Пннні оыту жоспары
СИЛЛАБУС
Курсты аты: Баалы ааздар нарыы Курсты коды:
Кредит саны: 3
Уаыты: Семестр: Аудитория:
Пнні пререквизиттері:
аржы, Аша Несие Банктер.
Пн туралы ысаша сипаттама
1. Пнні алатын орыны:
«Баалы ааздар нарыы» пні аржы жне экономика мамандыыны студенттеріні оитын міндетті пндеріні атарына жатады жне ксіби маман ретінде экономикалы мамандытарды дайындауа баытталан теориялы пн болып табылады.
2. Пнні масаты:—«Баалы ааздар нарыы» категорияларын, ымдарын, терминдерін, оларды сыныптамасын игеруде студенттерді теориялык, жне практикалык, дайындыын камтамасыз ету: пнні масаты сондай-ак, Баалы ааздар нарыы пнін студенттерді биржада пайда болатын туекелдерді басару туралы теориялы негіздер білімімен, орын алан жадайды баалау, сондай-а туекелділікпен курес дістерін білу биржада баалы ааздармен жмыс жасауа ммкіндік береді.
3. Пнні арнайы міндеттері:
--баалы ааздар нарыы дістерін енгізуді теориялы, дістемелік жне тжірибелік аспектілерін мегеру;
--баалы ааздар трлерін анытау;
--баалы ааздар нарыына талдауды жзеге асыру, баалы ааздара санды жне сапалы баа беру;
- ртрлі биржаны жне оларды сынатын баыттарын, баа белгілеу дістерін, оларды басару рдістерін, ішкі жне халыаралы Биржаны ызмет ету стратегияларын оу;
- ртрлі биржаны ызметтерін оу;
- азастандаы баалы ааздар нарыын ымет ету ерекшеліктерін ашу;
- Баалы ааздар нарыына атысушыларды ызметін оу жне талдау;
- Баалы ааздар нарыында ммкін болатын туекелдерді баалау жне оларды зардаптарын тмендету жоларын анытау.
4. Студент курсты соында білу керек:
- баалы ааздар нарыы туралы тсінігін, даму белестерін жне мемлекеттік реттеуді негізгі дістерін;
- Баалы ааздар нарыыны объектілері мен субъектілерін;
- Баалы ааздар нарыыны мні мен задылытарын білу керек.
Пннні оыту жоспары
| р/н № | Дрісті таырыптарыны аты | Саат саны | |||
| Лек. | Сем. | СОЖ | СЖ | ||
| азастан Республикасында ор нарыын алыптастыру | |||||
| Баалы ааздар нарыын реттеу | |||||
| Акция | |||||
| Облигация | |||||
| Мемлекеттік баалы ааздар | |||||
| 6. | Туынды баалы ааздар | ||||
| 7. | ор нарыыны инфрарылымы | ||||
| 8. | ор биржасыны ызметін йымдастыру | ||||
| 9. | ор индекстері мен индекаторлары | ||||
| Барлыы |
Негізгі дебиеттер:
1. азастан Республикасыны Конституциясы
2. азастан Республикасыны азаматты кодексі
3. азастан Республикасындаы баалы ааздар нарыы бойынша нормативті-занамалы актілер жинаы. 2 томды -1997, 1999 жж.
4. Жуков Е.Ф. Ценные бумаги и фондовые рынки. М.: Изд. ЮНИТИ – 1995 ж. 224 бет
5. Карагусов Ф.С. и др. Операции с ценнами бумагами в Республике Казахстан. Алматы – 1995 ж., 220 бет
6. Ануарбеков, Шарипбаев А.А. Справочник по ценнам бумагам в Республике Казахстан. Алматы – 1995 ж.
7. «азастан Республикасыны аржы секторын дамытуды 2007-2011 жылдара арналан тжырымдамасы туралы» азастан Республикасы кіметіні 2006 жылы 25 желтосандаы № 1284 аулысы
8. Баян Кшенова «Баалы ааздар нарыы жне биржа ісі» оу ралы. – Алматы 2007.-374 бет.
осымша дебиеттер:
1. Кулекеев Ж.А., Джексекбаева Л.Н. Инвестиционные институты и процессы привитизации / учебное пособие. Алматы – 1995ж., 30 бет
2. Сейткасимов Г.С., Ильясов А.А. Формирование фондового рынка/ уч. пособие. Алмты – 1996 ж.
3. Кулекеев Ж.А., Джексекбаева Л.Н. Государственные ценные бумаги в экономике Казахстана/ учебное пособие. Алматы – 1996ж.
4. Шалгимбаева Г.Н. Рынок ценных бумаг: механизм государственного регулирования. Алматы – 1996 ж.
5. Миркин Я.М. Ценные бумаги и фондовый рынок. М.: 1996 ж.
6. Рынок ценных бумаг и его финансовые институты/ уч. пособие под ред. Торкановского В.С. – 1994 ж.
7. Рынок ценных бумаг/ уч. пособие под ред. Галанова В.А., Басова А.И. М.: 1997 ж.
8. Рубцов Б.Б. Зарубежные фондовые рынки: инструменты, стуктура, механизм функционирования. М.: - 1997 ж.
9. Килячков А.А., Чалдаева Л.А. Практикум по российскому рынку ценных бумаг/ уч. пособие. М.: - 1997 ж.
10. Семенкова Е.В. Операции с ценнами бумагами. М.: - 1997 ж.
11. Адекенов Т. Банки и фондовый рынок. М.: - 1997 ж.
12. Павлова В.Н. Корпоративные ценные бумаги. М.: - 1998 ж.
13. Кенжегузин М.Б., Додонов В.Ю. и др. Рынок ценных бумаг Казахстана: проблемы, формирования и развития. Алматы – 1998 ж.
