Оу іс-рекетіні мотивтері жне оны алыптасуы

Жоспар:

1. Мотивация жне мотив туралы тсінік.

2. Мотивтер жйесі.

3. Кіші мектеп оушысыны оу мотивтеріндегі бааны орны.

4. Кіші мектеп оушысыны оу-танымды мотивтері.

1.Кіші мектеп жасында жетекші іс-рекет – оу іс-

рекеті болып табылады. Бл рдісте бала адамзат мдениетіні жетістіктерін, алдыы рпа жинатаан білімдер мен біліктерді мегереді. Адамзат тжірибесін бала ойында, ересектермен жне рдастарымен арым-атынас, ебек сияты зге де іс-рекет трлерінде игереді. Біра тек оу іс-рекетінде ана ол ерекше сипата жне мазмна ие болады. Оу іс-рекетінде «бала малімні жетекшілігімен оамды сананы, яни ылымны нерді, адамгершілікті, ыты дамыан формаларыны мазмнын мегереді. Сонымен атар, оларды талаптарына сйкес рекет етуді йренеді.

Мектептегі оуа кшкенде бала мегеретін пн білімдер болып табылады. Олар е алдымен, оу іс-рекетіні дамытушы сипатын анытайды.

Алайда баланы оудаы жне сонымен атар трбиедегі де табыстары мотивациялара тікелей байланысты. Мотивация – бл білімдерді мегеруге, біліктер мен дадыларды алыптастыруа, наты тлалы асиеттерді жинатауа итермелейтін мнді жне рекетті ниеттер жйесі. ажетті мотивация, яни ниеттер жйесі болмаса, ол здігінен зіні психологиялы дамуын іске асыратын (ілестіретін) оу рекетіне де, арым-атынаса да енбейді.

Мотив – бл рекетке итермелейтін кш (трткі), себеп. Бізді жадайымызда оушыны белгілі бір іс-рекетті орындауа итермелейтін трткі. Іс-рекетті мотивін іс-рекет масатынан ажырата білу керек.

Масат – іс-рекетті белгілі жне саналы ынылан нтижесі. Масаттар детте, педагога да, оушыа да аны тсінікті. Масаттар сабата те аны формада ойылады (немесе ойылуы тиіс). Ал оушыны іс-рекет мотивтері малімге, тіпті баланы зіне де рашан да тсінікті емес.

Іс-рекет мотивіне байланысты, масат трлі мнге ие болады. Мысалы, бала есеп шыарып отыр. Масат – шешімді табу. Осы жадайда мотивтер млдем ртрлі болуы ммкін: 1) есепті шешуді йрену; 2) малімді уанту; 3) ата-анасын риза ету шін жасы баа алу. Барлы жадайда мотивтерді згеруімен іс-рекетті мні де згеріп отырады.

Мотивтер оу іс-рекетіні сипатына, баланы оуа атынасына шешуші ыпал етеді. Егер, мысалы, бала нашар баа мен жаза алмау шін оыса, ол немі ширыу стінде жмыс жасайды да, оны оуы уаныш пен анааттанудан жрдай болады.

2.Кіші мектеп оушысыны оу іс-рекеті крделі рі

кпдегейлі мотивтер жйесімен реттеліп отырады (Л.И.Божович,1968, Маркова А.К.,1983, Матюхина М.В.,1984 т.б.). Олар жетекші жне осалы деп блінеді. Сонымен, мотивтер тмендегідей болып блінеді:

1. Оу іс-рекетіні тікелей нтижесімен байланысты

оу-танымды мотивтер.

а) оу мазмнымен байланысты мотивтер (оу жаа фактілерді білуге, білімдерді, рекет тсілдерін мегеруге, былыстарды мнін тере тсінуге итермелейді).

) оу рдісімен байланысты мотивтер (оу зияттылы белсенділікке мтылуа, ойлануа ажеттілікке, сабата пайымдауа, иын міндеттерді шешудегі бгеттерді жеуге итермелейді).

2. Оу іс-рекетіні зінен тыс жататын, оуды жанама нтижесімен байланысты мотивтер.

а) ке леуметтік мотивтер:

- оам, сынып, малім алдындаы борыш пен жауапкершілік мотивтері;

- зін-зі анытау (болаша шін білімні маызын тсіну, болаша жмыса дайындалу тілегі т.б.) мотивтері;

- зін-зі жетіліру (оу нтижесінде даму) мотивтері.

