Фольклорлы практика
С.Бйішев атындаы Атбе университеті Педогогика жне жаратылыстану факультетіні 1 курс студенті _____________________
Кні, айы, жылы _______________________
Практиканы тетін жері (облыс, аудан, ауыл крсетіледі): __________
______________________________________________________________
Топ мшесі (жинаушыны аты-жні): ____________________________ Мраата абылдап алан адамны аты-жні: ____________________
2. Дптерді ішкі беттеріне номер ойылып, жиналан материалдар жанрлы тр бойынша жазылады. р мтінні ылыми жаты /паспорты/ толы саталуы тиіс.Дптер соында фото-суреттер мен таспаа жазылан материалдара ысаша сипаттама берілуі керек.
3. Кнделік дптер. Жинаушы р кн сайын жмыс соында кнделік жазып отырады. Мнда кнделік істелген жмысты е мнді, ызыты кездері крсетіледі. Алыс ауылды трмыс-тіршілік ерекшелігі, этнографиялы салты амтылады. Жергілікті жер крініс, халы, нерлері туралы мліметтер де ескеріледі. Ай-кн, жрген жерлері, анша адам, крсетіліп, одан со істелген жмыс жазылып отырады.
Жиналан фольклор шыармаларыны ылыми деректемесі
1. Жазып алан айы мен кні, жылы;
2. Орындаушы кім? Аын, жыршы, кйші, нші, термеші, ертекші т.б.;
3. Шыарманы жанрлы трлері: жыр, ле, ертегі, жмба, маал-мтел,
шешендік сз, аыз-гіме, айтыс т.б.;
4. Орындаушы музыкалы аспап пен сйемелдеп айтты ма, лде ешандай
аспапсыз айтты ма, мны да жазан жн;
5. Жазып алан шыарманы ер адам орындады ма, лде йел адам ба?
6. Шыарманы орындалуы андай жерде тті? йде, клубта, далада немесе
тойда, оната ма бл туралы млімет берілуі керек;
7. Шыарманы кім, ашан шыаран, лде брыннан айтылып келе ме?
8. Шыарма халыа кеінен тараан ба, лде авторды зі ана орындап
жрме?
9. Айтушы шыарманы баса варианттарын біле ме? Егер де басада
нсалары болса оларды да жазып алу керек;
10. Шыарманы тыдаушылар алай абылдайды?
11. Егер мтінні ні болса нотаа немесе таспаа тсіру ажет.
12. Шыарманы орындаушы фотосуретке тсірілсін.
13. айсы экспедиция ашан жазып алан, экспедиция жетекшісі мен жазып
алушыны аты-жні, крсетілуі ажет.
14. Орындаушыны айтып берген шыармаларыны атар саны.
Ауыз дебиетін орындаушы жайында млімет
1. Орындаушыны аты-жні
2. лты
3. ай жылы туан, жасы нешеде ?
4. ай жерде туылан немесе азір мір сріп жатан жерге ай кезде
ауысып келген?
5. Мамандыы, ксібі не?
6. Мекен-жайы толы жазылуы керек.
7. Орындаушыны білім дрежесі жне отбасы туралы млімет.
8. Аынды, ншілік, леші-термеші, кйшілік нері зіні ата-бабасында,
жаын рпатарында болан ба?
9. Орындаушы фольклорды ай жаын натады, айсысын кбірек
натады?
10. Орындаушыны даусы андай, кімге еліктеп орындайды.
11. Халы поэзиясын орындаушы андай музыкалы аспап арылы
сймелдейді?
12. Фольклор лгілерін айтушы шыарманы орындаанда ана тсінік беріп,
шыарманы дниеге келуі жайлы, оны ерекшелігі туралы тсінік
беріп отыра ма?
13. Орындаушыны ел арасында шкірті барма? Бар болса, аты-жні,
мекен-жайы крсетілуі ажет.
14. Орындаушы араб, латын жазуларын біле ме, андай кітаптар оыан?
15. Брын кімдер, ашан, андай шыармалар жазып кеткен?
16. Орындаушы аын, жыршы, жырау, халы таланттары жиындара атыса
ма, айтыстардан кімдермен кездескен? Нешінші орын алан?
17. Орындаушы жайлы деректеме ай жылы, ай ауылды, ай кні, андай
жерде жазылып алынан?
18. Деректемені толытырып, жазып алан кім, зіні аты-жнін,
мамандыын крсетуі ажет.
Фольклор жанрларын бліп жинауды діс-тсілдері
Трмыс салт жырларын жазу. Бл топтаы шыармаларды бірнеше трі бар: ебек-ксіп,трт-тлік, йлену салт, м-шер жне наным-сенімге байланысты шыармалар. Аталан шыармалар халыты дет-рып салтымен байланысты орындалатынын ескеру ажет. Трмыс салт ледерін жазанда, уелі сол дет-рып, салтты азіргі жадайы алай, брыны салттан айырмашылыы бар ма? йленуге, бала туанда жне баса р трлі жадайлара байланысты ткізілетін той-томалатар андай екенін аара отырып, осында салт ледері айтыла ма жне андай мазмнда айтылады?