14. Дуглас Л.Г. Анализ рисков операции с облигациями на рынке ценных бумаг. М.: -1998 ж.
15. «Аша Несие Банктер» .С. Сейітасымов оулы --Алматы: 2005-ж 416 бет.
Жазбаша жмыстарды баалау белгілері:
n логикалы ойлау;
n таырыпа сай жазылу;
n мтінні сауатты жазылуы;
n зерттеу кздеріне сілтемелер;
n таырыпты мнін аша білу:
n тисті жне негізделген ортындыларды болуы.
Баалау жйесі:
- семинар сабатарын талылауа атысу жне реферат жазу -14 %
- й тапсырмасын тексеру -23%
- СОЖ тапсырмаларын тексеруге -27%
-Сабатаы белсенділік жне саба айту сапасы, сабаа атысуы -16%
-Аралы баылау (баылау жмысы) -20%
- Барлыы: 100%
Аымды баылау -20%
Аралы баылау -30%
ортынды баылау(тест сратарымен алынатын емтихан) -50%
Барлыы: -100%
Оу пніні саясаты:
ойылатын талаптар тмендегідей:
Дріс сабатарына кні брын дайындалу; аудиториялы сабатара белсенділік (белсенділік сабаты айту сапасы, сабаа міндетті трде атысу, тапсырмаларды сапалы орындау крсеткіштер бойынша бааланады);
ГЛОССАРИЙ
А
Абандон– шартта крсетілген орындар мерзімі тіп кетуіне байланысты опционнан бас тарту.
Аваль – вексель бойынша кепілдік. Аваль беруші банк вексель беруші немесе акцептант тарпынан тлем тленбеген жадайда оны тлеу жауапкершілігін зіне алады. Тлем мерзімі келгенде банк акцепттенген вексель тленуі шін тікелей банкке жіберіледі, ал авальданан вексель тленуі шін алдымен вексель берушіге немесе акцептанта сынылуа тиіс, олар тлем тлемеген жадайда ана вексель иесі аваль беруші банкке талап ояды. Аваль акцептке араанда едуір сиректеу олданылады.
Аванс – материалды игілік, атарылан жмыс жне крсетілген ызмет шін алдаы тленетін тлем есебінен берілетін аша сомасы.
Аванстау – ндіріске жмсалан аша аражатыны осымша нім ны трінде зіні бастапы нктесіне сіммен айтып оралатын экономикалы процесс.
Авизо – німні жнелтілгені жне аша аударыланы туралы немесе шарт бойынша белгілі бір міндеттемелер алан ксіпорындар арасындаы зара есеп айырысуда болан згерістер туралы алушыны хабардар ететін банк жйесінде олданылатын хат.
Авуарлар – ке ымда тсінгенде – трлі активтер (аша аражаттары, чектер, вексельдер, аударылан аша) есебінен осы актив иелеріні трлі тлемдерін тлеуі мен міндеттемелерін орындауы; ал тар ымда – банкті шетел банктеріндегі есепшотындаы шетел валютасымен есептелетін аражаты.
Агент – баса біреуді атынан іс–рекет жасайтын жне соан есеп беретін зады немесе жеке тла. Агент болып брокерлер, дилерлер, жеке кілдер, адвокаттар есептеледі. Агент з іс–рекетін млік иесіні рсатымен агенттік келісім бойынша сыйаы алып жзеге асырады.
Агенттік сыйаы – тауарды немесе баалы аазды ткізуді кеейту масатында оларды жарнамалау мен сату жніндегі делдалды ызмет аысы.
«Агрессивтік портфель» – болжау бойынша ны ктерілетін баалы ааздарды белсенді трде сатып алынан портфелі.
Ажио – баалы ааздарды нарыты баамны номиналынан су жаына ауыту. Ол номинал баасына блініп, процентпен аныталады. Ажиоа арсы, баамны тмендеуін дизажио деп атайды.
Ажиотаж – баалы ааздара, тауарлара бааны олдан арттыру шін биржада, нарыта жргізілген алыпсатарлы рекеттер.
Айырбасталымды облигациялар – облигациялар, оларды иесі белгілі бір млшердегі жай акциялара айырбастауа ммкіндігі бар.
Аккредетив – 1) есеп айырысу тсілдеріні бірі, ол бойынша несиеберуші зіне тиесілі тлемді шартта крсетілген банктен белгіленген шарттармен жне мерзімде алады. 2) есеп айырысатын немесе ашалы жат. Ол – жнелтілген тауар шін тауарлы–клік жаттарын арнайы алдырылан аражат есебінен тлеу немесе аккредетивті сынушыа белгілі бір аша сомасын беру жнінде бір несие мекемесіні баса бір мекемеге жктейтін тапсырмасы.
Актив – есепке алу категориясы, оан нары субьектісі млкіні ны, арыздарды тлеуге арналан аржы мен басы арты заттар оры кіреді. Активтер материалды негізі бар наты заттар болуы ммкін. Активтер жыл ішінде ашаа айналуына немесе айналмауына байланысты аымдаы жне траты активтер болып та блінеді.
Активтер (белсенді) нары – лкен клемді ммілемен жмыс істейтін баалы ааздар нарыы. Ол тек брокерлерді табысын кбейтуге ммкіндік жасап ана оймай, сонымен атар институционалды инвесторлара баалы ааздарды нарыты баамын ктермей–а оларды кп млшерін сатып алуа (немесе сатуа) ммкіндік туызады.
Акцептант (трассат) – тлем уаыты келгенде аудармалы вексельге ол ойып жне сонымен атар вексель бойынша тлем міндетін зіне алатын тла.
Акционер (акция стаушы) – эмитент компанияны тиісті ытары лестіріліп берілген жай немесе артышылыты акция иесі.