) тар жеке тлалы мотивтер:

- сттілік мотивтері (малім, ата-ана, сыныптастары тарапынан олдау алуа мтылу,

жасы баа алуа тілек);

- жоары (престижный) мотивтер (алдыы оушылар атарында болу, достарыны арасында беделді орынды иемдену).

3. Жаымсыз мотивтер (жасы оымаса малімдер,

ата-аналар, сыныптастар тарапынан туатын келесіздіктерден ашу).

Кіші мектеп оушысыны оу рдісінде бл мотивтер

тобыны андай орынды алатынын білу керек. Зерттеулер бірінші орынды - ке леуметтік мотивтер, екінші орынды – тар жеке тлалы мотивтер алатынын крсеткен.

Мектепке жаа келген балаларда оушыны ішкі бадарын бейнелейтін, айналадаыларды арасында жеке жадайа ие болу, оамды маызды іс-рекет атаруа деген ажеттілігімен байланысты ке леуметтік моивтер басым болады. Алашы кезеде бл мотивтер кейбір танымды ызыушылытармен йлесіп, баланы оу іс-рекетін мегеруін, оан ызыушылыын сатауды амтамасыз етеді.

Біра зерттеулер кіші мектеп оушыларыны бгінгі кнмен ана мір сретінін крсетті. Сондытан оу рдісін оушылар здеріні ала жылжыанын, білімдермен арулананын, білмегеннен білгенге ткендерін «кретіндей» етіп ру керек.

Ал бл оушы зіне зіні нені білетіні, ал нені білмейтіні, лі нені йренуі керектігі туралы есеп бергенде ана ммкін болады. Осымен байланысты сабата таяудаы жне болашатаы масатты айын ою бастапы мнге ие.

Кіші мектеп оушысы саналы алыптасан ниетіні негізінде зіні мінез-лын басара алады. Мндай ниеттерді рлі оуа ызыушылы болмай, ал материал иын болан жадайда ерекше айын крінеді. Біра кіші мектеп оушысыны ниеті де зінен зі алыптаспайды. Ниет пайда болу шін малім мотивтендірілген масатты оя біліп, оушы оны абылдай білуі керек. Ал егер оушы масатты абылдамаса, онда іс-рекет мотиві ретінде ниет те пайда болмайды.

Масат ниетке айналу шін, оушылар тек масатты оюа ана емес, тапсырманы айталау, мазмнына ойлану, орындау жоспарын белгілеу сияты, оан жетуді шарттарын талдауа, талылауа да атысуы керек. Сондытан оу іс-рекетіні масатын арнайы басару, кіші мектеп оушысыны алдына масат ойанда, наты талаптарды орындау ажет.

Біріншіден, масат аны жне наты, сондай-а клемі ата белгіленген болуы керек.

Екіншіден, жоарыда айтыландай, масатты оушы абылдауы керек, ол масатпен іштей келісуі керек.

3.І-ІІ сыныптардаы балаларды брі бірдей бааны

рлі мен мнін тсіне бермейді. Кейбір кіші мектеп оушылары ана баа мен білімні арасында тікелей байланыс орната алады. Кп жадайда, балалар, баа оларды зін немесе ата-аналарын майтатынын айтады. Барлы балалар бааны маынасын тсінбесе де, оларды кпшілігі тапсырманы баа шін орындаылары келеді. Мотивтермен бетпе-бет келгенде, яни балалара тадау берілген кезде – есепті баа шін шешу немесе аыл-ой белсенділігін, пайымдауды талап ететін есепті шешуді тадау сыныланда, І-сынып оушыларыны кбі бааа арналан есепті тадайды.

Баа оушы білімін баалауды ана емес, оны тласы туралы пікірді де білдіреді. Сондытан балалар бааа білім шін емес, зіні беделі мен оамды жадайын сатау жне ктеру шін тырысады.

Кіші мектеп оушысы з іс-рекетіні нтижесін жоары баалауа бейім. Ш.А.Амонашвилиді мліметтері бойынша, «бестіктен» баса трлі баа алан кіші мектеп оушыларыны 78% йге кілі толмай айтады. Олар здері нерлым жоары бааа лайы, ал малімдер оны тмендетті деп есептейді. Кейбір оушылар стсіздіктерге еті йреніп, біртіндеп з кштеріне сенімі жойылады, алан бааларына млдем немрайды арайды.

