Таырып. Туынды баалы ааздар

Масаты:

азіргі нарыты жадайдаы биржа инфрарылымын талдау, биржа ісін реттеу жне за актілерімен реттелетін биржалцы нарыты зерттеу

 

Лекция жоспары:

1. Биржа жне биржалы инфрарылым йымдары

2. Биржа ісін реттеу

 

Таырыпты негізгі ымы:

Биржа жне биржалы инфрарылым йымдары. азіргі нарыты экономикада биржаны маызы артуда, ол баа белгілеу институты жне биржалы сауданы йымдастырушы деген кзарас алыптасан. Оан длел ор биржасыны атаратын ызметі. Ол – баалы ааздар нарыын йымдастырушы, яни азаматты-ыты ммілеге келіп, баалы ааздармен сауда жасауа ммкіндік беретін йым. азастан Республикасыны «Баалы ааздар туралы» Заында крсетілгендей ор биржасы коммерциялы емес йым.

Сауданы йымдастырушыа тмендегідей талаптар ойылады:

· оны алыптасан сауда жйесі болуы керек: есептегіш ралдар,

бадарлама, телекоммуникациялы ралдар жне баса жабдытар

туралы мліметтер, баалы ааздарды сатып алу-сату шартын жасау жне оны орындау шін ажетті апараттар;

· баалы ааздарды сатып алу-сату шарты бойынша есеп айырысу жйесін йымдастыру; мндай жйені йымдастырушы з алдына йым руы ммкін, немесе бл ызметті аржы нарыы жне аржы йымдарын реттеу жне адаалау Агенттігіні берген лицензиясы бар маманданан йым шарт бойынша орындауы ммкін;

· Агенттікпен келісіп бекітілген сауданы йымдастыру ережесі, оны орындауа кмектесетін ішкі операциялы процедуралар, сондай-а листинг жне делистинг жргізу ережесі болуы керек;

· з капиталы болуы керек;

· сауданы йымдастырушыны белгіленген млшерден кем емес мшелері болуы керек;

· з кілетті мшелеріні реестрін жргізу керек.

Сауданы йымдастырушыларды жылына бір реттен кем емес сырты аудитпен тексеріп отыру керек.

Биржадан баса сауданы йымдастыратын, оны здіксіз ызметін амтамасыз етіп отыратын биржалы инфрарылым ажет. Оан: депозитарийлер, тіркеушілер, клирингтік (есеп айырысу) палаталары, апаратты агенттіктер жне биржалы ойма жатады. Енді осы инфрарылымдарды таратып айталы.

Депозитарий -ол баалы ааздар нарыыны аржы ралдарымен ммілерді тіркеуді, депоненттерді (оларды клиенттеріні) аржы ралдары бойынша ытарын есепке алу мен растауды, оларды сатауды, сондай-а тиісті лицензиясы болан кезде баалы ааздарды стаушылар тізімін жргізуді жзеге асыратын ксіби атысушы ыты тла, йым. Ол баалы ааздардан туындайтын ытарды тіркеу жне эмитент пен инвестор арасында делдалды ызметтерді атарады.

Депозитарийді болуы е алдымен зі ызмет крсететін биржа ммілелеріні орындалуын жеделдетеді.

Тіркеуші – баалы ааздар нарыыны баалы ааздарды стаушыларды тізімін алыптастыруды, сатауды жне жргізуді жзеге асыратын ксіби атысушысы.

Есеп айырысу-клирингтік йым – ол елді орталы банкі берген лицензиясы бойынша ор биржаларында барлы есеп айырысу операцияларын орындайтын зады тла. Есеп айырысу-клирингтік йым ор биржасымен атар тауар жне фьючерстік нарытара да ызмет крсетеді.

Есеп айырысу-клирингтік йымдар тек лтты ана емес, сондай-а халыаралы, ал болашата лемдік болып йымдасуы ммкін. Мндай згерістер лтты биржалы нарытарды интернационалдануын крсетеді.

Есеп айырысу-клирингтік йым – ол коммерциялы йым, оны масаты – пайда табу. Жарылы оры мшелеріні жарнасынан ралады. Оны табысыны кздері:

· ммілені тіркегені шін аы;

· апарат сатудан тскен табыс;

· йым аражатын айналыса тсіруден тскен табыс;

· есеп айырысу технологиясын сатудан, бадарламалы амтамасыз етуден жне т.с.с. ызметтен тскен табыс.

Есеп айырысу-клирингтік йым туынды баалы ааздарды, яни фьючерстік шарттарды жне биржалы опциондарды сатуда негізгі орын алады.

 

Биржа ісін реттеу.Биржа ісін реттеу немесе биржалы нарыты ретеу деген оамны кілетті йымыны биржаа атысушыларды жмысы мен оларды арасындаы операцияларды жргізу тртібі.

Биржаны сырттан да, сондай- а іштен де реттеуге болады. Ішкі реттеу деп зіні нормативті жаттарын, атап айтанда, жары, ережелер жне биржаны зіні, блімшелеріні жне ызметкерлеріні ызметін анытайтын баса да, ішкі нормативті жаттарын орындауын айтады. Ал сырттан реттеу деп биржа з ызметінде мемлекеттік актілерді, баса йымдарды актілерін жне халыаралы келісімдерді орындауын айтады.

Биржа ісін реттеуді мынадай кілетті йымдар немесе органдар атарады:

1) мемлекеттік органдар;

2) баалы ааздар нарыына ксіби атысушылар немесе нарыты зін-зі реттеушілер;

3) оамды реттеу, яни мемлекетті кейбір реттеу ызметтеріні іске асуыны алы шарты – оамды пікірді ескергендігі.

Биржалы нарыты реттеуді міндеттері:

Біріншіден, биржалы нарытаы тртіпті адаалау, биржаа атысушылар шін жмыс істеуге барлы жадайларды тудыру.

Екіншіден, биржаа атысушыларды кейбір теріс ниеттілер-

 

 

дебиеттер:

1. азастан Республикасындаы баалы ааздар нарыы бойынша нормативті-занамалы актілер жинаы. 2 томды -1997, 1999 жж.

2.Карагусов Ф.С. и др. Операции с ценнами бумагами в Республике Казахстан. Алматы – 1995 ж., 220 бет

3.Ануарбеков, Шарипбаев А.А. Справочник по ценнам бумагам в Республике Казахстан. Алматы – 1995 ж.

4.Кулекеев Ж.А., Джексекбаева Л.Н. Государственные ценные бумаги в экономике Казахстана/ учебное пособие. Алматы – 1996ж.

5.Шалгимбаева Г.Н. Рынок ценных бумаг: механизм государственного регулирования. Алматы – 1996 ж.

6.«азастан Республикасыны аржы секторын дамытуды 2007-2011 жылдара арналан тжырымдамасы туралы» азастан Республикасы кіметіні 2006 жылы 25 желтосандаы № 1284 аулысы

Теориялы білімдерді баылау сратары:

1.Биржа ымы.

2.Биржа ымыны рамдас элементтері.

3.Биржалы сауданы ерекшеліктері.

4.Биража дамуыны негізгі кезедері

 

СОЖ на арналан тапсырма:

1. Халыаралы жне лтты биржалара тн негізгі белгілерді крсетііз.

2. Биржалы сауданы йымдастырушыа ойылатын талаптар.

3. азастанда биржаны ызметін мемлекеттік реттеу органдары.