Акцияны баылау пакетін иемденуші акционерлер – компанияны жай акциясыны 50%-тен астамын иемденуші акционерлер.
Акционерлік оам– зіні міндеттемесі бойынша тек зіне тиесілі млікпен жауап беретін йымды–ыты формадаы ксіпорын.
Акционерлік оамны капиталы– акциялар мен облигациялар шыару мен орналастыру арылы біріктірілген капиталдар жиынтыы.
Акционерлік капитал – компанияны жай жне артышылыты акцияларды рылан капиталы.
Акция – з иесіне дивиденд алу ын, сонымен атар, акционерлер жиналысында дауыс беру ын беретін баалы ааз.
Акцияны еркін шыару – кей–кезде дивиденд тлеу акция беру трінде болады.
Ашы типті инвестициялы компания – акцияларды дайы шыарып жне оларды ашы нарыта белсенді трде сататын компания.
Алашы тарату – баалы ааздарды жаа шыарылымын сату, одан аша эмитентке тседі.
Алашы нары – баалы ааздарды жаа шыарылымы сатылатын нары. Алашы нарытан акция жне облигация сатып алушы инвесторлар, детте сыйаы тлемейді, себебі эмиссияны сатуа кеткен сыйаы жаа шыарылан баалы ааздарды ына кіріп, оны эмитент тлейді.
Атаулы акция – оны иесі, біріншіден, акцияда аты жні жазылан жне екіншіден, акционерлер реестрінде тіркелген тла.
Атаулы облигация – иесі ерекше кітапта тіркелген облигациялар, детте мндай облигациялар купонсыз болады, оларды сынушыа арналан облигациялардан згешелігі проценттері купоны сыныланда тленеді.
Артышылыты акциялар– егер компания жабылса оны капиталын айтаранда артышылыты акциялар бойынша жай акциялара араанда дивиденд алдымен тленеді, яни дивидендтер артышылыты акциялар бойынша тленбесе, онда жай акциялар бойынша тленбейді. Артышылыты акцияларды кемшілігі – егер компанияны жмысы табысты болса, онда жай акциялар бойынша дивиденд уаыт ткен сайын сіп отырады, ал артышылыты акциялар бойынша ондай су жо.
Артышылыты тімді акциялар– иесі белгілі бір санына айырбастауа ы бар артышылыты акция.
Аралы дивиденд – компанияны басармасы жылды орытынды аржысын есептеместен брын жне компанияны дивиденд тлеу ммкіншілігі аныталмай трып, тлейтін дивиденд сомасын хабарлауы. детте ол аымдаы аржы жылыны алдыы ш тосаныны бірінде тленеді.
Аллонж – вексельге осымша индоссамент жазу шін (біреуден біреуге беру жазуы) жапсырылатын пара.
Акцияны баамына стеме тлем – акцияны номинал нынан жоары компанияа тлеген сомасы.
Алтын бейнелі баалы ааздар – аылшын кіметіні дстрлі трде алтын жиекпен кмкерілетін баалы ааздары.
Алтын аукционы – алтынды ашы саудада сату.
Алтын сертификаты – банкте алтынны депозитке салынаны туралы кулік.
Алтын Фиксингі– Англия банкіндегі алтына дилерлерді кніге екі рет таайындайтын баасы. Ол алтына дниежзілік баа таайындауды негізі болды жне алтына байланысты барлы шарттарда олданылады.
Алыпсатарлы – баалы ааздарды (акцияларды, облигацияларды, валюталарды) баамыны арасындаы айырмасынан пайда табу масатында сатып алып, оларды айта сату.
Айналымнан шыару– эмитентті баалы ааздарды айта сатып алып, оларды айналымнан алуы.
Атаулы баалы ааз – баалы ааздарды иемденушіні аты–жні крсетіліп берілген сертификат.
Атаулы чек – белгілі бір адамны атына жазылатын чек; оны таратылуы шектеулі.
Атаулы акциялар – озалысы акционерлік оамны акциялар тіркеу кітабында крсетілген акциялар. Атаулы акцияны стаушыны аты немесе атауы сол акцияны бланкісінде крсетіледі. Акционерлік оамны жарысында осы оам шыаратын атаулы акцияларды озалысын реттеп отыратын осымша ережелер болуы ммкін.
Андеррайтер – жаа шыарылан баалы ааздарды белгілі бір санын орналастыру жнінде міндеттеме алан кепілші адам. Андеррайтерді жргізген шаралары жиынтыын андеррайтинг деп атайды.
Аудит – компанияларды ызметіне, бухгалтерлік есебіне клиентті тілегі бойынша жргізілетін туелсіз тексеру тріндегі аржы баылауыны ерекше трі.
Аудармалы вексель – баалы ааз, несие беруші жазып беретін жне крсетілген белгілі бір аша сомасын шінші адама аныталан мерзімде тлеу туралы тлеушіге берген ерекше жазбаша бйры.
Аукцион – алдын–ала круге ойылан тауарларды, баалы ааздарды белгілі бір уаытта жне белгіленген жерде сату дісі.
«Аю» – валюталарды, баалы ааздарды жне тауарлар баасын тмендету шін айла жасайтын биржалы алыпсатар.
Аяталу баасы – биржаны бгінгі жмыс кніні соы ммілесіндегі баалы ааздарды сатып алу жне сатылу баасы.
мбебеп биржа – тауарларды кптеген трімен ана емес, сонымен бірге валютамен, баалы ааздармен, сондай–а кеме жалдау зара шарттарымен жасалатын операциялар жзеге асырылатын биржа.
Б
Базалы валюта – белгілі бір мемлекетте немесе аржы орталыында баса валюталарды баасын белгілейтін кезде негіз ретінде олданылатын валюта.