Кіші мектеп оушылары здері бааны маызын тсінген-тсінбегеніне арамай, оан лкен мн береді. Сондытан, малімні бааны маызын немі крсетіп отыруы маызды. Кіші мектеп оушысыны бааны зі туралы оамды пікірді крсеткіші (Асар жасы бала, йткені жасы оиды, Самат жаман бала – ол жаман оиды) емес, зіні білімдері мен біліктеріні крсеткіші ретінде арастыруларына ол жеткізу керек. Мны брі малімні ерекше назар аударуын талап етеді. йткені баа мотивациясы тланы жаымсыз, эгоистік (з басын кйіттеу) сипаттарыны алыптасуын зінде жасыруы ммкін.

4. Танымды ызыушылы – бл тланы ішкі кйі, ол оушы іс-рекетіні баыты мен оуа атынасын анытайды.

Кіші мектеп оушысыны танымды ызыушылыыны елеулі ерекшелігі, детте, ызытылыпен себептеледі. Олар шін ойын сттері кп, эмоция тудыратын материалдара бай сабатар тартымды болып келеді. Біра эксперименттік оыту жадайында рекет тсіліні зін игеруге ызыушылы те аны крінеді. Бл шін былысты барысына, маынасына, мніне балаларды зейінін арнайы аудару керек.

«ызыушылы» пен «ызытылы» ымдарын ажырата білу керек. «ызытылы» - затты, рекетті сырттай тартымдылыы немесе оны тиімді, серлі крсете, сына білу. азатылы кз тартатын крнекі ралдармен, серлі безендірулермен, тосын тжірибелермен, ызыты блшектермен аныталады. Нтижесінде эмоциялы абылдау орын алып, жааны білу, яни сзді шын мнінде танымды ызыушылы болмайды. Біра, бл сабата ызытылы млдем керек емес деген сз емес. Ол танымды ызыушылыты алыптастыруды алашы кезеінде маызды рл атарады. Шын мніндегі танымды ызыушылытар баланы андай да бір наты, жеке нтижені жй алуа тырысуынан емес, осындай типтегі барлы нтижені алуды жалпы амалын табуа тырысуынан байалады.

Бдан баса оу пндеріне ызыушылы оушыларды наты оу пні мазмныны ерекшелігін блу ммкіндігіне байланысты. Эксперименттік оытуда бала оу пніні зіне тн ерекшелігін ерте кре бастайды. Мысалы, ІІ-сыныпты оушысы былай деп жазады: «Сз – блшектерге блінетіндігімен ызы. Жалау мен жрна сзді згертеді. Тбір – бл сзді басты маынасы. Онсыз сз болмайды. Жалау септіктерде сзді трленуін білдіреді. Сз те у болады, ол есітуде бірдей болады да, егер орфограмманы тексерсе, екі трлі сз болып шыады». Оылып отыран пнні мнін блай тере тсіну танымды ызыушылыты алыптасанын длелдейді.

Кіші мектеп оушыларымен жмыста танымды ызыушылы пен андай да бір іс-рекетке ызыушылыты ажырату керек. І-сынып оушылары мектепке уана барады, сабата жмыса з ынтасымен кіріседі, оуды, жазуды, сурет салуды, мсіндеуді жасы креді. Бл жадайда тек бір ана эмоциялы компонентті круге болады. Мнда танымды ызыушылы туралы айтуа болмайды. Белгілі бір нрсе неге басаша емес, дл осылай тсініледі, бл есепті андай амалмен дрысыра шешуге болады дегендер оушыны ызытырмайды. Сондытан бл жерде іс-рекетке деген сйіспеншілік – танымды ызыушылыты алышарты орын алады. Оу рдісін процеске, шешу амалына ызыушылы теорияа, білімдер негізіне ызыушылыа айналатындай етіп йымдастыру ажет. Бан тек бір тсіл арылы – саба барысында кіші мектеп оушыларыны зияттылы белсенділігін тудыру арылы ол жеткізуге болады.

Егер оыту зияттылы іс-рекет шін ажетті кш жмсауды тудырмаса, оу іс-рекетіне ызыушылы тмендеп кетеді. Сондытан оушыны есте сатауына емес, оны ойлауына кш тсіру керек. Осы ана оушыны бкіл мірінде оуа ызыушылыын сатайды.

Баылау сратары:

1. Мотивация жне мотив дегеніміз не?

2. Оу іс-рекетіні жетекші жне осалы мотивтері.

3. Мектепке жаа келген балалардаы басым мотивтер.

4. Оушыны з оуын ынуына малімні ыпалы.

5. Кіші мектеп оушылар шін бааны рлі мен мні.

6. Кіші мектеп оушысыны танымды ызыушылыы

мен «ызытылы» мселесі

7.Оыту рдісінде кіші мектеп оушыларыны

зияттылы белсенділігін дамыту.