен лулар – ауладаы ккніс пен жеміс ааштарыны ас жауларыны біреуі. Блардан арылу шін е дрысы араы тскенде ол шаммен аралап жріп жинап алу. Сонан кейін оларды сабын салан ертіндіні ішіне салып, ауаша апарып тастау керек. Егер осылай бірнеше кеш аралап шысаыз осы зиянкестерден толы тыласыз.
Егер жадай ушыып кетсе онда уды олданыыз. Химиялы уларды тірі (органикалы) жне лі (неорганикалы) трлерін пайдалануа болады. Уланып лген шырыш пен луларды сімдікті жанында алдырмаыз, бларды баса стар т.б. жеп ойса арты неге апарып соатыны белгісіз ой. олданбас брын сыртында жазылан нсаумен мият танысып шыыыз.
Аурулар
Бау башаны, ккністерді дрыстап сірсеіз талай ауруларды алдын аласыз. Егер ауру жапыратар мен шіри бастаан жемістерді уатылы жинап, биттерді ртып жне сімдікті жыл сайын орнын ауыстырып отырсаыз жадайыыз жаман болмайды. те ылалды, ешуаытта кеппейтін топыра ауру туызады. Топырата суды жасы сіуі мен алмасуы ауруды таралуына жол бермейді. Дені сау мыты кшеттер ауруа бой алдырмайды, сондытан да лсіз, шілбиген ауру кшеттерді боса берсе де алмаыз. Арулара тзімді сорттарды тадап алыыз.
Вирус ауруларынан тылуды бірден – бір жолы ауран сімдіктерді жаып жіберу. Мысалы иярда, асабата, шпинатта болатын «жапыра бедері» (листовая мозаика) ауруын жоятын амал жо, сондытан ауру сімдіктерді ойланбастан жаып жіберііз, есесіне аландарын аман алып аласыз. Егер блай істемесеіз жпалы індет келесі жылы айта ршіп шыады. Ауруларды азайту шін ауыспалы танап жасаыз.
Есіізде болсын, ауран сімдіктерді ойыртпаа оспаыз. Теория бойынша шіріген кезде барлы споралар ліп алуы тиіс, сатанса дай да сатаймын деген ой.