Базистік баа – баалы аазды келген табысы бойынша белгіленген баасы, ол аазды ны бойынша белгіленбейді.
Баалы ааздар нарыы – баалы ааздарды сатып алу – сату жне аржыны инвесторлардан эмитенттерге берілуі жзеге асырылатын несие капиталы нарыыны блігі.
Баалы ааздар шін берілетін арыз – банктерді акциялар мен облигацияларды кепілге алып беретін арызы; коммерциялы жне инвестициялы банктерді ора атысты операцияларыны трі.
Баалы ааздара салынатын салы – Акционерлік компаниялара акциялар, облигациялар жне баса баалы ааздар шыараны шін салынатын салы.
Баалы ааздарды мрагерлікпен алу – баалы ааздарды иесі айтыс боланнан кейін оларды сиеті немесе за бойынша оны мрагеріне кшуі.
Баланстанан инвестициялы орлар – ртрлі лгідегі баалы ааздара негізделген орлар. Бл орларды шыаран баалы ааздарыны курсы аз згерістерге душар болады.
Банкті инвестициялы портфелі – банкті белсенді опепациялар жргізуі барысында сатып алан баалы ааздар жиынтыы.
«Белсенді баалы ааздар» – сатып алу–сатуа кп млшерде тсетін, баасы жиі баспасзде жарияланатын баалы ааздар.
Биржалы индекстер – баалы ааздарды, дадыдаыдай – акцияларды, орташа немесе орта лшенген баамыны крсеткіші. детте баалы ааздарды андай да болсын кілдік жиынтыы баамыны згеруін баалау шін олданылады.
Баа индексі – тауар баасыны орташа дегейіні уаыта немесе территориялы ауыма байланысты салыстырмалы згеруін білдіретін крсеткіш.
Биржалы сессия – за жзінде немесе жалпы абылданан ережелер негізінде ор биржасы залында сауда жргізу шін белгіленген уаыт.
Биржаны жабылуы – бгінгі жмыс кнінде сауданы аяталуы.
Биржадан тыс нары – баалы ааздарды ор биржасынан сыртта, яни банктерде, инвестициялы компаниялар мен делдалды фирмаларда сату.
Биржалы ойыншы – баалы ааздарды баасыны ыса мерзімді ауытуынан пайда табу масатында оны сатып алушы жне сатушы.
Биржада тіркелмеген баалы ааз– баалы ааздарды саудаа тсіру ммілесі тек биржадан тыс нарыта жасалады.
Биржада баа белгілеу – баалы ааздарды стихиялы трде алыптасан нарын жне биржалы шартта крсетілген баасын ескере отырып жекелеген тауарларды баасын биржалы органдарды тіркеуі. Ол – биржалы бсеке крсеткіштеріні бірі, баалы ааздара деген сраныс пен сынысты ара–атынасын крсетеді.
Биржалы пайда – ор биржасында баалы ааздармен жне тауар биржасында кпшілік олды тауарлармен сауда жасаудан тсетін табыс.
Биржалы сауда–тауарлармен жне баалы ааздармен сауда жасау биржасы (сауда орны).
Биржалы фирма – биржада орын сатып алан брокерлік кесе.
Биржалы баа – биржалы сауда арылы сатылатын тауарларды баасы. Биржалы баа туралы деректер тауар биржасыны жйелі жарияланымдарында, бюллентеньдерінде келтіріледі, мерзімді тіркелімдерінде хабарланады.
Биржалы бюллетень – баалы ааздарды баамы, тауарларды биржалы баасы, жасалан келісімдер туралы мліметтер жарияланатын биржаны мерзімді органы.
Биржаны операциялы залы – баалы бааздармен сауда–сатты жргізілетін ор биржасыны блмесі. Клиенттерді бйрыы операция залына берілгеннен кейін биржа мшелері залда оны орындайды.
Белсенді нары– скеле жне алыптасан лкен клемді келісімдермен жмыс істейтін баалы ааздар нарыы.
Бондар – облигациялар, белгілі бір аша сомасын алдаы жылды натылы мерзімінде немесе арыз мерзімі ішінде процент сомасы белгіленген млшер бойынша графикке сйкес тлеу туралы жазбаша уде. Бондарды за мерзімді негізде (10 жылдан астам уаытта) корпорациялар, мемлекеттік жне жергілікті орындар, кіметтер шыарады. Мемлекеттік жне жергілікті бондара салы салынбайды жне олар міндеттілігі шектеулі бондар тобына жатады.
Борышор – міндеттемеде крсетілген жа – одан екінші жа – несие беруші белгілі бір іс–рекет жасаушы немесе белгілі бір іс–рекеттен тартынуды талап етуге ылы.
Брокер – баалы ааздарды немесе валютаны сатып алу – сату жніндегі тіркелген агент. Ол сауда операцияларына атысатын делдал.
Брокераж – брокерлерді жргізетін делдалды операциялары.
Брокеридж – брокер атаран ызметіне алатын сыйаы. Ол келісім ныны белгілі бір процентті немесе жеткізілген жк шін тленетін белгілі бір сома трінде белгіленуі ммкін.
Брокерлік линия – банктегі дилер блмесі мен брокерлік кесе арасындаы тікелей телефон байланысы.
Біржаты нары – тек сатып алушыны баамы ана немесе тек сатушыны баамы ана тіркелген баа болып табылатын нары.
Баалы ааздарды айналымы – биржалы листингтен ткен, сондытан инвесторлар сатып алуа болатын бір жылда ор биржасында сатылан баалы ааздарды барлы баалы ааздара процентке шаандаы жалпы клемі.
Баалы ааздарды айналысы – екінші нарыта баалы ааздармен жасалан ммілені жиынтыы.