Ертегі, аыздарды жазу
Ертегі жазанда оны да халы арасына е кп тараан нсасын жне оны бзбай, те жасы, шебер орындайтын ертекшілерден жазып алан дрыс. Тыдаанда жне жазып отыранда ертегіні ішінде лемен айтылатын жерлері бар ма, болса алай айтылады жне ондай жерлерін айрыша белгілеп отыру ажет. Егер ертекші айрыша талантты орындаушы болса, оны барлы имылын, дауыс згерісін алдырмай жазып отыру ажет. Бл ертегіні алай орындалатынын жне айтылу ерекшелігін байауа ммкіндік береді.
Ертегіні жазанда оны мтінін жазып ана оймай, онда сз болан оиа, адам, табиат былыстары жайында айтушы мен тыдаушы пікірі жайында, жергілікті тарихи оиалар негізінде пайда болан аыздар, сол жерді тарихын, ткен мірін зерттеуге алашы тірек болады. Сондытан жер, су тарихи адамдара байланысты /олбасшылар, батырлар, шешендер т.б./ аыздар мен клдіргі сздер де жиналуы ажет. р жинаушы аыз-гімесіні зіндік ерекшелігін ескеріп отырсын. р ортада аты кп аталып, сздерді ауыздан-ауыза кшіп жиі айтып жретін мысылшы, зілой, тапыр адамдар болады. Оларды да айтандары жазылуы тиіс.
Эпикалы жыр дастандарды жазу
Алдымен материал жинайтын жерде /аудан, ауыл/ андай эпикалы жыр кеінен тараан екенін анытаан жн. Сонан со эпосты шыарманы кп білетін аын, жыршы, жырауды репертуарында не бар екенін анытап, жазып алу ажет. Орындаушы халы таланттары кпшілік алдында алай жырлайтынына жинаушы кбірек назар аударып, баылап отыруы ажет. Жыршы андай жадайа байланысты жырлайды /мереке, той-томала, шілдехана, оната т.б./. Жыр алдында халыа айтар кіріспе тсінік сзі бар ма? Тыдаушылар алай абылдады, андай жырды кбірек орындайды, кітаптан немесе ел аузынан йренген бе? Осы секілді деректер тгел амтылуы тиіс.
Егер жырды айтушы белгілі аын, жыршы болса, онда бл шыарманы кімнен, ашан йренген, ай кезден бері жырлап келе жатанына назар аударылсын.
рбір эпикалы шыарманы жазып аланда орындаушыдан жырды ішінде гіме болатын оиалар, жерді, кісіні аттары туралы білетін мліметтеріні брі сралып жазылса, ылым шін кп пайда болма. Халы арасында осы жырларды бас кейіпкерлері туралы ыса-ыса аыз-гімелер тараан болса, соны брі ескерілсін. Жыр-дастандарды жазып алып отыранда ай жерде кп жырланатынын байап, сол жерді жарафиялы территориясы да ескеріліп жазылсын.
Айтысты жазу
Айтыс жанрын жазып алуды е мнді кезеі айтыс тіп жатан кезде жазылса жасы. Ал егерде айтыс брын болан болса, айтыса атысан аындардан жазан жн. Алайда айтысушы дынны бірі дйнеден тіп кетсе, екі аынны сзін де екінші аыннан жазан жасы. Егер айтыса атысан екі аында айтыс болан болса, сол айтысты кзімен кріп, лаымен естіген халы нерпаздарыны аузынан жазылса жасы болады.
Аын /не орындаушы/ суырып салып шабытпен дйтып орындаса дрыс жне тез жазып алу шін техникалы ралдарды пайдалану ажет. Айтысты магнитофон арылы жазу тиімді, сапалы болып есептелінеді. Аындарды айтысып отыран крінісін фото суретке, ыса метражды киноа тсірсе те маызды дерек болады. Айтысты тек ана белгілі аын, айтыс шеберлерінен жазып алу керек дейтін бір жаты стірт пікір болмауы керек, ел ішінде кеінен тараан айтыс трлеріні брін де жазып алуа болады. Белгілі бір аймата ткен айтысты сол жерді халыны трмысына аншалыты рлі боланын анытай отырса арты болмайды.
Сонымен, тйіндей келгенде, фольклор лгілерін жинауда, жазып аланда, оан тзету жасауа, згертуге рсат етілмейді. Басаша айтанда, редакциялауа болмайды. Айтушы алай айтты, сол алпында жазыланы жн. Жазып отыранда жергілікті тіл ерекшелігі /говор, диалек т.б./ ескеріліп отыруы ажет.
Фольклорлы практика кезінде жиналан материалдар е соында реттеліп, кафедраа тапсырылуы ажет. рі студентті жазан ысаша есебі оса тіркеледі.