«Ба» – баалы ааздар баамыны жоарылауы шін белгілі бір шара олданатын баалы ааздар нарыына атысушы. Ол осы масат шін алашыда баалы ааздарды бірсыпыра тмен баамен сатып алып, кейіннен оны жоары баамен сатады.
В
Валюта – 1) елді аша бірлігі; 2) шет мемлекеттерді аша белгісі, сондай–а халыаралы есеп айырысулар кезінде олданылатын шетелдік аша бірлігімен белгіленген несиелік тлем жаттары.
Валюталы тепе–тедік – валюталы курсты негізі болып табылатын екі валютаны зады трде бекітілген араатынасы.
Варрант – баалы аазбен осып берілетін кулік, ол белгілі бір мерзім ткесін з иесіне осымша жеілдіктер алуа ы береді.
Вексель – аныталан мерзімде крсетілген аша сомасын з иесіне алуа ы беретін баалы ааз. Оны айналыма шыарып жне тлемге абылдаанда проценттік ставкасы мен айналым мерзімі ескеріледі.
Вексель стаушы – вексельде крсетілген аша сомасын алуа ы бар вексель иесі.
Вексельдерді дисконттау – вексельдерді есепке алу; банкті вексельдерді теу мерзімі біткенге дейін оларды вексель стаушылардан сатып алу.
Вексель наразылыы – мемлекеттік орган укіліні вексельдік задылытара байланысты белгілі бір ыты зардаптарды ресми трде уаттауы. Ол нарызылы актісін жазумен хатталады.
Вексель табасы – аудармалы вексель реквезиттеріні бірі: жат толтырылан тілде жазылан текстке енгізілген «вексель» атауы.
Вексель портфелі– белгілі бір мерзімде банкті немесе фирманы арамаында болатын вексельдер жиынтыы.
Д
Дауыс беру акциясы – акционерлерді жиналысында директорларды сайлаанда, аудиторларды бекіткенде жне баса сратарды шешкенде стаушысына дауыс беру ын беретін акция.
Дивиденд тлейтін кн – эмитент агентіні акционерлерге дивиденд бойынша тлем жіберетін кн.
Дебет – бухгалтерлік есепке алу шотыны сол жа блігі, бл шаруашылы операциясына екі рет жазу дісімен жзеге асырылады, яни бір шотты дебетіндегі жазу сол сомада баса шотты кредитінде айталанады. Актив шоттарында ол шаруашылы аржысыны бл тріні кбеюін, ал актив–пассив шоттарында кбеюін де, азаюын да білдіреді.
Дебеттік баланс – брокерді сатып алушыа берген несиесі есебіне сатып алан тауарды немесе баалы аазды сатып алушыны маржалы шотында жазылан блігі осылай деп аталады.
Депозиттік сертификат – эмитенет банкті аша аражатын саландыы туралы кулігі, мерзімі ткесін депозит сомасын жне ол бойынша салушыа проценттік сім алуа ы беретін жат.
Дивиденд – акционерлерді меншігіндегі акция санына пара–пар блініп берілетін акционерлік оамны таза пайдасыны блігі. Дивидендтерді жалпы млшері тскен пайдадан салы тлегеннен кейін, ндірісті лайту орына блгеннен, сатандыру орын толытыран, облигация бойынша проценттік сім жне таы сол сияты тлемдерден со аныталады. Жай акциялар бойынша дивиденд млшері ауыспалы, ал артышылыты акциялар бойынша – наты.
Диверсификацияланан инвестициялы орлар – оамды ндірісті ртрлі салалары мен секторларындаы ксіпорындарды жай акцияларын сатып алумен шылданатын орлар.
Дилер – баалы ааздарды з есебінен сатып алып жне сататын зады немесе жеке тла.
Дисконт– аржы ралына тленген наты баамен онда крсетілген бааны айырмасы.
Дисконт саясаты – несие капиталына деген сраным мен сыныма, тлем балансыны жайына жне валюта курсына ыпал ету масатында орталы эмиссиялы банктерді жргізетін бааны жне есепке алу ставкасын ктеру немесе тмендету саясаты.
Домициль – вексельді тлеу орны.
Доу–Джонс индексі – АШ–ты ірі компаниялары тобы акцияларыны Доу–Джонс фирмасы жариялайтын баамыны орташа крсеткіші. Биржа жабылан кезде компанияларды белгілі бір тобы кн сайын белгілейтін бааны арифметикалы орташа млшері болып табылады. Бл индексті бірнеше трі бар, атап айтанда: барлы салалы рама индекс болатын Доу–Джонс рама индексі; Доу–Джонс нерксіп индексі немесе 30 ірі нерксіп компаниялары акцияларыны курсыны згеруіні крсеткіші; Доу–Джонс транспорт индексі немесе 20 транспорт корпорациялары акцияларыны баамыны згеруіні крсеткіші жне Доу–Джонс коммуналды индексі немесе 15 газ жне электрмен жабдытау компаниялары акцияларыны курсыны згеруіні крсеткіші.
Досты векселі – келісімге негізделмеген жне несие берілуіне байланысты емес жалан вексельдерді бір трі.
Е
Еуорооблигация – халыаралы баалы ааздар трі. Борышор за мерзімді арыз алан кезде бір еуровалюта трінде шыарылады.
Еуронары – халыаралы аша нарыы, онда еурооблигациялармен операция жргізіп, еуровалютамен несие береді.
Еурочектер – еуропалы «Еурочектер» банк жйесіне атысушы елдерді кез–келгені тлеуге абылдайтын чектер.
Екінші блу – айналымдаы баалы ааздарды сату, одан аша эмитентке емес баалы аазды стаушыа тседі.
Екінші нары – шыарылан баалы ааздарды инвесторларды делдал арылы сатып алу (сату) нарыы.
Есепке алу – міндеттемелер мен талаптарды зара орындау.
Есептеу жатын индоссациялау– жата меншік ыын жне ол бойынша тленетін тауарлы–затты баалылытарды немесе аша аражатын басаа беру рекеті.
Есептеу операциялары– банктерді вексельдерді жне баса да кейбір борыш міндеттемелері трлерін есептеу операциялары; аша аражатын аванса беру дісі.
Есептеу проценті – вексельдерді, баалы ааздарды, акция мен облигацияларды купондарын, баса да борыш міндеттемелерін оларды аысын тлеу мерзімі басталана дейін банктерді сатып алу арылы аша аванстананы шін алатын аысы.
Еншілес компания – баса холдинг–компания баылайтын немесе соан баынатын компания. Акционерлік меншікті бір блігі баса компанияа арасты болса, компания аффилиат деп есептеленеді.
Ж
Жай вексель – вексель берушіні мерзімі жеткенде вексель иесіне белгілі бір аша сомасын тлеуін куландыратын сзсіз тлем міндеттемесі.
Жаа шыарылым – компанияны е бірінші шыарылан баалы аазыны трі.
Жарылы акционерлік капитал – наты компанияны акцияны рбір трінен шыаруа ммкіндік бар е кп саны.
Женева конвенциясы – тлем айналымында вексельдер мен чектерді олдануды тртібін белгілейтін кпжаты халыаралы шарттар.
Жина облигациясы – мемлекеттік нарытан тыс баалы ааз. Сатып алу – сатуа жатпайды; арызды амтамасыз ету шін олдануа болмайды. Жоары тімді, себебі оны стаушыны талабы бойынша кез–келген уаытта крсетілген нымен теледі.
Жирант– вексельдерді сыртына з олын ойып беретін адам.
Жироесеп – елдерді банктері мен жина кассаларыны соманы бір шоттан екіншісіне аудару жолымен жзеге асыратын олма–ол ашасын есеп айырысуды бір трі. Жироесеп термині сондай–а олма–ол ашасыз есеп айырысуды бкіл жйесін білдіру шін олданылады.
Жирочектер – чек берушіні з жироесебінен чек стаушыны есебіне белгілі бір аша сомасын аудару туралы банкке берген бйрыы жазылан чектер.
Жеілдіктер – баалы ааздарды сатып аланда (сатанда)біруаытта баасын кеміту.
Жабы нары – сатып алушыны баамы сатушыны баамына те болатын нары жадайы.
Жабы типті инвестициялы компания – зіні рылуы кезінде шыаратын акция саны ата белгіленген компания.
Жабы корпорация – акционерлерді саны шектеулі жне акцияларды еркін беруіне немесе сатуына шек ойылан акционерлік оам.
И
Инвестициялар– крделі аржыны алуан трлері. Инвестиция мемлекеттік жне жеке, тура жне портфельдік, негізгі материал мен ТМ–а, йлер мен имараттар, машиналар мен жабдытара, трын й рылысы ызметтеріне жмсалатын болып блінеді.
Инвестор– з аша аражатын табыс келетін іс–шаралара немесе активтерді сатып алуа жмсайтын салым иесі. Инвесторлар институционалды жне жеке болып блінеді.
Инвестициялы банк– за мерзімді несие капиталын жмылдырып, оны арыз алушыа облигациялар немесе арыз міндеттемелеріні баса трлерін шыару мен орналастыру арылы беретін арнаулы несие институттарыны бір трі.
Инвестициялы компания – зіні баалы ааздарын шыару жолымен жеке инвесторларды ашасын шоарландырылып, оларды з еліндегі сияты шет.
Инвестициялы кеес беруші – лицензияланан (рсат берілген) зады тла. Ол баалы ааздарды шыару жне оларды айналыса тсіру жнінде кеес беру ызметін жзеге асырады.
Инвестициялы ор – компанияны баса компанияларды баалы ааздарына жмсайтын капиталы. Инвестициялы орларды тмендегі категориялары кездеседі:
1. Инвесторларды немі жоары дивиденд алуын кздеген инвестициялы орлары.
2. Инвесторды капиталын сіруіне баытталан инвестициялы орлары.
3. Инвесторды аржысын сенімді орналастыруды кздеген инвестициялы орлары.
Индекс– белгілі бір экономикалы былысты араатынасын білдіретін салыстырмалы крсеткіш. Оны кмегімен тиісті былыстарды бір уаыт аралыында, белгілі бір кеістікте жне жоспармен салыстаранда згеруіні нтижелеріне санды–сапалы баа беріледі.
Индоссамент – баса адама табыстау жніндегі жазу. жатты сырт жаына жазылып, ол ойылады.
Индоссат– баалы ааза аудару белгісін ойан жа.
Индоссант– баалы ааза аудару белгісі з пайдасына жазылан жа.
Инсайдер – 1. зіні фирмадаы жадайына байланысты оны аржы жадайы, жмысы жне кпшілікке беймлім жоспарлары туралы пия хабарларды білетін адам. 2. Осы фирмаа белгілі бір атынасы бар атынасы бар лауазымды адамны туысы немесе баса компанияны лауазымды адамы.
Институционалды брокер – институционалды инвесторлармен жасалатын ммілеге маманданан брокер.
Ипотекалы облигация – арызды тей алмаан жадайда белгілі бір млікті стап алуа ы беретін за мерзімді арыз міндеттемесі.
К
Капиталдан тленетін дивиденд – акционерлік капиталды тленген блігінен тленетін дивиденд, ол аымдаы немесе сталып алан пайдадан тленбейді.
Капиталдандыру (капитала айналдыру) – корпорация шыаран баалы ааздарды р тріні жалпы саны.
Кепілдік – арызды телуін амтамасыз ететін млік немесе баса ндылытар.
Кепілші – кепілдік беруші. лдебір нрсеге кепілдік беретін мемлекет, мекеме немесе адам.
Кні брын сатылан эмиссия – баалы ааздарды жаадан шыарыландары, оларды нарыта тарату купонды ставкасыны млшері хабарлаанша аяталады.
Кері айтарудан орау– облигацияны шыару жнінде шартта крсетілген ескертпе, ол бойынша келісілген мерзім ішінде эмитентке облигацияны стаушылардан кері сатып алуа тыйым салынады.
Келісілген комиссиялы аы – сыйаы, клиент пен брокерлік фирманы келісімімен млшері згеріп отыруы ммкін.
Келісілген баа – сатушы мен сатып алушы арасындаы келісім бойынша тауара, баалы ааздара, крсетілген ызметке белгіленген баа.
Кепілдеме – клиентті немесе баса біреуді ашалай немесе баса да міндеттемелерді орындайтынына кепілдік бері; сол міндеттемелер орындалмай алан жадайда кепілші жауапты болады.
Кепілдік хат – наты баалы аазды стаушы клиент екенін жне сол аазбен амтамасыз ететінін банк кепілдікке алынатынын растайтын банкті хаты. Оны опцион сатып аланда инвестор пайдаланады, онда клиентті брокерлік шотында жо акцияа опцион толтырылады.
Кепілдік акция– бір компания шыаран, ал дивиденд тлеуін баса компания кепілдікке алан артышылыты акция.
Кепілдік чек – клиентке банк берген чек.
Клиринг палатасы – биржалы мміле бойынша есеп айырысатын жне оны орындалуын баылайтын йым. Есеп айырысанда зара талаптарды ескеру принципі олданылады.
Комиссионер – сауда келісімін сыйаы шін жасайтын жа.
Комиссиялы операциялар – бір жа екінші жаа з атынан, біра комитетті есебінен сауда– сатты жасауды тапсыратын комиссиялы операция.
Комиссиялы вексель– вексель стаушыдан инкассоа абылданан вексель.
Комитент – шарттаы баса жаа сыйаы шін–тауарлармен, вексельдермен, шетел валютасымен, акциялармен, облигациялармен бір немесе бірнеше келісім жасауды тапсыратын жа.
Коммуналды облигациялар – жер участкелерін иемденуші коммуналдарды, несие бойынша зіні бкіл млкімен жауап беретін арыз міндеттемелері.
Конверсия – баалы ааздарды бір типін сол компания шыаран баалы ааздарды баса бір типіне айырбастау.
Конвертацияланатын баалы ааз – иесіні тілегі бойынша баса активтерге айырбасталу ммкіндігі бар баалы ааз, мысалы, белгілі бір наты млшердегі жай акциялара.
Контракт – ауызша немесе жазбаша келісім, ол бойынша келісуші жатарды бірі екіншісі шін белгілі бір шартпен жне белгіленген мерзімде лдебір нрсе істеуге міндеттенеді.
Контрброкер – ммілені екінші жаында тран брокер. Егер брокер сатып алушыны укілі ретінде болса, онда сатушы брокер контрброкер болып саналады.
Концессия (шарт) – андеррайтингік синдикат мшесіні дара саудадаы баасымен салыстыранда баалы ааздарды баасын кемітуі. Мысалы, номиналы бойынша 1000000 облигацияа 95000 рубль тлеген синдикат мшесі концессия ретінде 5000 рубль алады.
Корреспондет – нарыа баса фирманы ызметін, тапсырмасын немі орындайтын банк, аржылы брокер немесе баса компания.
Крсетілген н – баалы ааздарды шааранда оны бет жаында крсетілген н.
Кумулятивтік акция – артышылыты бар акция, оны иесіне корпорация зіні нашар аржы жадайына байланысты дивиденд тлей алмаандытан бірнеше жылдан кейін жинап тлеуі ммкін.
Кумулятивті дауыс беру – акционерлерді жалпы жиналысында дауыс беру, ол акционерді біратар мселелер бойынша бір дауыспен емес, баса мселелер бойынша дауыс беруден бас тарту есебінен жинаталан бірнеше дауыспен дауыс беруіне ммкіндік туызады. са акционерлерді ытарын орау шін олданылады.
Купон – баалы ааздарды– облигацияны немесе акцияны жыртылып алынатын блігі, ол процент немесе дивиденд алатын кезде иып алынып, олхат орнына беріледі.
Купюра – белгіленген н, ол ааз ашаларда, банкноталарда, облигацияларда жне баса баалы ааздарда крсетіледі, сондай–а сол ашаны, банкнотаны, баалы аазды немесе облигацияны зі.
Курс туекелі – валюталарды нарыты ныны ауытуынан туындайтын ауіп.
азынашылы акция – эмитент компанияны шыаран жне одан кейін айта сатып алан акциялары.
азынашылы эмиссия– айналыма азынашылы билеттер мен мемлекеттік баалы ааздарды шыару. Оны бюджет тапшылыын толтыру масатында аржы мекемесі немесе баса да мемлекеттік аржы органдары жзеге асырады.
азынашылы бондар – орта жне за мерзімді мемлекеттік міндеттемелер трі, детте талап етушіге 5 жылдан 25 жыла дейінгі мерзімге шыарылады, нарыты мемлекеттік баалы ааз болып табылады.
арама –арсы талаптарды есепке алу – екі немесе бірнеше зады йымдар мен жеке адамдарды зара тлем міндеттемелерін те сома млшерінде теуі.
арызды баалы ааздар – тленуі ажет болатын арыз ретінде шыарылан баалы ааздар. арызды баалы ааздар трлері: облигациялар, депозиттік сертификаттар, коммерциялы ааздар, амтамасыз етілмеген арыз міндеттемелері.
аржы туекелі – егер арыза алан аражатты млшері е кп ммкін дегейден асып кетсе, онда компания акционерлеріні дивиденд ала алмау аупі туады.
ораныс ескертпе– келісімге орындау барысында оны бастапы шарттарын трлі ауіптерден орау шін згерту ммкіндігін арастыратын контракт немесе келісім.
арыз капиталыны нарыы – несиеге берілген аша капиталына мміле жасалатын нары. Бл нарыта капитала тскен сраныс пен сыныс жинаталады. Несие капиталыны нарыы, негізінен, негізгі капитал озалысын амтамасыз ететін аша нарыын амтиды. Аша нарыы ипотека нарыы (озалмайтын млік нарыы) жне аржы нарыы (баалы ааздар нарыы) болып табылады.
осымша дивиденд – компанияны жай дивидендке осымша тлейтін баалы ааз немесе олма–ол аша тріндегі дивиденді.
олма–ол жасалатын мміле – ор биржасында мміле, онда баалы ааздарды беру мміле жасалан кн болуы ажет.
азынашылы ноталар– 1. аржы министрлігі немесе арнаулы мемлекеттік аржы органдары азынашылы эмиссия ретінде шыаратын ааз ашаны трі; 2. Орта мерзімді мемлекеттік міндеттемелер тріні бірі, талап етушіге шыарылады. Нарыты мемлекеттік баалы ааздар тріні бірі.
азынашылы міндеттемелер – з иесі бюджетке аша осанын куландыратын жне азынашылы міндеттемені иемденуді бкіл мерзімі ішінде белгіленген табыс алу ыын беретін мемлекеттік баалы ааз.
азынашылы вексель – мемлекетті ыса мерзімді міндеттемелеріні бір трі. детте, талап етушіге 3, 6 жне 12 ай мерзімге шыарылады; проценттік купондары болмайды.
азынашылы– аржы министрлігі немесе зіне мемлекеттік бюджет жобасын зірлеу мен оны атару, мемлекеттік арызды басару, сондай–а мемлекеттік баалы ааздар шыару міндеті жктелген арнаулы мемлекеттік орган.
осымша баа – 1. Баалы ааздарды нарыты баамыны суіне байланысты баалы ааздарды нын дилерді жоарылатуы. 2. Нарыты рушы сынан баалы аазды баамымен дара сатып алушыа дилерді сол баалы ааза сынан баамыны айырмасы.
Л
Лаж– аша белгілеріні, вексельдерді жне баса да баалы ааздарды нарыты баамыны здеріні белгіленген нынан артуы жаына арай ауытуы.
Левередж– сырттан арыза алан аражатты, оны ішінде шыарылан облигацияларды, акционерлерді з капиталына атынасы.
Лимит – шама, шектеу, лде–бір нрсені шекті млшері, шекті нормасы.
Лимиттік баа – лимит туралы бйрыты инвестормен келісілген баа. Сатып алуа арналан лимиттік бйрыта лимиттік баа инвестор тлеуге дайын е жоары баа, ал сатуа арналан бйрыта лимиттік баа инвестор баалы ааздарды сатуа ммкіндігі бар е тменгі баа крсетіледі.
Листинг – эмитенттерді аржылы жадайын тексергеннен кейін оларды баалы ааздарын биржадаы саудаа тсіретін рсат.
Лицензия – рсат, зады жне жеке тлалара баалы ааздар нарыында операция жргізуге беріледі.
Локо – шетел валюталарын немесе баалы ааздарды сатып алу–сату жніндегі келісім, ол бойынша есеп айырысу келісім жасалан биржада олма–ол ашамен жргізіледі.
М
Маклер– ор, тауар жне валюта биржаларында келісім жасау кезіндегі делдал.
Маманданан инвестициялы орлар – бір сала немесе белгілі бір географиялы айма копорацияларыны жай акцияларын сатып алуа негізделген орлар.
Маржа – 1. Баалы ааздар сатып аланда осуа тиесілі аржы млшері. 2. Брокерлік фирмадаы клиентті шотында тіркелген баалы ааздарды нарыты нымен оан алан арыз млшеріні арасындаы айырмашылыы.
Млімдеме– белгілі бір тауарды алуа, ызмет крсетуге ниет білдіру. детте жазбаша хатталып, мдделі жа сол млімдемені орындалуын амтамасыз ететін жаа жіберіледі.
Маман – баалы ааздарды белгілі бір трімен сауда жасайтын сауда–саттыа атысушы адам.
Мліктік дивиденд – эмитент–фирманы акционерлерге материалды меншікті бір блігі трінде тлейтін дивиденді. Мысалы, фирма зі шыаратын німді немесе баса компанияны осы фирма иемденуіндегі акцяиларды дивиденд ретінде тлеуі ммкін.
Мерзімі бітетін кн – мерзімді шарт бойынша тлемді немесе жеткізілімді орындайтын кн. Облигацияны тейтін соы кн.
Мміле –баалы ааздарды бір адамны екінші адама сатуы немесе сатып алуы.
Маржамен жасалатын мміле – брокерлік фирманы есепшотындаы ашаа баалы ааздарды сатып алу жне сату.
Мерзімдік мміле – мміле, ол бойынша баалы ааздарды беру белгілі бір мерзім ткеннен кейін болады.
Муниципалды (жергілікті) облигация – алалы кіметті шыаран арыз міндеттемесі. Бндай облигациялар бойынша тленетін процентке салы салынбайды.
Муниципалды облигация– жергілікті билік органдары шыаран облигация. Мндай облигацилара тленетін процентті кзі – жергілікті бюджетке тсетін пайдаа немесе табыса салынатын салы.
Н
Нарзылы – зады трде длелдеп вексель акцептін тлеуден бас тарту; наразылы білдірілген вексель есепке алынбайды жне амтамасыз етілмейді.